Testosteron

Pomiar testosteronu całkowitego (TT) w krwi obwodowej jest istotny dla
oceny bieżącej, przebiegu przyszłego rozwoju (androgenizacji) i starzenia się ustroju. Skutki niedoborów testosteronu mogą być różne w zależności od etapu rozwoju osobniczego, w którym nastąpiło upośledzenie  podaży hormonu. Przykładem są konsekwencje uszkodzenia jąder, powodującego hipogonadyzm pierwotny, zależne od tego, czy  uszkodzenie miało miejsce w okresie płodowym, przedpokwitaniowym czy  popokwitaniowym. U mężczyzn androgenizacja (całość zmian i stanów zależnych od testosteronu) obejmuje: różnicowanie organów płciowych w życiu płodowym, rozwój drugorzędowych cech płciowych i rozpoczęcie produkcji plemników w okresie pokwitania, osiągnięcie prawidłowej masy mięśniowej i kostnej oraz rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w okresie męskim. Testosteron wpływa na popęd płciowy mężczyzn, zachowania i czynności seksualne (erekcja i płodność), a także rozwój funkcji poznawczych i samopoczucie.  Wskazaniem do pomiaru testosteronu całkowitego  jest:  nieprawidłowa androgenizacja mężczyzn i kobiet (hiperandrogenizacja prowadząca do defeminizacji i maskulinizacji), hipogonadyzm pierwotny (gonadalny – nieprawidłowa lub niewystarczająca czynność jąder)  i wtórny,   podwzgórzowo – przysadkowy (hipergonadotropowy), zaburzenia płodności mężczyzn i kobiet (zespół jajników policystycznych),  objawy wirylizacji i hirsutyzmu u kobiet, nowotwory jąder, nowotwory jajników i nadnerczy oraz  przerost nadnerczy u kobiet, zaburzenia osi podwzgórze-przysadka-gonady. Stężenie testosteronu wykazuje wahania dobowe, istotnie zmienia się z wiekiem oraz jest zależne od m.in. masy ciała i rodzaju wysiłku (krótkotrwały-długotrwały). U kobiet zależy również od cyklu miesięcznego. Obniżony poziom testosteronu u mężczyzn jest czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia, zespołu metabolicznego i osteoporozy.  Testosteron jest głównym hormonem androgennym produkowanym u mężczyzn  z cholesterolu przez komórki Leydiga w jądrach (w 95%) lub przez konwersję androgenów nadnerczowych w obwodzie (5%).U kobiet w 50 – 60 % pochodzi z obwodowego metabolizmu androstendionu, a w małych ilościach wydzielany jest przez jajniki i nadnercza. U kobiet wzrost poziomu testosteronu spowodowany jest nowotworami jajników i nadnerczy oraz przerostem nadnerczy.  We krwi testosteron transportowany jest przez białko SHBG (silne wiązanie)  i albuminę. Tylko ok. 2-3% testosteronu i DHT (dihydrotestosteronu) występuje w postaci wolnej (u mężczyzn sportowców do 4%). Za biodostępny  (BAT), uważa się testosteron wolny oraz związany z albuminami. Metabolity testosteronu są wydalane w moczu jako 17-ketosteroidy.
U mężczyzn najwyższe dobowe wartości stężenia testosteronu stwierdzane są rano  pomiędzy 4-8. W godzinach popołudniowych i wieczornych stężenia spadają nawet o 50%. Ponadto obserwowane są wahania dzień do dnia i chwilowe wzrosty oceniane na 10-20% wartości podstawowej. Znaczne przejściowe zmiany stężenia testosteronu mogą być skutkiem szeregu czynników naturalnych jak: choroba o ostrym przebiegu, brak snu, stres, depresja oraz sztucznych: wzrost przy suplementacji testosteronu i suplementacji DHEA  androstendionem u kobiet – zależnie od dawki i czasu od przyjęcia). Ze względu na możliwość wahań wyniki niepewne należy weryfikować przez kolejne pomiary wykonywane w określonych odstępach czasu. Rozcieńczanie próbek pozostających poza zakresem oznaczalności testu jest nieuzasadnione klinicznie ze względu na zakres liniowości uwzględniający stężenia istotne klinicznie, a ponadto obarczone technicznym błędem wynikającym z rozcieńczenia próbki (tzw. błąd odzysku) przekraczającym wartości dopuszczalne dla pomiarów stężenia testosteronu. 

Przyczyny obniżenia stężenia: 

• hipergonadotropowy hipogonadyzm :

przyczyny: kastracja, wrodzony brak jąder, wnętrostwo, nabyta atrofia jąder (spowodowana: zapaleniem, zabiegami chirurgicznymi, promieniowaniem jonizującym, nowotworami), żylaki powrózka nasiennego, zapalenie jąder po przebytej śwince, leki cytotoksyczne, guzy gonad, choroby autoimmunologiczne gonad, infekcje gonad, choroby genetyczne, np. zespół Klinefeltera, defekty w biosyntezie androgenów, niedorozwój gonad, hipogonadyzm idiopatyczny .

• hipogonadotropowy hipogonadyzm:

przyczyny: wrodzony lub nabyty panhipopituaryzm, guz przysadki, operacja przysadki, guz podwzgórza, nacieki podwzgórza, stany zapalne podwzgórza, zespół Kallmanna, hiperprolaktynemia, niedożywienie; andropauza, zmiany stężeń białek transportujących.

• choroby wątroby, nerek, układu krążenia.

Przyczyny wzrostu stężenia: przerost nadnerczy (wrodzony i u dorosłych), guz nadnerczy, zespół policystycznych jajników (PCOS), hipertekoza jajników, guzy jajników wydzielające androgeny, wirylizujący gruczolak nadnerczy, zespół Cushinga, zmiany stężeń białek transportujących.

Przeciwciała heterofilne, HAMA, autoprzeciwciała, czynnik reumatoidalny.

Testosteron to hormon steroidowy, który pełni rolę najbardziej istotnego, męskiego hormonu płciowego. W przebiegu określonych chorób oraz zaburzeń może dochodzić do występowania nieprawidłowych stężeń tej substancji w organizmie. Najczęściej mamy do czynienia z niedoborami testosteronu. Jaka jest rola testosteronu w organizmie, gdzie wytwarzany jest ten hormon, jakie mogą być objawy zbyt niskich stężeń testosteronu, kiedy należy wykonać badanie testosteronu oraz o czym mogą świadczyć określone wyniki tego testu?

Testosteron to hormon steroidowy, zaliczany do grupy męskich hormonów płciowych, nazywanych także androgenami. Podobnie jak w przypadku innych hormonów steroidowych, do jego wytwarzania niezbędne jest odpowiednie stężenie cholesterolu. W organizmie mężczyzn produkcja testosteronu odbywa się w znaczącej większości w jądrach, za co odpowiadają wyspecjalizowane komórki Leydiga. To właśnie tam powstaje ok. 95% testosteronu obecnego w organizmie. Dodatkowo, mniejsze ilości omawianego hormonu wytwarzane są przez nadnercza. Testosteron występuje także w organizmach kobiet, jednak w o wiele niższych stężeniach niż u mężczyzn. Za jego produkcję odpowiadają jajniki, nadnercza, a podczas ciąży także łożysko. Testosteron stanowi najważniejszy męski hormon płciowy. Pełni on wiele, istotnych funkcji w męskim organizmie już od najwcześniejszych etapów jego rozwoju. Na etapie życia płodowego odpowiednia ilość testosteronu warunkuje prawidłowy rozwój pierwszorzędowych cech płciowych płodów z kariotypem XY. Zalicza się do nich m.in. wytworzenie prawidłowo funkcjonujących jąder, najądrzy, nasieniowodów oraz pozostałych męskich narządów płciowych. W późniejszych etapach życia najważniejsze działania testosteronu u obu płci obejmują m.in.:

• Wykształcenie drugorzędowych cech płciowych w okresie dojrzewania, takich jak m.in. obniżenie barwy głosu, męski typ owłosienia, poszerzenie się barków, pojawienie się zarostu na twarzy, typowe lokalizacje odkładania się tkanki tłuszczowej,
• Podtrzymywanie prawidłowego wytwarzania jajników,
• Anaboliczne działanie na wzrost masy mięśniowej,
• Zwiększenie gęstości oraz podtrzymywanie właściwych przemian metabolicznych tkanki kostnej,
• Utrzymywanie prawidłowego popędu seksualnego (libido),
• Pośredni wpływ na poziomy elektrolitów w organizmie.

Do wystąpienia zaburzeń poziomów testosteronu może dochodzić w przebiegu wielu schorzeń. Jednym z częstszych powodów przeprowadzenia badania poziomów testosteronu są zaburzenia płodności u mężczyzn. Ze względu na skomplikowane mechanizmy odpowiedzialne za regulację gospodarki hormonalnej, w większości przypadków należy jednoczasowo oznaczyć poziomy wielu hormonów oraz innych, dodatkowych, parametrów takich jak np. poziom białka SHBG (ang.  sex hormone binding globulin), odpowiedzialnego za transport hormonów płciowych we krwi. Dzięki przeprowadzeniu kompleksowej, szerokiej diagnostyki możliwe jest precyzyjne wykrycie przyczyn zaburzeń zdrowia oraz wdrożenie właściwego leczenia. Z tego powodu przed wykonaniem badania testosteronu należy skonsultować się z lekarzem.

Poza diagnostyką niepłodności, oznaczenie stężeń testosteronu we krwi może zostać zlecane w przypadku zaburzeń dojrzewania płciowego. Dodatkowo, badanie hormonów płciowych (w tym testosteronu) jest użytecznym narzędziem diagnostycznym w procesie diagnozowania oraz monitorowania różnego typu nowotworów, takich jak m.in. nowotwory jąder oraz niektóre nowotwory nadnerczy.

Wykonanie pomiaru testosteronu może zostać zlecone w przypadku dolegliwości wskazujących na zbyt wysoki lub też zbyt niski poziom tego hormonu zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. U kobiet badanie poziomu testosteronu wykorzystywane jest w diagnostyce zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Warto pamiętać, że za rozwój nieprawidłowości w  tym obszarze zdrowia może odpowiadać wiele czynników – zarówno określone jednostki chorobowe, jak i nieprawidłowy styl życia, przewlekły stres oraz inne czynniki zewnętrzne.

Zarówno niedobór, jak i nadmiar testosteronu może prowadzić do szeregu dolegliwości chorobowych. Długotrwałe, nieleczone zaburzenia stężeń testosteronu niekorzystnie wpływają na funkcjonowanie licznych narządów oraz mogą skutkować wystąpieniem poważnych, długofalowych komplikacji zdrowotnych.

U mężczyzn nieprawidłowe poziomy testosteronu najczęściej skutkują rozwojem objawów takich jak m.in.:

• Pogorszenie samopoczucia,
• Zaburzenia nastroju o charakterze depresyjnym,
• Zaburzenia erekcji,
• Spadek popędu seksualnego (libido),
• Łysienie,
• Zaburzenia snu,
• Wzrost lub spadek masy ciała przy braku zmian sposobu odżywiania,
• Spadek masy mięśniowej,
• Przerost gruczołów piersiowych (ginekomastia),
• Zaburzenia koncentracji,
• Uogólniony spadek napędu,
• Nieprawidłowe ciśnienie tętnicze krwi,
• Łysienie,
• Pogorszenie kondycji skóry.

W przypadku kobiet nieprawidłowe stężenia testosteronu także mogą prowadzić do pojawienia się szeregu dolegliwości zdrowotnych. Najczęściej są to m.in.:

• Zaburzenia menstruacji – nieregularne, długie cykle miesiączkowe lub całkowity brak miesiączki,
• Hirsutyzm – pojawienie się typowo męskiego owłosienia,
• Spadek barwy głosu,
• Zaburzenia płodności, problemy z zajściem w ciążę,
• Łysienie,
• Trądzik.

W celu interpretacji rezultatów badania należy zestawić otrzymane wyniki z zakresem referencyjnym, który umieszczany jest na dokumentacji wydawanej osobie badanej. Normy testosteronu we krwi zależne są m.in. od wieku oraz płci.. Na poziomy testosteronu we krwi mogą wpływać także przyjmowane leki oraz współwystępujące schorzenia.

Warto pamiętać, że w celu kompleksowej, poprawnej interpretacji wyniki badania testosteronu należy zestawić ze stężeniami innych hormonów płciowych oraz z wartościami dodatkowych parametrów diagnostycznych. Dokładny zakres badań laboratoryjnych zależny jest od rozpoznania wstępnego. Ze względu na duży stopień złożoności mechanizmów regulacyjnych odpowiedzialnych za kontrolę gospodarki hormonalnej wyniki najlepiej omówić z lekarzem specjalizującym się w endokrynologii.

Zbyt wysoki poziom testosteronu we krwi może prowadzić m.in. do maskulinizacji sylwetki u kobiet, hirsutyzmu oraz zaburzeń płodności. U mężczyzn zjawisko to wiąże się przede wszystkim ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz zaburzeń nastroju.

Przyczyny zbyt wysokich stężeń testosteronu obejmują m.in. różnego typu nowotwory – jajników u kobiet, jąder u mężczyzn oraz nadnerczy u obojga płci. Zaburzenia funkcjonowania nadnerczy o charakterze nienowotworowym oraz nieprawidłowości w obrębie syntezy poszczególnych białek transportowych także mogą skutkować nadmiarem testosteronu. Stosowanie określonych leków, szczególnie hormonalnych, również może przyczyniać się do rozwoju tego zaburzenia.

Przyczyny niedoboru testosteronu obejmują m.in. schorzenia genetyczne, takie jak np. zespół Klinefeltera, w przebiegu którego dochodzi do nieprawidłowego wykształcenia jąder oraz zaburzeń ich czynności wydzielniczej. Inne choroby związane z uszkodzeniami męskich gonad także mogą prowadzić do obniżenia stężeń tego męskiego hormonu płciowego. Ze względu na mechanizmy regulacji produkcji testosteronu do jego niedoborów mogą prowadzić również różnego typu choroby przysadki (np. gruczolak) oraz uszkodzenia organów wewnątrzwydzielniczych wtórnych do chorób takich jak m.in. infekcje, zaburzenia metaboliczne lub też niektóre choroby autoimmunologiczne.

Dla poprawnego zdiagnozowania przyczyn zaburzeń hormonalnych konieczne jest przeprowadzenie szeregu badań diagnostycznych oraz kompleksowa interpretacja ich wyników w odniesieniu do stanu klinicznego pacjenta, historii jego objawów oraz innych czynników współwystępujących.