Nietolerancja fruktozy - jak się objawia? Diagnostyka i dieta w nietolerancji fruktozy

Nietolerancja fruktozy to rodzaj nadwrażliwości pokarmowych, czyli niepożądanych reakcji organizmu po spożyciu pokarmów, które są dobrze tolerowane przez osoby zdrowe. Redukcję objawów chorobowych zapewnia stosowanie diety eliminacyjnej z ograniczeniem produktów bogatych we fruktozę. Fruktoza to cukier prosty zawarty głównie w owocach i miodzie. Nietolerancja fruktozy objawia się przede wszystkim zaburzeniami ze strony układu pokarmowego. Nie ma dokładnych danych na temat rozpowszechnienia tego schorzenia. Sprawdź, na czym polega rozpoznawanie i leczenie nietolerancji tzw. cukru owocowego.

Co to jest fruktoza?

Fruktoza nazywana jest inaczej cukrem owocowym. Może występować w żywności w następujących postaciach: jednocukru (faktyczna fruktoza), dwucukru w sacharozie (w połączniu z glukozą) lub wielocukru o różnej długości łańcucha (tzw. fruktanów). Cukier ten znajduje się zwłaszcza w miodzie, owocach i niektórych warzywach. W wyniku fermentacji alkoholowej ulega przemianie do etanolu. Charakteryzuje się słodkim smakiem i dobrą rozpuszczalnością w wodzie. Z uwagi na wolniejsze niż glukoza wchłanianie, nie stanowi źródła energii wykorzystywanego przez  organizm podczas wysiłku fizycznego. Fruktoza ma liczne zastosowania w przemyśle. Znana jest jako substancja słodząca. Stosowana jest jako substytut sacharozy, substrat w przemyśle farmaceutycznym czy składnik żywności dla diabetyków (z uwagi na wysoką słodkość i niski indeks glikemiczny). Jednak są osoby, u których spożycie fruktozy wiąże się z zaburzeniami zdrowotnymi. Sama fruktoza nie jest szkodliwa, a wręcz przeciwnie – ma szereg udokumentowanych właściwości zdrowotnych. Skąd zatem dolegliwości?

Jakie są przyczyny powstania nietolerancji fruktozy?

Choroba ta – fruktozemia, może być skutkiem mutacji genu aldolazy B. To enzym biorący udział w metabolizmie fruktozy w wątrobie. Nieprawidłowość występuje z częstotliwością 1 : 22000 urodzeń. Specjaliści podkreślają jednak, że to wartość niedoszacowana z uwagi na niechęć i unikanie spożywania owoców przez dzieci, co wiąże się z późniejszym pojawieniem się objawów i postawieniem rozpoznania. Przy niedoborze lub braku aldolazy B nie może dojść do kolejnych etapów rozkładu fruktozy, przez co metabolity cukru gromadzą się w komórkach wątroby i upośledzają jej funkcje.

Inną przyczyną nietolerancji jest zespół złego wchłaniania fruktozy. Jest on spowodowany niedoborem ebiałek transportujących fruktozę w postaci jednocukru    przez błonę komórkową komórek jelita – enterocytów (białko GLUT5, GLUT 2 ) lub nadmiarem spożytej fruktozy. Fruktoza obecna w sacharozie staje się dla organizmu dostępna po hydrolizie cząsteczki sacharozy, obecna we fruktanach jest niedostępna. Wchłanianie fruktozy jest optymalne, gdy pozostaje ona w odpowiednich proporcjach z innymi cukrami prostymi: glukozą i galaktozą. Nie wchłonięta fruktoza w trzech formach ulega fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym. W nietolerancji fruktozy nierzadkie są przypadki współwystępowania hipoglikemii, nietolerancji laktozy czy zaburzeń pracy wątroby i nerek. Jak się okazuje, zaburzenia wchłaniania fruktozy dotyczą najczęściej niemowląt i dzieci poniżej 9. roku życia. Stanowią też stosunkowo częsty problem wśród osób dorosłych z zespołem jelita nadwrażliwego.

Objawy nietolerancji fruktozy

Objawy nietolerancji fruktozy to przede wszystkim dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Wymienia się wśród nich m.in.: nawracające bóle brzucha, biegunki, odbijanie, nudności, silne wzdęcia, uczucie przepełnienia. Fruktoza i fruktany są substratami dla jelitowych bakterii fermentujących. Wiąże się to ze wzmożoną produkcją krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i gazów, w tym zwłaszcza wodoru, dwutlenku węgla, a u niektórych także metanu. Nagromadzenie się gazów może nasilić dolegliwości związane z refluksem żołądkowo-przełykowym. Nietolerancja fruktozy, związana z ograniczeniem jej wchłaniania jelitowego, może być jednym z mechanizmów patofizjologicznych, leżących u podstaw przewlekłych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego.

Na czym polega rozpoznanie nietolerancji fruktozy?

Za tzw. złoty standard w rozpoznaniu nietolerancji fruktozy uważa się wodorowy test oddechowy. Badanie to mierzy stężenie jonów wodorowych w powietrzu wydechowym. Wśród jego zalet specjaliści wymieniają: prostotę wykonania, łatwość interpretacji, powtarzalność, czułość, niskie koszty. Badanie to wykorzystywane jest również do potwierdzenia nietolerancji laktozy i bakteryjnego rozrostu jelita cienkiego, SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth).

Test wykonuje się, jeśli wyjściowy poziom stężenia jonów wodorowych w powietrzu wydechowym wynosi mniej niż 10 ppm. Przed wykonaniem wodorowego testu oddechowego pacjent otrzymuje doustnie 25 g fruktozy w 10-procentowym roztworze (w przypadku dzieci dawka ustalana jest na 0,5–1 g/kg  masy ciała, maksymalnie do 15 g) [1]. Kolejne pomiary wykonuje się co 30–60 minut do 3 godzin lub do 2 godzin, gdy test jest dodatni. Wyniki uważa się za dodatnie, wówczas gdy wzrost stężenia wodoru wynosi do 20 ppm albo podnosi się o 5 ppm w trzech następujących po sobie pomiarach.

W przypadku podejrzenia wrodzonej nietolerancji fruktozy korzysta się ze specjalnego pakietu badań nietolerancji pokarmowych. Polega on na analizie genetycznych predyspozycji do nietolerancji pokarmowych. W przypadku omawianego cukru jest to badanie mutacji A150P i A175D w genie aldolazy B (ALDOB). Badanie to wykonywane jest z krwi. W jego ramach rozpoznawane jest również genetyczne podłoże celiakii i nietolerancji laktozy typu dorosłego.

Leczenie nietolerancji fruktozy

W leczeniu nietolerancji fruktozy stosowana jest dieta eliminacyjna. Określa się ją mianem diety niskofruktozowej. Przez pierwsze 2 tygodnie pacjent może spożywać do 5 g fruktozy dziennie. Z czasem zwiększa się stopniowo dawki tego cukru do uzyskania możliwie najwyższego dobrze tolerowanego poziomu. U dorosłych wynosi on 10–15 g na dobę [1]. Osoby stosujące dietę na nietolerancję fruktozy powinny zapoznać się z listą produktów o niskim i wysokim stężeniu tego cukru. Poniżej przykładowe z nich.

Produkty o niskiej zawartości fruktozy to m.in.:

• owoce – limonka, truskawki, kantalupa, awokado, banany, żurawina, ananas, mandarynka;
• warzywa – buraki, zielona papryka, marchew, rabarbar, szpinak, sok z bambusa, seler, pomidor śliwkowy, szczypiorek, kapusta włoska, rzodkiew, ziemniaki, bataty, kapusta, kalafior, brukselka, sałata;
• produkty zbożowe – tortille z kukurydzy, mąka gryczana, bezglutenowe pieczywo, kaszki, płatki owsiane, chipsy kukurydziane, quinoa, ryż, krakersy, makarony, popcorn, chleb żytni bez dodatku syropu glukozowo-fruktozowego;
• mięso – nieprzetworzone mięso każdego rodzaju;
• napoje – woda mineralna, czarna i zielona herbata, niesłodzona kawa, mleko;
• nabiał – mleko krowie, sojowe, ryżowe, migdałowe bez dodatku syropu glukozowo-fruktozowego, ser, jogurt.

Produkty o wysokiej zawartości fruktozy to m.in.:

• nabiał – każdy produkt zawierający syrop glukozowo-fruktozowy, produkty mleczne, wzbogacone owocami i aromatami owocowymi;
• mięso – marynowane lub przetworzone;
• produkty zbożowe  – ziarna z dodatkiem syropu glukozowo-fruktozowego, ziarna z dodatkiem suszonych owoców, żywność z pszenicą jako głównym składnikiem (np. makaron, chleb, kuskus), wypieki z miodem i owocami, np. piernik, chlebek z rodzynkami:
• warzywa – brokuł, por, karczoch, szparagi, papryka czerwona, szalotka, okra, cebula, groszek;
• napoje – soki owocowe i warzywne, lemoniady, napoje typu cola (również light);
• produkty dla diabetyków i produkty dietetyczne z fruktozą oraz sztuczne słodziki, przede wszystkim z sorbitolem;
• sosy, marynaty i gotowe produkty zawierające cukier owocowy – ketchup, majonez, marynaty do mięs i ryb, gotowe dressingi do sałatek, zupy w proszku,
• owoce – wszystkie niewymienione wśród tych o niskiej zawartości fruktozy, w sposób szczególny niewskazane są soki, owoce w syropie, w soku, suszone.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. A. Dymek, L. Dymek, T. Dymek i wsp., Nietolerancja fruktozy – opis przypadków, „Alergia” 2017, nr 2, s. 24–26.
2. H.F. Jones, R.N. Butler, D.J. Moore i wsp., Developmental changes and fructose absorption in children: effect on malabsorption testing and dietary management, „Nutrition Reviews” 2013, nr 71, s. 300–309.
3. K. Marek, B. Kamińska, K. Plata-Nazar i wsp., Upośledzenie wchłaniania fruktozy: rola w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2010, t. 4, nr 2, s. 117–121.