Niedokrwienie jelit – przyczyny, badania, leczenie

Niedokrwienie jelit to poważny stan kliniczny, wynikający z niedostatecznego dopływu krwi do narządu, prowadzący do niedotlenienia i uszkodzenia tkanek. Może mieć charakter ostry lub przewlekły, a objawy niedokrwienia jelit są często niespecyficzne, co utrudnia szybką diagnozę. Wczesne rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia mają kluczowe znaczenie dla rokowania.

Niedokrwienie jelit – co to jest?

Niedokrwienie jelit to stan, w którym dochodzi do niewystarczającego dopływu krwi do jelit, co może  prowadzić do uszkodzenia i martwicy tkanek jelitowych. To sprzyja przenikaniu bakterii oraz toksyn z jelit do jamy otrzewnej – taka sytuacja skutkuje zapaleniem otrzewnej, a niekiedy śmiercią.

Niedokrwienie jelit to rzadkie schorzenie. Najczęściej atakuje osoby pomiędzy 60. a 70. rokiem życia, częściej kobiety. Schorzenie może dotyczyć zarówno jelita grubego (niedokrwienie jelita grubego) jak i cienkiego (niedokrwienie jelita cienkiego).

Sprawdź również: https://diag.pl/pacjent/qa/jakie-badania-na-wrazliwe-jelita/

Niedokrwienie jelit – rodzaje

Wyróżniamy:

• ostre niedokrwienie jelita – stan, w którym dochodzi do nagłego zamknięcia napływu krwi do jelit, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia (wystąpienie martwicy jelita wiąże się nawet z 90% ryzykiem zgonu chorego);
• przewlekłe niedokrwienie jelit  (ang. chronic mesenteric ischemia, CMI) – stan, w którym dochodzi do stopniowego zwężenia tętnic doprowadzających krew do jelit. Tkanki są słabiej odżywione, co skutkuje ich stopniowym uszkodzeniem. Do martwicy jelita dochodzi jedynie w 15% przypadków.

Ostre niedokrwienie jelit – przyczyny

Ostre niedokrwienie jelit najczęściej (około 40-50% przypadków) wywołane jest zatorem, rzadziej zakrzepicą tętnicy krezkowej górnej. Zator zwykle wynika z nieprawidłowej pracy mięśnia sercowego u osób cierpiących np. na migotanie przedsionków, przewlekłą niewydolność serca czy kardiomiopatię. Zakrzep powstaje w efekcie wykrzepiania krwi, np. na pękniętej blaszce miażdżycowej.

Ostre niedokrwienie jelit może również być skutkiem nagłego, silnego skurczu naczynia tętniczego, będącego następstwem przyjęcia narkotyków (np. kokainy), podania noradrenaliny lub wystąpienia ogólnego wstrząsu. Również w przebiegu wstrząsu kardiogennego może dojść do zaburzeń w przepływie krwi do ścian jelit, czego skutkiem bywa ich niedokrwienie.

Zwiększone ryzyko ostrego niedokrwienia jelit obserwuje się u osób starszych, cierpiących na miażdżycę, niewydolność serca, migotanie przedsionków, zaburzenia krzepnięcia czy choroby jelit, takie jak np. choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Schorzenie częściej atakuje chorych na nowotwory w obrębie jamy brzusznej.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/qa/jakie-badania-na-jelita-wykonac-gdy-czuja-nieustanna-ciezkosc-na-jelitach/

Przewlekłe niedokrwienie jelit – przyczyny

Przewlekłe niedokrwienie jelit najczęściej spowodowane jest miażdżycą. W jej przebiegu dochodzi do odkładania się blaszek miażdżycowych w tętnicach doprowadzających krew do jelit, co prowadzi do ich zwężenia i ograniczenia przepływu krwi.

Do rzadszych przyczyn przewlekłego niedokrwienia jelit należą:

• zespół Dunbara (zespół ucisku pnia trzewnego) – anomalia anatomiczna, w której więzadło przepony uciska pień trzewny;
• dysplazja włóknisto-mięśniowa – wrodzona wada budowy ścian naczyń krwionośnych, mogąca prowadzić do ich zwężenia;
• tętniak lub rozwarstwienie aorty – zmiany w  głównym naczyniu tętniczym organizmu;
• choroba Buergera – zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń, najczęściej występujące u palących mężczyzn.

Przewlekłe niedokrwienie jelit zwykle rozwija się u osób cierpiących na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze oraz podwyższony poziom cholesterolu i innych lipidów we krwi.

Ostre niedokrwienie jelit – objawy

Ostre niedokrwienie jelit manifestuje się nagłym, bardzo ostrym, ciągłym i rozlanym bólem brzucha, który nie mija mimo przyjęcia nawet bardzo silnych środków przeciwbólowych. Z czasem mogą pojawić się: nudności, wymioty, biegunka, a później zatrzymanie gazów i stolca. Przy utrzymującym się niedokrwieniu dochodzi do martwicy jelita i przedostania się jego treści do jamy brzusznej, co powoduje zapalenie otrzewnej. Dochodzi do objawów ogólnego wstrząsu – spadku ciśnienia, przyspieszenia tętna, bladości i zimnych potów. Ból staje się niezwykle silny, a brzuch bardzo twardy i napięty. Jeśli ostre niedokrwienie jelit nie zostanie szybko rozpoznane i leczone, może prowadzić do martwicy jelit i zgonu chorego.

Przewlekłe niedokrwienie jelit – objawy

Przewlekłe, niedostateczne zaopatrywanie jelit w krew bogatą w substancje odżywcze i tlen powoduje szereg objawów, zwanych potocznie anginą brzuszną. U chorego pojawia się ból brzucha, zwykle do godziny po jedzeniu – dolegliwości są silniejsze po spożyciu obfitego oraz tłustego pokarmu. Dla wielu chorych, każdy posiłek staje się więc źródłem lęku, ponieważ jego konsumpcja wiąże się z narastającym bólem. W rezultacie zaczynają oni ograniczać jedzenie, by uniknąć dolegliwości. Strach przed spożywaniem posiłków prowadzi z czasem do niedożywienia.

Zbyt słabe ukrwienie jelit to nie tylko kwestia bólu – ma ono realny wpływ na funkcjonowanie całego przewodu pokarmowego. Jelita niedostatecznie zaopatrzone w krew nie są w stanie skutecznie trawić i wchłaniać składników odżywczych, co nasila zjawisko utraty masy ciała. Dodatkowo wielu chorych szybko ma uczucie sytości po zjedzeniu nawet niewielkiego posiłku, a to jeszcze bardziej pogłębia problem niedożywienia. Osoby cierpiące na przewlekłe niedokrwienie jelit zgłaszają również zmiany w rytmie wypróżnień (biegunki, zaparcia), nudności, wymioty i wzdęcia.

Warto jednak zaznaczyć, że dopiero w sytuacji gdy światło tętnic zwęzi się o około 50% lub więcej, dochodzi do istotnego zmniejszenia przepływu krwi do jelit, co może prowadzić do objawów niedokrwienia. Co więcej, układ naczyniowy nie pozostaje bierny wobec takich zmian – jeśli zwężenie dotyczy tylko jednej z głównych tętnic unaczyniających jelita, inne naczynia mogą stopniowo przejąć jej funkcję. Zjawisko to nazywamy krążeniem obocznym. Dzięki niemu krew może nadal docierać do tkanek okrężną drogą, choć mniej efektywnie. Taka sieć naczyń pomocniczych rozwija się z czasem i zwykle pozwala na utrzymanie względnie dobrego ukrwienia, nawet przy znacznych zmianach miażdżycowych. To właśnie dlatego objawy przewlekłego niedokrwienia jelit pojawiają się powoli i często bywają długo bagatelizowane.

Ostre niedokrwienie jelit – badania

W diagnostyce ostrego niedokrwienia jelit bardzo ważną rolę odgrywa dokładny wywiad lekarski oraz badanie fizykalne, w którym specjalista zwraca uwagę na nagły, intensywny ból brzucha. Objawy te, zwłaszcza u chorego np. z chorobami układu sercowo-naczyniowego, migotaniem przedsionków czy miażdżycą powinny wzbudzić natychmiastowe podejrzenie ostrego niedokrwienia.

Lekarz może zlecić badania obrazowe: arteriografię, RTG, USG czy angio-TK jamy brzusznej. W przypadkach zaawansowanego, ostrego niedokrwienia jelit, gdy objawy kliniczne wskazują na rozwijającą się martwicę jelit, zwykle jednak nie ma czasu na wykonanie badań obrazowych. W takiej sytuacji decyzja o pilnej interwencji chirurgicznej opiera się na obrazie klinicznym i ogólnym stanie chorego. Każda zwłoka w rozpoczęciu leczenia operacyjnego może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń jelit i dramatycznie pogorszyć rokowanie.

Przewlekłe niedokrwienie jelit – badania

Objawy przewlekłego niedokrwienia jelit nie są swoiste, dlatego prawidłowe rozpoznanie schorzenia często jest trudne. Właściwa diagnostyka wymaga kontaktu z lekarzem, ponieważ chory może nie zdawać sobie sprawy, że jego pozornie „zwykłe” dolegliwości – ból brzucha po jedzeniu, uczucie pełności, chudnięcie – układają się w konkretny obraz kliniczny. Specjalista dąży do jak najdokładniejszego poznania charakteru objawów; bardzo istotne są więc dla niego informacje, kiedy dolegliwości się pojawiły, z czym są związane, jak wpływają na apetyt i codzienne funkcjonowanie.

Po przeprowadzonym wywiadzie, lekarz przystępuje do badania przedmiotowego, jednak zwykle nie dostarcza ono jednoznacznych dowodów potwierdzających rozpoznanie. W większości przypadków palpacja jamy brzusznej nie wykazuje bowiem istotnych nieprawidłowości – brzuch chorego jest miękki, bez cech bolesności uciskowej czy objawów otrzewnowych. W niektórych przypadkach, szczególnie przy zaawansowanych zmianach miażdżycowych, możliwe jest osłuchowo stwierdzenie patologicznego szmeru naczyniowego nad dużymi tętnicami jamy brzusznej, co może sugerować utrudniony przepływ krwi w obrębie zwężonego naczynia.

Równolegle z oceną objawów, lekarz analizuje ogólne ryzyko choroby miażdżycowej, bo to ona najczęściej stoi za przewlekłym niedokrwieniem jelit. Znaczenie mają tu nie tylko takie czynniki, jak wiek czy nadciśnienie, ale też styl życia, palenie papierosów, historia chorób serca czy cukrzycy. Lekarz może zlecić badania krwi, takie jak np. morfologia, stężenie cholesterolu oraz stężenie glukozy we krwi.

W rozpoznaniu przewlekłego niedokrwienia jelit bardzo istotną rolę odgrywają badania obrazowe, uwidaczniające zwężenia tętnic trzewnych. Są to między innymi:

• USG jamy brzusznej metodą podwójnego obrazowania,
• tomografia komputerowa z kontrastem (angio-TK),
• rezonans magnetyczny z kontrastem (angio-MR),
• angiografia.

Ostre niedokrwienie jelit – leczenie

W leczeniu ostrego niedokrwienia jelit, czas ma decydujące znaczenie – im wcześniej zostanie wdrożona odpowiednia terapia, tym większe szanse na uratowanie jelita i życia chorego.

W ostrym niedokrwieniu jelit spowodowanym zamknięciem tętnicy, leczenie ma na celu jak najszybsze przywrócenie przepływu krwi i ograniczenie zakresu martwicy. Zastosowanie technik wewnątrznaczyniowych (trombektomia w przypadku skrzepliny lub embolektomia w przypadku zatoru) wymagają dużej precyzji i odpowiedniego zaplecza technicznego. Jeśli istnieje podejrzenie, że doszło do martwicy jelita, niezbędna jest pilna interwencja chirurgiczna. W takiej sytuacji lekarz usuwa nieodwracalnie uszkodzony odcinek jelita, a decyzja o dalszym postępowaniu zależy od stanu ogólnego chorego oraz zakresu zmian w narządzie.

Przewlekłe niedokrwienie jelit – leczenie

U chorych z przewlekłym niedokrwieniem jelit, podstawowym celem leczenia jest przywrócenie prawidłowego przepływu krwi w obrębie tętnic trzewnych.

W pierwszej kolejności najczęściej stosuje się angioplastykę, polegającą na wprowadzeniu do zwężonego naczynia cewnika z balonem i jego kontrolowanym rozprężeniu w miejscu zmiany miażdżycowej. W wielu przypadkach dodatkowo implantuje się stent, którego zadaniem jest trwałe utrzymanie poszerzonego światła tętnicy.

W sytuacjach, gdy leczenie wewnątrznaczyniowe jest nieskuteczne lub przeciwwskazane, wdraża się leczenie operacyjne. Może ono polegać na chirurgicznym usunięciu blaszki miażdżycowej z tętnicy lub wykonaniu pomostowania naczyniowego (tzw. bypassu z użyciem przeszczepu żylnego bądź syntetycznej protezy), omijającego miejsce zwężenia. W leczeniu i profilaktyce przewlekłego niedokrwienia jelit bardzo istotną rolę odgrywa właściwy tryb życia: prawidłowa dieta oraz aktywność fizyczna. Niekiedy lekarz może zlecić farmakoterapię, polegającą na przyjmowaniu leków przeciwpłytkowych.