Nietrzymanie stolca – przyczyny, dieta, leczenie. Jak sobie z nim radzić

Nietrzymanie stolca, zwane również inkontynencją stolcową, to niezdolność do kontrolowania wypróżnień, co prowadzi do niezamierzonego wydalania kału. Jest to dolegliwość, która może znacząco wpływać na jakość życia pacjentów, wywołując zarówno fizyczny dyskomfort, jak i problemy emocjonalne oraz społeczne. 

Przyczyny nietrzymania stolca

Jest to złożony problem medyczny i może mieć on różnorodne przyczyny.

Uszkodzenie mięśni zwieraczy odbytu

Mięśnie zwieraczy odbytu odgrywają kluczową rolę w kontrolowaniu wypróżnień. Uszkodzenie tych mięśni może prowadzić do nietrzymania stolca. Przyczyny uszkodzenia obejmują:

• Poród: podczas porodu, szczególnie przy użyciu narzędzi takich jak kleszcze może dojść do uszkodzenia mięśni zwieraczy oraz nerwów kontrolujących te mięśnie. Ryzyko zwiększa się w przypadku dużych noworodków, przedłużonego porodu lub konieczności wykonania nacięcia krocza.
• Operacje w okolicy odbytu: zabiegi chirurgiczne, takie jak hemoroidektomia (usunięcie hemoroidów), operacje przetok odbytu czy usunięcie nowotworów mogą prowadzić do uszkodzenia mięśni zwieraczy.
• Urazy: bezpośrednie urazy, na przykład spowodowane wypadkami lub upadkami, mogą uszkodzić mięśnie zwieraczy odbytu.

Problemy neurologiczne

Różne schorzenia neurologiczne mogą zaburzać funkcjonowanie nerwów odpowiedzialnych za kontrolę wypróżnień. Do najczęstszych przyczyn neurologicznych należą:

• Stwardnienie rozsiane: choroba ta powoduje uszkodzenie osłonek mielinowych nerwów, co prowadzi do zakłócenia przekazywania sygnałów nerwowych, w tym tych kontrolujących mięśnie zwieraczy.
• Udar mózgu: udar może uszkodzić obszary mózgu odpowiedzialne za kontrolę wypróżnień, co skutkuje nietrzymaniem stolca.
• Urazy rdzenia kręgowego: urazy te mogą przerwać połączenia nerwowe między mózgiem a mięśniami zwieraczy odbytu.
• Choroba Parkinsona: zaburzenia ruchowe związane z chorobą Parkinsona mogą wpływać na zdolność do kontrolowania wypróżnień.
• Neuropatia cukrzycowa: przewlekła cukrzyca może prowadzić do uszkodzenia nerwów (neuropatii), co może wpływać na kontrolę nad wypróżnieniami.

Zaparcia

Przewlekłe zaparcia mogą paradoksalnie prowadzić do nietrzymania stolca. Mechanizmy tego zjawiska obejmują:

• Zgromadzenie twardego stolca w odbytnicy: może to osłabiać mięśnie odbytu i prowadzić do wyciekania płynnego kału wokół twardej masy kałowej.
• Rozciągnięcie odbytnicy: przewlekłe zaparcia mogą prowadzić do rozciągnięcia odbytnicy, co zmniejsza jej zdolność do wykrywania obecności kału i wyzwalania odruchu defekacyjnego.

Biegunki

Przewlekłe biegunki mogą prowadzić do nietrzymania stolca z powodu trudności w kontrolowaniu częstych i luźnych wypróżnień. Przyczyny biegunek obejmują:

• Infekcje: bakteryjne, wirusowe lub pasożytnicze infekcje przewodu pokarmowego mogą powodować ostre, lub przewlekłe biegunki.
• Choroby zapalne jelit: choroby takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego mogą powodować przewlekłe biegunki.
• Celiakie: Nietolerancja glutenu prowadząca do uszkodzenia błony śluzowej jelit i zaburzeń wchłaniania.
• Zespół jelita drażliwego (IBS): zaburzenie czynnościowe jelit, które często objawia się biegunką.
  

Osłabienie mięśni dna miednicy

Osłabienie mięśni dna miednicy, które wspierają narządy miednicy i pomagają w kontrolowaniu wypróżnień, może być spowodowane:

• Wiekiem: z wiekiem mięśnie dna miednicy mogą osłabiać się, co zwiększa ryzyko nietrzymania stolca.
• Porodem: ciąża i poród mogą osłabić mięśnie dna miednicy, szczególnie w przypadku wielokrotnych porodów.
• Operacjami ginekologicznymi: zabiegi chirurgiczne w obrębie miednicy mogą wpływać na funkcjonowanie mięśni dna miednicy.

Choroby układu pokarmowego

Różne choroby układu pokarmowego mogą prowadzić do nietrzymania stolca, w tym:

• Zapalenie odbytnicy: zapalenie wyściółki odbytnicy, na przykład spowodowane przez radioterapię, może prowadzić do nietrzymania stolca.
• Nowotwory jelita grubego: guzy mogą bezpośrednio wpływać na zdolność kontrolowania wypróżnień.
• Uchyłkowatość jelit: obecność uchyłków w ścianie jelita może prowadzić do zapaleń i komplikacji, w tym nietrzymania stolca.
• Przetoki odbytniczo-pochwowe: nieprawidłowe połączenia między odbytnicą a pochwą mogą prowadzić do wyciekania kału.

Inne czynniki

• Otyłość: nadmierna masa ciała może zwiększać ciśnienie na mięśnie dna miednicy i zwieracze odbytu, co prowadzi do ich osłabienia.
• Stres i czynniki psychologiczne: zaburzenia emocjonalne, takie jak stres, depresja czy lęk, mogą wpływać na funkcjonowanie przewodu pokarmowego i zdolność kontrolowania wypróżnień.
• Dieta: dieta bogata w substancje drażniące jelita, takie jak kofeina, alkohol czy tłuste pokarmy, może prowadzić do problemów z kontrolą wypróżnień.

Leczenie nietrzymania stolca

Leczenie nietrzymania stolca zależy od przyczyny, nasilenia objawów oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Proces terapeutyczny jest zazwyczaj wieloaspektowy i może obejmować zarówno zmiany w stylu życia, farmakoterapię, jak i interwencje chirurgiczne. Poniżej przedstawiono szczegółowy opis różnych metod leczenia nietrzymania stolca.

Zmiany stylu życia, domowe sposoby na nietrzymanie stolca – dieta

• Zwiększenie spożycia błonnika: błonnik pomaga w formowaniu bardziej zwartego stolca, co może ułatwić kontrolę wypróżnień. Źródła błonnika to owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe i nasiona roślin strączkowych.
• Unikanie pokarmów drażniących: niektóre pokarmy mogą powodować biegunki lub zaparcia. Należy unikać kofeiny, alkoholu, tłustych potraw oraz pikantnych potraw.
• Uregulowanie posiłków: regularne spożywanie posiłków pomaga w utrzymaniu regularności wypróżnień.

Nawodnienie

• Prawidłowe nawodnienie: picie odpowiedniej ilości płynów, głównie wody, pomaga w utrzymaniu miękkiego stolca i zapobiega zaparciom.

Farmakoterapia – leki przeciwbiegunkowe oraz leki przeczyszczające

• Loperamid: pomaga w zmniejszeniu częstości i objętości wypróżnień poprzez spowolnienie ruchów jelit.
• Środki zmiękczające stolec: takie jak docusate, które pomagają w utrzymaniu miękkiego stolca, ułatwiając jego przechodzenie przez jelita.
• Środki osmotyczne: takie jak laktuloza czy polietylenoglikol, które zwiększają zawartość wody w stolcu.

Fizjoterapia dna miednicy

Ćwiczenia Kegla

• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie dna miednicy: regularne wykonywanie ćwiczeń Kegla może wzmocnić mięśnie kontrolujące zwieracze odbytu, co poprawia kontrolę nad wypróżnieniami.

Biofeedback

• Techniki biofeedbacku: pomagają pacjentom w nauce kontroli mięśni zwieraczy odbytu poprzez wizualne lub słuchowe informacje zwrotne. Może to poprawić siłę i koordynację tych mięśni.

Terapie behawioralne – trening toaletowy

• Regularność wypróżnień: ustalanie regularnych godzin na wypróżnienia może pomóc w utrzymaniu kontroli nad procesem defekacji.

Iniekcje – iniekcje z botoksu

• Botoks: wstrzykiwany w mięśnie zwieraczy odbytu może zmniejszyć ich nadmierne napięcie, co pomaga w kontrolowaniu wypróżnień.

Elektrostymulacja – stymulacja nerwu krzyżowego

• Neuromodulacja: zabieg polega na wszczepieniu małego urządzenia pod skórę, które stymuluje nerwy krzyżowe odpowiedzialne za kontrolę zwieraczy odbytu. Pomaga to w poprawie funkcji zwieraczy i kontrolowaniu wypróżnień.

Chirurgia

Sfinkteroplastyka

• Naprawa mięśni zwieraczy odbytu: operacja polega na zszyciu uszkodzonych mięśni zwieraczy, co poprawia ich funkcję i zdolność do kontrolowania wypróżnień.

Rekonstrukcja dna miednicy

• Podnoszenie i wzmacnianie struktur miednicy: operacja mająca na celu wzmocnienie osłabionych mięśni i struktur wspierających dno miednicy.

Kolostomia

• Stomia: w skrajnych przypadkach, gdy inne metody leczenia zawodzą, chirurg może wykonać kolostomię, tworząc otwór w ścianie brzucha do wyprowadzania kału na zewnątrz ciała do specjalnego worka.

Leczenie chorób podstawowych

Leczenie chorób neurologicznych

• Kontrola choroby podstawowej: w przypadku schorzeń takich jak stwardnienie rozsiane, cukrzyca czy choroba Parkinsona, skuteczne zarządzanie chorobą podstawową może pomóc w złagodzeniu objawów nietrzymania stolca.

Leczenie zapaleń i infekcji

• Leczenie chorób zapalnych jelit: farmakoterapia i inne metody leczenia chorób zapalnych jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, mogą złagodzić objawy nietrzymania stolca.

Nietrzymanie stolca to złożony problem medyczny z wieloma potencjalnymi przyczynami. Może być wynikiem uszkodzenia mięśni zwieraczy odbytu, problemów neurologicznych, przewlekłych zaparć lub biegunek, osłabienia mięśni dna miednicy, chorób układu pokarmowego oraz innych czynników. Dokładne zrozumienie przyczyn nietrzymania stolca jest kluczowe dla skutecznej diagnostyki i leczenia, co pozwala pacjentom na poprawę jakości życia i funkcjonowania na co dzień. W przypadku wystąpienia objawów nietrzymania stolca ważne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniej diagnozy i terapii.

Mgr Aleksandra Rutkowska