Niewydolność serca – pierwsze objawy. Kiedy koniecznie udać się do lekarza?

Niewydolność serca występuje u około 1–2% populacji ogólnej. Zapadalność rośnie wraz z wiekiem. Jest ona konsekwencją uszkodzenia serca w przebiegu różnych schorzeń, a najczęściej choroby wieńcowej i nadciśnienia tętniczego. Leczenie chorego z niewydolnością serca obejmuje postępowanie farmakologiczne i niefarmakologiczne. Niewydolność serca stała się epidemią XXI wieku. Stanowi ona obecnie najczęstszy powód zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych. Sprawdź, jakie są postacie tej choroby i co sprzyja jej powstaniu. Dowiedz się, do jakiego lekarza zgłosić się z objawami niewydolności serca.

Co to jest niewydolność serca? Rodzaje choroby

Niewydolność serca to stan, w którym zaburzone funkcjonowanie mięśnia sercowego lub nieprawidłowa jego struktura uniemożliwiają zapewnienie przepływu krwi adekwatnego do zapotrzebowania organizmu. Szacuje się, że w Polsce na niewydolność serca choruje od 600 000 do 700 000 osób.

Specjaliści dokonali rozróżnienia niewydolności serca, biorąc pod uwagę:

• dominujący zespół objawów zastoju w krążeniu dużym lub małym – obukomorowa niewydolność serca, prawokomorowa i lewokomorowa niewydolność serca;
• zaburzoną czynność hemodynamiczną – rozkurczowa niewydolność serca (tzw. niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową lewej komory), skurczowa niewydolność serca, niewydolność serca z umiarkowanie zmniejszoną frakcją wyrzutową;
• czas trwania – przemijająca niewydolność (w ograniczonym przedziale czasowym), ostra niewydolność serca (objawy pojawiają się nagle i szybko narastają), przewlekła niewydolność serca (objawy utrzymują się co najmniej od miesiąca).

Szczególną postacią choroby jest zastoinowa niewydolność serca, związana z zastojem krwi w narządach.

Przyczyny powstania niewydolności serca

Niewydolność jest konsekwencją uszkodzenia mięśnia sercowego w przebiegu różnych schorzeń, ale najczęściej jej przyczyną okazuje się choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca), która prowadzi do upośledzenia kurczliwości serca. Do innych częstych przyczyn niewydolności serca należą: przeciążenie ciśnieniowe i objętościowe w przebiegu nadciśnienia tętniczego i wad serca; choroby zastawkowe (np. zwężenie zastawki aortalnej, niedomykalność zastawki aortalnej, niedomykalność zastawki dwudzielnej); tachykardiomiopatie (np. w przebiegu nadczynności tarczycy); zapalenia mięśnia sercowego; zaciskające zapalenie osierdzia. U młodych osób nierzadką przyczyną powstania niewydolności serca są infekcje. Zapadalność na niewydolność serca zwiększa się w związku z wydłużeniem życia i starzeniem się społeczeństwa.

Jakie są objawy niewydolności serca?

Nierzadkie są przypadki skąpoobjawowego przebiegu niewydolności serca na początkowym etapie choroby. W przypadku gdy zmiany chorobowe koncentrują się w obrębie lewej komory serca, typowe są objawy oddechowe. Chorzy mogą mieć duszności, problemy z oddychaniem narastają podczas ruchu, a następnie pojawiają się z powodu niewielkiej aktywności i w spoczynku. Inne możliwe objawy stanowią: bezdech senny, zawroty głowy, łatwe męczenie się, a przy mocno zaawansowanej postaci choroby splątanie, i odksztuszanie  plwociny z krwią. Jeśli stwierdzona zostanie prawokomorowa niewydolność serca, dominują następujące objawy: obrzęki (zwłaszcza kostek i łydek), uczucie ciągłego zmęczenia, zmniejszona tolerancja wysiłku, powiększenie wątroby. Opisane objawy niewydolności serca mogą narastać powoli (przewlekła niewydolność serca) lub szybko (ostra niewydolność serca).

Kiedy udać się do lekarza? Rozpoznawanie choroby

W razie wystąpienia objawów mogących wskazywać na niewydolność należy udać się na konsultację do lekarza rodzinnego. Ten przeprowadzi wstępną diagnostykę i wyda skierowanie do kardiologa. Jednakże w przypadku gwałtownego pojawienia się dolegliwości albo ich nagłego nasilenia się, konieczne jest bezzwłoczne skorzystanie z pomocy lekarskiej.

U kardiologa rozpoznanie niewydolności serca rozpoczyna się od szczegółowo przeprowadzonego wywiadu pod kątem choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego, duszności wysiłkowej, stanu po zawale serca, przebytego leczenia onkologicznego czy innych czynników ryzyka niewydolności serca. Do oceny wydolności układu krążenia stosowana jest klasyfikacja NYHA (ang.  New York Heart Association, czli Nowojorskiego Towarzystwa Kardiologicznego), uwzględniająca ocenę zmęczenia, duszności i kołatania serca w związku z wysiłkiem fizycznym. Specjalista przechodzi następnie do badania przedmiotowego – analizuje występowanie objawów przedmiotowych, typowych dla niewydolności serca (m.in. symetrycznych obrzęków podudzi, poszerzenia żył szyjnych, zmian osłuchowych). Wykonuje elektrokardiogram (EKG), czyli ocenę aktywności elektrycznej serca. Przeprowadza też pomiar ciśnienia tętniczego krwi, zleca badania laboratoryjne krwi i moczu. Lekarz skupia się na ocenie wskaźników niewydolności serca, którymi są m.in.: praca wątroby, praca nerek, morfologia krwi, stężenie BNP, czyli peptydu natriuretycznego typu B. Peptydy natriuretyczne uczestniczą w regulacji gospodarki wodno-sodowej i w utrzymaniu homeostazy układu sercowo-naczyniowego. Nieprawidłowości na tym etapie są wskazaniem do badania echokartiografii –  ECHO. Echokardiografia to USG serca, oceniające jego strukturę i pracę. Przy niepewności diagnostycznej pacjentowi zlecone zostaną dalsze badania. Lekarz może go skierować m.in. na: RTG klatki piersiowej, próbę wysiłkową, angiografię (badanie radiologiczne naczyń wieńcowych), specjalistyczne metody obrazowania medycznego – rezonans magnetyczny, tomografię komputerową.

Jak leczyć niewydolność serca?

Podstawą leczenia niewydolności serca jest usunięcie przyczyny jej powstania. Stąd też postępowanie to jest indywidualne dla każdego chorego i zależne od podłoża choroby. W przypadku wszystkich osób z niewydolnością serca istotną rolę w terapii odgrywa postępowanie niefarmakologiczne, obejmujące przede wszystkim:

• odpowiednio zbilansowaną dietę z ograniczeniem spożycia soli i tłuszczów zwierzęcych, wskazane jest spożywanie pokarmów bogatych w potas, który wpływa na funkcjonowanie komórek mięśnia sercowego i układu nerwowego;
• regularnie podejmowaną aktywność ruchową, dostosowaną do możliwości pacjenta, unikanie długotrwałego ograniczenia ruchu;
• abstynencję lub znaczne ograniczenie spożycia alkoholu;
• zaprzestanie palenia tytoniu;
• szczepienia przeciw wirusowi grypy i pneumokokom;
• kontrolę masy ciała;
• unikanie nadużywania niektórych leków, m.in. dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych;
• edukację pacjenta i jego rodziny – zdyscyplinowanie w przestrzeganiu zaleceń, przekazanie wiedzy o chorobie.

W terapii niewydolności serca ważne są leki, głównie: β-blokery, inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), antagoniści aldosteronu. W przypadku pojawienia się oznak przewodnienia organizmu stosuje się dodatkowo leki moczopędne. Farmakoterapia może być uzupełniona o inne środki przy specjalnych wskazaniach. W ciężkich przypadkach konieczne okazuje się postępowanie zabiegowe, np. wszczepienie kardiowertera-defibrylatora, który przywraca prawidłową czynność serca, kiedy dojdzie do zaburzeń jego rytmu.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. B. Kowalczyk, R. Czyż, B. Kaźmierska, Niewydolność serca – definicja, klasyfikacja, epidemiologia, objawy i leczenie, „Journal of Education, Health and Sport” 2016, t. 6, nr 11, s. 352–367.
2. P. Ponikowski, A.A. Voors, S.D. Anker i wsp., Wytyczne ESC dotyczące diagnostyki i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca w 2016 roku, „Kardiologia Polska” 2016, t. 74, nr 10, s. 1037–1147.
3. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2020/2021, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
4. M. Urbańczuk, M. Urbańczuk, A. Jaroszyński, Pacjent z niewydolnością serca w gabinecie lekarza rodzinnego,„Forum Medycyny Rodzinnej” 2017, t. 11, nr 6, s. 270–276.