Nowoczesna diagnostyka zakażeń pokarmowych u dzieci

Dzięki rozwojowi technik biologii molekularnej, problematyczna niegdyś diagnostyka zakażeń pokarmowych i chorób pasożytniczych u dzieci, ma szansę wejść na kolejny poziom i umożliwić szybkie i dokładne diagnozowanie małych pacjentów.

 

 

Zakażenie pokarmowe u dzieci: jak je rozpoznawać i leczyć?

Biegunki, ból brzucha i problemy żołądkowo-jelitowe należą do najczęstszych problemów, z jakimi w swojej codziennej praktyce spotykają się lekarze pediatrzy. Dzieci, zwłaszcza te w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, są grupą szczególnie narażoną na wirusowe i bakteryjne zapalenie żołądka i jelit, jak również choroby pasożytnicze. Brak utrwalonych właściwych nawyków higienicznych, zabawy na świeżym powietrzu, spędzanie dużej ilości czasu w skupiskach z innymi dziećmi  oraz często zwyczajna w tym wieku ciekawość i chęć eksploracji świata, skutkują niestety zwiększonym ryzykiem infekcji lub zarażenia się jednym z pasożytów układu pokarmowego.

Aby móc efektywnie leczyć infekcje pokarmowe u dzieci, niezbędne jest zidentyfikowanie patogenu, czyli wirusa, bakterii, pierwotniaka lub pasożyta, który tę chorobę wywołał. Inaczej leczy się bowiem choroby wirusowe, a inaczej te, które wynikają z obecności pasożyta lub pierwotniaka w organizmie.

Dzięki właściwej, nowoczesnej diagnostyce molekularnej zakażeń pokarmowych, możliwe jest zarówno szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia, skrócenie czasu trwania objawów, jak również uchronienie maluchów przed niepotrzebną antybiotykoterapią.

Które objawy wskazują na zakażenie pokarmowe u dzieci?

Objawy zakażeń pokarmowych i obecności pasożytów u dzieci nie zawsze są swoiste i łatwe do rozpoznania. Oprócz tak oczywistych symptomów jak wymioty, biegunki, nudności, bóle brzucha, gorączka, obecność śluzu lub krwi w stolcu, część chorób może powodować również przewlekły kaszel, zaburzenia snu, apatię, rozdrażnienie, zgrzytanie zębami w nocy, problemy z koncentracją, bóle mięśni i stawów, otępienie, wysypki skórne, zaparcia, niedobory składników pokarmowych (ze względu na zaburzenia wchłaniania), brak przyrostu masy ciała i osłabienie. U niemowlaków i maluchów, które nie są jeszcze w stanie opowiedzieć o swoich dolegliwościach, może z kolei pojawić się brak apetytu, niepokój i płacz lub też nadaktywność ruchowa.

Kiedy należy skonsultować się z lekarzem?

Jednym z groźniejszych powikłań infekcji pokarmowych, szczególnie u młodszych dzieci, jest postępujące odwodnienie organizmu. Jeżeli u dziecka pojawiają się jego objawy, takie jak: suchość języka i błon śluzowych, blada, chłodna i napięta skóra, płacz bez łez, zmniejszenie ilości wydalanego moczu, zapadnięte ciemiączko i gałki oczne u niemowląt lub przyspieszony i pogłębiony oddech, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Jakie są najczęstsze przyczyny zakażeń pokarmowych?

Do zakażeń pokarmowych, nazywanych potocznie „chorobami brudnych rąk”, dochodzi najczęściej w wyniku spożycia zanieczyszczonej lub nieświeżej żywności – sytuacje takie często zdarzają się wśród małych dzieci, które nie mają jeszcze nawyku mycia owoców i warzyw przed spożyciem i mycia rąk po zabawie, np. w piaskownicy. Częstość infekcji, szczególnie salmonellozy, wzrasta również latem, w związku z wyższymi temperaturami i spożywaniem produktów mrożonych.

Zdarza się również, że wirusy, bakterie lub pasożyty są przekazywane poprzez kontakt z drugim człowiekiem (częste zjawisko u dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych) lub podczas zabawy ze zwierzętami.

Kiedy należy wykonać badanie bakteriologiczne kału, a kiedy badanie pod kątem pasożytów?

W zależności od tego, który patogen był bezpośrednią przyczyną wystąpienia choroby, jej objawy mogą różnić się, m. in. intensywnością i czasem trwania.

Infekcje wirusowe, charakteryzują się zazwyczaj łagodniejszym przebiegiem, niż bakteryjne, a towarzyszące im biegunki, wymioty, bóle brzucha i gorączka ustępują samoistnie po kilku dniach. Zdarza się jednak, że w przypadku zakażenia np. rotawirusami, objawy są dużo bardziej uciążliwe i trwają powyżej tygodnia, a niekiedy wymagają nawet pobytu w szpitalu.

Jeżeli choroba utrzymuje się dłużej niż kilka dni, warto zastanowić się nad badaniem kału dziecka w kierunku identyfikacji wywołującego ją czynnika i wdrożeniem odpowiedniego leczenia, które zahamuje jej postęp. Pozwoli to rozróżnić choroby wirusowe od bakteryjnych i zdecydować o konieczności ewentualnej antybiotykoterapii.

Badanie molekularne kału dobrze jest wykonać również w momencie, gdy lekarz podejrzewa u dziecka infekcję pasożytniczą- decyzja o zastosowaniu leków przeciwpasożytniczych powinna być zawsze poprzedzona potwierdzeniem obecności konkretnego gatunku pasożyta w organizmie dziecka.

Trudności diagnostyczne infekcji układu pokarmowego u dzieci.

Wśród metod stosowanych w diagnostyce zakażeń układu pokarmowego u dzieci, najczęściej korzysta się z klasycznego badania kału w kierunku pasożytów, hodowli drobnoustrojów na pożywkach i identyfikacji metodami biochemicznymi oraz z oznaczeń serologicznych. Niestety skuteczność tych testów w poprawnym wykrywaniu i identyfikowaniu patogenów nie jest zadowalająca. Badanie kału w kierunku obecności pasożytów wymaga trzykrotnego lub czterokrotnego pobierania próbki, co, szczególnie w przypadku małych dzieci, może być dość uciążliwe. Niektóre gatunki pasożytów nie są też możliwe do rozróżnienia za pomocą technik mikroskopowych. Metody serologiczne również nie dają stuprocentowego prawdopodobieństwa wykrycia obecności antygenów pasożyta, nawet gdy dziecko jest zarażone, a czas potrzebny do wytworzeniu przeciwciał może wynosić nawet do kilku tygodni od początku infekcji. Badanie mikrobiologiczne (wykorzystywane w diagnozowaniu np. zakażenia Salmonellą lub Escherichią coli) trwa kilka dni, a niekiedy nawet do dwóch tygodni. Niektóre z drobnoustrojów są jednak trudne w hodowli i zdarza się, że wynik badania jest niejednoznaczny i cały test należy powtórzyć.

Jakie możliwości oferuje nowoczesna, molekularna diagnostyka infekcji pokarmowych?

Metodą, która umożliwia szybką, czuła i specyficzną identyfikację przyczyny zakażenia jest badanie molekularne, wykrywające obecność materiału genetycznego konkretnego wirusa, bakterii, pierwotniaka (np. Giardia lamblia), czy pasożyta (np. owsika, tasiemca) w badanej próbce. Molekularna diagnostyka infekcji jest niezastąpiona zwłaszcza wtedy, gdy klasyczna hodowla drobnoustrojów jest niemożliwa, trudna technicznie lub długotrwała. Czas wykonania badania molekularnego jest stosunkowo krótki i wynosi zazwyczaj kilka godzin. Do identyfikacji czynników wywołujących zakażenia pokarmowe stosuje się najczęściej technikę Real Time PCR, która charakteryzuje się dużą czułością i pozwala na wykrycie obecności patogenów nawet w niewielkiej ilości materiału. Technika ta może zastąpić kilka klasycznych testów, ponieważ w jednym  badaniu umożliwia wykrycie zarówno wirusów, bakterii, pierwotniaków, jak i pasożytów. Pozwala również na diagnostykę infekcji mieszanych, czyli wywołanych przez kilka różnych patogenów jednocześnie.

Leczenie i profilaktyka zakażeń układu pokarmowego. Jak skutecznie chronić dziecko przed chorobą?

Pierwszym krokiem, który warto wdrożyć, gdy dziecko wykazuje objawy infekcji pokarmowych, jest zadbanie o jego odpowiednie nawodnienie. Nie należy hamować wymiotów, ani zmieniać diety dziecka, zaleca się raczej zachęcanie go do spożywania normalnych posiłków i picia dużej ilości płynów. Jeżeli czas trwania objawów przedłuża się lub dołącza się do nich gorączka, dobrze byłoby zaplanować wizytę u lekarza. Przed wprowadzeniem leczenia, zwłaszcza opartego na antybiotykach, należy jednak wykonać odpowiednie badania diagnostyczne. Do biegunek i wymiotów mogą bowiem prowadzić również inne przyczyny, np. choroby autoimmunologiczne lub zaburzenia wchłaniania, które powinny być wzięte pod uwagę w diagnostyce zaburzeń żołądkowych i jelitowych u dzieci. Nieuzasadnione stosowanie antybiotyków i leków przeciwpasożytniczych, może przynieść więcej szkody niż pożytku, dlatego powinno być wprowadzane jedynie na podstawie wyraźnego zalecenia lekarza.

Aby uchronić malucha przed wystąpieniem zakażenia układu pokarmowego, konieczne jest dbanie o odpowiednią higienę i uczenie dziecka właściwych nawyków. Należy zwracać uwagę na mycie warzyw i owoców przed spożyciem, unikanie żywności, która mogła ulec rozmrożeniu i ponownemu zamrożeniu i picia nieprzegotowanej wody oraz częste mycie rąk, szczególnie po zabawie z domowymi zwierzakami. Warto również rozważyć dodatkowe szczepienia, zmniejszające ryzyko zarażenia rotawirusami.

Bibliografia:

1. Korzeniewski K.: “Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego w Polsce” Via Medica, 2016, ISSN 1879-3590
2. Szych J.: “Rekomendacje laboratoryjnej diagnostyki zakażeń przewodu pokarmowego bakteriami rosnącymi w warunkach tlenowych oraz mikroaerofilnych”; KRDL, Warszawa 2015.
3. Żabicka D.: “Metody detekcji i identyfikacji bakterii”; Zakład Epidemiologii i Mikrobiologii Klinicznej, Narodowy Instytut Leków, Warszawa.