Nowotwór krtani – objawy, przyczyny, leczenie

Rak krtani (ang. carcinoma laryngis) stanowi około 2-4% wszystkich nowotworów złośliwych u dorosłych oraz jest najczęściej występującym nowotworem w obrębie szyi i głowy. Nowotwory krtani to głównie raki złośliwe, spośród których najczęściej występuje rak płaskonabłonkowy, stanowiący ponad 90% przypadków. Rak płaskonabłonkowy rozwija się z komórek nabłonka pokrywającego powierzchnię krtani i może występować w różnych jej częściach, takich jak głośnia, nadgłośnia i podgłośnia, aczkolwiek najczęściej (ponad 60% przypadków) rozwija się w głośni. Rzadziej spotykane typy nowotworów krtani (około 5% przypadków) to gruczolakoraki, czerniaki czy mięsaki. 

Znacznie częściej, bo w około 80% przypadków, nowotwory krtani występują w krajach słabiej rozwiniętych, gdzie winą może być ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej i brak lub zbyt późne leczenie pacjentów.

Kancerogeneza raka krtani

Krtań to narząd znajdujący się w szyi, który łączy gardło z tchawicą. Jej główną funkcją jest umożliwienie przepływu powietrza do płuc oraz produkcja dźwięków, co pozwala nam mówić. Krtań chroni także dolne drogi oddechowe, zapobiegając przedostawaniu się pokarmu i płynów do tchawicy dzięki zamykaniu się nagłośni, podczas przełykania. W jej wnętrzu znajdują się struny głosowe, które wibrują, tworząc dźwięki podczas oddychania i mówienia. Krtań ma około 4 do 6 cm długości.

Za powstanie nowotworów – prócz mutacji genetycznych dziedziczonych – odpowiedzialne są czynniki rakotwórcze, zwane również kancerogenami. Kancerogeny to substancje lub czynniki fizyczne, które mogą powodować uszkodzenia DNA w komórkach, co prowadzi do ich niekontrolowanego podziału i rozrostu.

Do najważniejszych czynników rakotwórczych należą:

• substancje chemiczne – dym tytoniowy, azbest, benzen, niektóre barwniki przemysłowe, węglowodory aromatyczne, związki chemiczne stosowane w przemyśle,
• promieniowanie jonizujące – promieniowanie rentgenowskie, promieniowanie gamma czy promieniowanie z materiałów radioaktywnych, 
• promieniowanie ultrafioletowe (UV) – długotrwałe narażenie na promieniowanie słoneczne, sztuczne źródła promieniowania UV, 
• zakażenia wirusowe – takie jak wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) czy wirus zapalenia wątroby typu B i C (HBV, HCV), które wnikając do komórek, integrują swoje DNA z genomem gospodarza. 

Czynniki te wpływają na DNA poprzez bezpośrednie uszkodzenia, takie jak pęknięcia nici DNA, tworzenie się adduktów (związków chemicznych przyłączających się do DNA) oraz przez indukowanie stresu oksydacyjnego, który prowadzi do powstawania reaktywnych form tlenu. Uszkodzenia te, jeśli nie zostaną prawidłowo naprawione przez komórkowe mechanizmy naprawcze DNA, powodują mutacje w genach kontrolujących wzrost i podział komórek. W rezultacie prowadzi to do niekontrolowanego rozrostu komórek i rozwoju nowotworu.

Nowotwór krtani – przyczyny

Nowotwór płaskonabłonkowy krtani powstaje z komórek nabłonka płaskiego, które wyściełają powierzchnię wielu narządów, w tym krtani. W wyniku długotrwałego narażenia na czynniki rakotwórcze, takie jak dym tytoniowy czy alkohol, dochodzi do uszkodzeń DNA w tych komórkach. Uszkodzone komórki zaczynają się niekontrolowanie dzielić, tworząc złośliwy guz, który może rozrastać się lokalnie oraz naciekać na sąsiadujące tkanki. 

Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju raka krtani należą:

• palenie tytoniu – to najistotniejszy czynnik ryzyka raka krtani;
• bierne palenie – przebywanie w otoczeniu palaczy;
• nadmierne spożycie alkoholu – regularne i nadmierne spożywanie alkoholu, szczególnie w połączeniu z paleniem, znacząco zwiększa ryzyko rozwoju raka krtani;
• narażenie na działanie substancji chemicznych – kontakt z chemikaliami, takimi jak azbest, opary chemiczne, w przemyśle farbiarskim, hutniczym;
• infekcje wirusowe HPV, HSV i HIV;
• refluks żołądkowo-przełykowy i krtaniowo-gardłowy – wiąże się z przewlekłym cofaniem się kwasu żołądkowego do przełyku i krtani, co w dłuższej perspektywie podrażnia nabłonek, prowadząc do stanów zapalnych;
• niedostateczna higiena jamy ustnej – rzadkie mycie zębów oraz brak wizyt u stomatologa jest jednym z czynników predysponujących do rozwoju tego nowotworu;
• wiek i płeć – u mężczyzn powyżej 60. roku życia rak krtani występują około 10-krotnie częściej, niż u kobiet.

Kombinacja tych czynników, szczególnie palenie i picie alkoholu, znacząco zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu krtani. 

Nowotwór krtani – objawy

Wczesne objawy tego nowotworu są łatwe do przeoczenia, ponieważ zazwyczaj zaczynają się klasyczną chrypką. Chrypka palacza jest charakterystycznym zjawiskiem, które często występuje u osób regularnie palących papierosy, cygara lub fajki. W wielu przypadkach jest ona wynikiem przewlekłego zapalenia krtani, które powstaje na skutek działania drażniących substancji zawartych w dymie tytoniowym. Chrypka palacza nie zawsze oznacza raka krtani, ale może być sygnałem, że krtań jest narażona na przewlekłe uszkodzenia, które zwiększają ryzyko rozwoju nowotworu. 

Do najczęstszych początkowych objawów raka krtani należą:

• utrzymująca się chrypka,
• trudności w przełykaniu (dysfagia),
• ból gardła,
• uczucie ciała obcego lub blokady w gardle,
• przewlekły kaszel,
• zmiana tonu głosu na bardziej ochrypły, szorstki lub niższy,
• wyczuwalna zmiana palpacyjna bądź widoczna gołym okiem w obrębie.

W przypadku wystąpienia któregokolwiek z tych objawów, szczególnie jeśli trwają one długo ponad dwa-trzy tygodnie, wskazana jest konsultacja z lekarzem laryngologiem, który jest specjalistą w leczeniu chorób w obrębie głowy gardła, nosa czy też uszu.

Nowotwór krtani – badania

Rozpoznanie raka krtani wymaga dokładnej diagnostyki, która pozwala na potwierdzenie obecności nowotworu oraz ocenę jego stopnia zaawansowania. Do najważniejszych badań stosowanych w diagnostyce raka krtani należą:

• badanie fizykalne (palpacyjne) oraz wywiad;
• laryngoskopia – która polega na bezpośrednim obejrzeniu wnętrza krtani i strun głosowych, odbywa się za pomocą małego lusterka wprowadzanego do gardła lub przy użyciu endoskopu;
• biopsja – pozwala na mikroskopowe zbadanie komórek, poprzez badanie histopatologiczne i potwierdzenie czy są one nowotworowe;
• USG szyi – powala na ocenę stanu węzłów chłonnych szyi;
• tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI) – badania te dostarczają szczegółowych obrazów krtani i okolicznych struktur, pomagając w ocenie wielkości guza oraz jego potencjalnych przerzutów.

Nowotwór krtani – leczenie

Wybór odpowiedniego schematu leczenia zależy od stopnia zaawansowania raka, lokalizacji guza, ogólnego stanu zdrowia pacjenta czy występowania chorób towarzyszących. Wczesne stadia mają lepsze rokowania. W przypadku raka krtani w stadium wczesnym guz jest zwykle mały i ograniczony do jednego obszaru krtani, bez przerzutów do węzłów chłonnych czy innych narządów. Celem leczenia jest całkowite usunięcie guza z zachowaniem funkcji krtani, czyli mowy i połykania. 

W zaawansowanych przypadkach leczenie może skupiać się tylko na wydłużeniu życia pacjenta oraz poprawie jego jakości, kontrolę bólu i innych objawów. 

W terapii raka krtani stosuje się:

• radioterapię (naświetlanie),
• chirurgię oszczędzająca krtań,
• chirurgię radykalną jak laryngektomia całkowita (usunięcie całej krtani), 
• usunięcie węzłów chłonnych szyi (części bądź całości),
• chemioradioterapię,
• immunoterapię lub terapie celowane.

Nowotwór krtani – rokowania

Rokowania w przypadku wczesnych stadiów raka krtani (I i II) są zazwyczaj dobre. Szanse na wyleczenie są wysokie, szczególnie gdy nowotwór jest ograniczony do krtani i nie występują przerzuty do węzłów chłonnych lub innych narządów. 5-letnie przeżycie w tych stadiach wynosi często 80-90%.

Rokowania są gorsze w zaawansowanych stadiach (III i IV), gdzie nowotwór może naciekać na otaczające tkanki, występuje w węzłach chłonnych i z przerzutami do innych części ciała. 5-letnie przeżycie w tych przypadkach może wynosić od 30% do 60%, w zależności od lokalizacji guza i reakcji na leczenie.

Podsumowanie – FAQ

1. Czy genetyka odgrywa rolę w ryzyku rozwoju nowotworu krtani?

Genetyka odgrywa rolę w rozwoju raka krtani, ale nie w kontekście dziedziczenia konkretnej mutacji czy też genu, który może predysponować do rozwoju raka jak np. w przypadku raka piersi czy jelita grubego. Genetyka w kontekście raka krtani opiera się na kancerogenezie, czyli uszkodzeniu DNA, wywołanej przez czynnik zewnętrzny, jakim jest palenie papierosów.

2. Jakie są mniej znane skutki uboczne leczenia nowotworu krtani, takie jak radioterapia czy chemioterapia?

Do mniej znanych skutków ubocznych leczenia raka krtani w wyniku radioterapii czy chemioterapii zalicza się zaburzenia smaku, suchość w ustach, utrudnienie w spożywaniu pokarmów i w konsekwencji utrata masy ciała. Radioterapia może również powodować zwłóknienie tkanek szyi, ograniczenie ruchomość szyi oraz trudności w połykaniu (dysfagia).

3. Jakie są długoterminowe efekty leczenia nowotworu krtani na jakość życia pacjenta?

Jakość życia pacjenta po leczeniu nowotworu krtani, szczególnie po pełnym usunięciu krtani, jest znacznie pogorszona, nie tylko ze względu na zaburzenia mowy, oddychania czy połykania, ale także ze względu na wygląd zewnętrzny. Skutkuje to pogorszeniem komfortu psychicznego, spadkiem samooceny, odizolowaniem się od innych. Dlatego w tej grupie pacjentów, szczególnie ważna jest również opieka psychologa, który wesprze w akceptacji stanu zdrowia oraz dalszych działaniach.

Dr n.med. Iwona Chromik