Plamki Fordyce'a - czym są? O czym mogą świadczyć?

Plamki Fordyce’a są łagodnym zaburzeniem rozwojowym, polegającym na przemieszczeniu gruczołów łojowych do błony śluzowej jamy ustnej. Mają postać białych grudek, znajdujących się najczęściej po wewnętrznej stronie warg i policzków, rzadziej w okolicy narządów płciowych. Dowiedz się, czy plamki Fordyce’a mogą mieć związek z podwyższonym stężeniem cholesterolu.

Czym są gruczoły łojowe?

Gruczoły łojowe są elementem skóry człowieka, niezbędnym do jej prawidłowego funkcjonowania. Szacuje się, iż odpowiadają za zapewnienie 90% lipidów (tłuszczów) pokrywających jej powierzchnię. Produkcja łoju skórnego (sebum) służy nie tylko jej nawilżeniu, ale również ma na celu zachowanie jej homeostazy oraz stanowi naturalną barierę przeciwko działaniu czynników zewnętrznych, w tym patogenów chorobotwórczych.

Gruczoły łojowe pojawiają się w skórze właściwej już w życiu płodowym, około 13.–15. tygodnia ciąży i co ciekawe,  łój jest pierwszym produktem gruczołów wydzielniczych w życiu człowieka. Czynność gruczołów łojowych zwiększa się znacznie w ciągu kilku godzin po porodzie i osiąga szczyt kilka tygodni po urodzeniu, następnie zmniejsza się, aż do momentu rozpoczęcia dojrzewania płciowego, gdy znów znacznie wzrasta. Wydzielanie łoju podlega w znacznym stopniu kontroli hormonalnej, szczególnie androgenów, które stymulują proliferację komórek i syntezę lipidów oraz kortykoliberyny (hormonu uwalniającego kortykotropinę CRH), która hamuje syntezę interleukiny-8 w komórkach gruczołów łojowych, a tym samym odgrywa istotną rolę w hamowaniu procesów zapalnych i ogranicza uszkodzenia skóry.

Nadmierna czynność gruczołów łojowych może prowadzić do wystąpienia objawów trądziku pospolitego, który dotyka na jakimś etapie życia nawet 80% społeczeństwa, szczególnie w okresie dojrzewania płciowego. Trądzik pospolity dotyczy najczęściej skóry twarzy, pleców i klatki piersiowej i może stanowić duże obciążenie psychiczne dla pacjenta.

Plamki Fordyce’a – jak wyglądają?

Plamki Fordyce’a zostały opisane już w 1896 roku jako białawe krostki na czerwieni wargowej, błonie śluzowej jamy ustnej oraz rzadziej w okolicy narządów płciowych. Są to przemieszczone (ektopiczne) gruczoły łojowe, które poza wymienionymi miejscami zdarzają się wyjątkowo w innych okolicach, m.in. w błonie śluzowej przełyku, szyjki macicy, na języku. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi co do częstszego występowania plamek Fordyce’a u przedstawicieli którejś z płci. Obserwuje się natomiast częstsze rozpoznawanie zmian w wieku średnim, co wiąże się prawdopodobnie ze zgłaszaniem się osób z tej grupy wiekowej do lekarza po zauważeniu niepokojących ich zmian na błonach śluzowych i skórze.

Plamki Fordyce’a mają postać niewielkich, bezbolesnych, białych lub żółtawych grudek, obecnych na błonie śluzowej policzków, warg, warg sromowych, prącia lub moszny, rzadziej w innych miejscach. Są to zmiany łagodne, niewymagające leczenia, ale bywają przyczyną niepokoju u pacjentów i wizyt u lekarza.

Plamki Fordyce’a – co dalej?

Stwierdzenie jakiejkolwiek zmiany na błonie śluzowej lub skórze albo wystąpienie niepokojących objawów należy skonsultować z lekarzem. Mimo iż plamki Fordyce’a same w sobie nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia, nie należy ich diagnozować samodzielnie, bez konsultacji ze specjalistą.

W przypadku stwierdzenia plamek Fordyce’a lekarz może zadecydować o konieczności wykonania badania lipidogramu, czyli stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji LDL, HDL oraz trójglicerydów. W badaniach naukowych istnieją doniesienia o związku obecności plamek Fordyce’a na błonach śluzowych jamy ustnej i warg z podwyższonym stężeniem lipidów we krwi. Co więcej – udowodniono, iż ilość zmian rośnie proporcjonalnie z poziomem cholesterolu we krwi. Tym samym ich stwierdzenie powinno skutkować wykonaniem badań krwi, a w przypadku rozpoznania dyslipidemii – włączenia odpowiedniego leczenia.

Leczenie plamek Fordyce’a – na czym polega?

Plamki Fordyce’a nie wymagają leczenia, niektórzy pacjenci chcą jednak pozbyć się nieestetycznych zmian. W takim przypadku istnieje możliwość usunięcia zmian laserem CO₂ lub zastosowania doustnej izotretynoiny. Stwierdzenie podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji cholesterolu LDL, trójglicerydów i obniżonego poziomu HDL wymaga stosowania diety niskotłuszczowej, a w przypadku braku normalizacji wyników badań – włączenia leków hipolipemizujących.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Lee J.H. i in., Clinicopathologic Manifestations of Patients with Fordyce’s Spots, “Annals of Dermatology”, 2012, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3283840/.
2. Gaballah K., Rahimi I., Can presence of oral Fordyce’s granules serve as a marker for hyperlipidemia?, “Dental Research Journal”, 2014, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4241607/.
3. Hoover E., Aslam S., Krishnamurthy K., Physiology, Sebaceous Glands, “StatPearls”, 2022, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499819/.