Przewlekła biegunka – kiedy trzeba poszukiwać jej przyczyn i wykonywać badania diagnostyczne?

Biegunka to stan, w którym pacjent oddaje stolce o zbyt luźnej konsystencji z częstotliwością powyżej 3 razy na dobę. Biegunka może być objawem towarzyszącym wielu chorobom, a w tym również zakażeniom.

Podstawowy podział rozróżnia biegunkę ostrą i przewlekłą. Biegunka ostra trwa poniżej dwóch tygodni i może być objawem zakażenia przewodu pokarmowego przez drobnoustroje lub skutkiem spożycia samych tylko toksyn bakteryjnych (w większości przypadków). To także możliwy efekt zażywania określonych leków, np. antybiotyków o szerokim zakresie działania, leków hipotensyjnych, leków zobojętniających kwas solny, hormonów tarczycy lub leków antyarytmicznych. Biegunka ostra może być także skutkiem nadużywania leków przeczyszczających, zatrucia grzybami, alkoholem, czy też arszenikiem. To prawdopodobne następstwo nadwrażliwości pokarmowej.

Przewlekła biegunka – przyczyny

Przewlekła biegunka może mieć wiele przyczyn. Częste rozwolnienie uznaje się za biegunkę przewlekłą, gdy trwa ono dłużej niż 30 dni. Biegunka przewlekła bardzo rzadko wiąże się z zakażeniem przewodu pokarmowego. Zazwyczaj występuje ona u chorych z niedoborem odporności. Przewlekła biegunka najczęściej bywa objawem zespołu jelita drażliwego, nieswoistego zapalenia jelit lub raka okrężnicy.

Wyróżnia się następujące rodzaje biegunki przewlekłej:

• biegunka osmotyczna – może ją spowodować zażywanie leków, a dokładniej: przeczyszczających z grupy środków osmotycznych oraz leków, które zobojętniają kwas solny. Biegunka osmotyczna może być również wynikiem nadużycia niektórych środków spożywczych i suplementów diety, czy też wiązać się ze spożywaniem słodyczy, w których obecne są mannitol, ksylitol lub sorbitol. Przyczyną przewlekłej biegunki może też być niedobór laktazy, zespół krótkiego jelita lub przetoki jelitowe.
• biegunka sekrecyjna – częste rozwolnienie w tym przypadku mogą spowodować zażywane przez pacjenta leki przeczyszczające, które pobudzają motorykę jelit, toksyny, nadużywanie alkoholu, a także zaburzone wchłanianie kwasów żółciowych w jelicie krętym, będące skutkiem np. zespołu rozrostu bakteryjnego lub resekcji końcowego odcinka jelita krętego.
• biegunka tłuszczowa może towarzyszyć zaburzeniom trawienia w przebiegu zapalenia trzustki, raka trzustki lub mukowiscydozy. Może występować przy zespole rozrostu bakteryjnego lub w cholestatycznych chorobach wątroby. To prawdopodobny objaw zaburzeń wchłaniania, do których doprowadzać mogą celiakia, giardioza, niedokrwienie jelita oraz enteropatia z utratą białka.
• Przewlekła biegunka u osób starszych może być biegunką zapalną, która może pojawić się przy nieswoistym zapaleniu jelit (takim jak np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna), w mikroskopowym lub niedokrwiennym zapaleniu jelita, gdy u chorego występuje nadwrażliwość pokarmowa, niedobory odporności, nowotwory jelit. Może ją też wywoływać nadużywanie i przedawkowanie określonych leków. Przewlekła biegunka u dziecka może być sygnałem dla rodziców, że w ciele dziecka są obecne pierwotniaki jelitowe, np. Giardia lamblia lub inne pasożyty.

Przewlekła biegunka u dziecka i osoby dorosłej – diagnostyka i leczenie

Przewlekła biegunka u osób starszych lub dzieci wymaga natychmiastowej diagnostyki i leczenia pod ścisłą kontrolą lekarską. Nie eksperymentuj z lekami na własną rękę. Wykonaj niezbędne badania i pokaż ich wyniki swojemu lekarzowi. Kiedy pojawia się przewlekła biegunka, jej diagnostyka powinna się zacząć od oceny stopnia nawodnienia chorego. Lekarz ocenia także wygląd stolców i charakter biegunki na podstawie dokładnego wywiadu. Może też być wymagane chwilowe odstawienie pokarmów i pozostanie przez kilkanaście godzin na czczo.

Lekarz powinien wykluczyć biegunkę rzekomą, a przy odwodnieniu ciężkim konieczna może być hospitalizacja i nawodnienie dożylne – niezbędne zwłaszcza wtedy, gdy u chorego występują także wymioty. Nawodnienie to podstawowa metoda leczenia objawowego biegunki. Zazwyczaj wystarcza przyjmowanie dużej ilości płynów z jedzeniem lub piciem. U dzieci i osób starszych skuteczne bywa też podawanie hipoosmolarnego doustnego glukozo-elektrolitowego płynu nawadniającego, najlepiej w postaci schłodzonej, który pije się często, ale w małych porcjach. Lekarz może skierować pacjenta na dodatkowe badania, gdy podejrzewa niedożywienie, niedobory witamin lub pierwiastków śladowych, które wywołała przewlekła biegunka.

W sytuacji, gdy została zdiagnozowana przewlekła biegunka, przyczyny zostały określone przez lekarza, konieczne może być zastosowanie leków przeciwbiegunkowych – np. loperamidu lub diosmektytu. Leki te przyjmuje się doustnie, część ze środków przeciwbiegunkowych zwiększa wchłanianie wody w jelitach i zmniejsza dzięki temu ostatecznie liczbę wypróżnień. Loperamid ma niewielkie prawdopodobieństwo wywołania skutków ubocznych.

Osoba z objawami biegunki przewlekłej powinna dużo odpoczywać, unikać intensywnego wysiłku fizycznego, a po ustąpieniu symptomów stosować zbilansowaną i pełnowartościową dietę, w celu uzupełnienia ewentualnych niedoborów. Przez jakiś czas po skutecznym zakończeniu leczenia wskazane są lekkostrawne potrawy, przyjmowane w mniejszych porcjach, a częściej, by dać organizmowi czas na pełną regenerację.

Jeżeli zauważysz u siebie lub u bliskiej Ci osoby niepokojące objawy, wówczas niezwłocznie skonsultuj się ze specjalistą, który wdroży właściwe leczenie.

Bibliografia:

1. Biegunka [w:] Interna Szczeklika 2019/20. Mały podręcznik, pod red. Piotra Gajewskiego, Kraków 2019, s.38–43.
2. Andrea Horvath, Hanna Szajewska, Ostra biegunka infekcyjna, Klinika Pediatrii WUM.