Przewlekła niewydolność żylna – objawy, przyczyny i leczenie

Przewlekła niewydolność żylna dotyczy znacznej części dorosłego społeczeństwa. Niestety jej objawy takie jak uczucie ciężkości nóg, obrzęki, skurcze łydek często są ignorowane a pajączki naczyniowe czy żylaki traktowane tylko jako defekt kosmetyczny. Warto znać przyczyny i sposoby leczenia, aby uchronić się przed groźnymi następstwami.

Niewydolność żylna – co to?

Przewlekła niewydolność żylna kończyn dolnych dotyczy 40-60% kobiet i 15-30% mężczyzn. To schorzenie polegające na nieprawidłowym funkcjonowaniu żył w kończynach dolnych. 

Zadaniem naczyń żylnych jest transport krwi w kierunku serca. Fizjologicznie w żyłach kończyn dolnych istnieją mechanizmy umożliwiające transport krwi wbrew grawitacji. Są to zastawki żylne, czyli elementy ściany naczynia umożliwiające przepływ tylko w jedną stronę, napięcie ściany żylnej i pompa mięśniowa, czyli skurcz mięśni, zwłaszcza mięśni łydki, powodujący przepływ krwi w naczyniach.

Niewydolność żylna to utrwalone zaburzenie odpływu krwi żylnej z kończyn. Przyczyną jest upośledzone napięcie ścian naczyń żylnych oraz funkcjonowanie zastawek w naczyniach. W efekcie tych mechanizmów dochodzi do cofania się krwi (refluksu), zastoju żylnego, wzrostu ciśnienia w naczyniach żylnych oraz poszerzenia się naczyń i uszkodzenia ich ściany. Z czasem może dojść do niedrożności żył spowodowanej powstawaniem zakrzepów.

Z drugiej strony zakrzepy w naczyniach żylnych mogą być przyczyną powstania niedrożności, a w konsekwencji niewydolności żylnej.

Nieprawidłowe funkcjonowanie może obejmować naczynia żylne powierzchowne, głębokie, a także tzw. perforatory, czyli naczynia przeszywające, łączące oba te układy.

Czynniki sprzyjające powstaniu niewydolności żylnej to:

• wiek – częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem,
• płeć żeńska,
• czynniki genetyczne,
• ciąża – okres ciąży a także każda kolejna ciąża powoduje wzrost ryzyka rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej,
• otyłość,
• praca w pozycji siedzącej lub stojącej, także praca związana z dźwiganiem ciężarów,
• częste zaparcia,
• płaskostopie,
• przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych,
• wysoki wzrost,
• choroby współistniejące: cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, nadciśnienie.

To są czynniki sprzyjające jednak, konkretna przyczyna nie jest poznana. Niebagatelną rolę odgrywają czynniki genetyczne warunkujące budowę i przebieg naczyń żylnych.

Przewlekła niewydolność żylna – objawy

Obraz kliniczny przewlekłej niewydolności żylnej zależy od rodzaju występującej patologii w naczyniach żylnych, powstałych zaburzeń hemodynamicznych (przepływu krwi) czy czasu trwania choroby.

• Żylaki – to żyły, które zmieniły swój kształt lub przebieg, w większości przypadków powstają w efekcie niewydolności żył powierzchniowych. Początkowo widoczne są w postaci tzw. teleangiektazji („pajączków”) czyli poszerzenia drobnych żyłek o średnicy do 1 mm oraz w postaci żył siateczkowatych (poszerzenie żył o średnicy 1-4 mm). Zwykle przypominają sieć rybacką lub koronę drzewa, występują na bocznej powierzchni uda czy w dole podkolanowym.

Żylaki większe tworzą się najczęściej z żyły odpiszczelowej, rzadziej z odstrzałkowej. Pojawia się w postaci miękkiego niebolesnego uwypuklenia wyczuwalnego w pachwinie, na udzie, na tylnej powierzchni goleni lub czasami w okolicy kostki.

• Obrzęki – występują w połowie przypadków, związane są z zastojem żylnym i przenikaniem płynów z naczyń do otaczających tkanek. Początkowo obrzęk jest niewielki i występujący powyżej kostki, z czasem przesuwa się ku górze, ustępuje po nocnym wypoczynku i narasta w ciągu dnia. Jego nasilenie zależy od ilości czasu spędzonego w pozycji stojącej lub siedzącej. Obrzękowi towarzyszy odczucie ciężkości nóg, który ulega złagodzeniu po odpoczynku z uniesionymi kończynami lub po odpowiednich ćwiczeniach. Z czasem obrzęk zwiększa swoją objętość, nie ustępuje po nocnym wypoczynku, a w miejscach obrzęku pojawiają się zgrubienia.

• Zmiany odżywcze skóry – to wczesny objaw nadciśnienia żylnego, pojawiają się w okolicy tuż nad kostkami, najczęściej na przyśrodkowej powierzchni goleni. Pierwszym objawem jest czerwonobrunatne zabarwienie skóry, początkowo występujące w postaci plamek, z czasem w postaci jednolitego obszaru nad kostkami rozszerzającego się na całą goleń. Niekiedy pojawiają się białe odbarwienia tzw. zanik biały. Zanika tkanka tłuszczowa, skóra staje się cienka, sucha, twarda. Na skórze nad kostkami powstaje włóknisty pierścień, a skóra staje się podatna na uszkodzenia.

• Wyprysk zastoinowy to zmiany rumieniowo-złuszczające na podudziach, którym towarzyszy świąd.

• Owrzodzenia – pojawiają się w zaawansowanej postaci choroby u około 1% chorych, najczęściej na przyśrodkowej powierzchni kostki. Mogą powstać w wyniku urazu, podrażnienia lub drapania z powodu świądu. Niejednokrotnie są to trudno gojące się rany, z tendencją do nawrotów.

• Inne objawy odczuwane w przewlekłej niewydolności żylnej to: uczucie ciężkości, rozpierania, kłucia, pieczenie, palenie, nadwrażliwość na dotyk, bolesne skurcze mięśni łydek zwłaszcza w nocy, w pozycji stojącej lub w czasie upałów.

• Zespół niespokojnych nóg (RLS – ang. restless legs syndrome), to dolegliwość polegająca na odczuwaniu przymusu poruszania nogami, mrowienia i drętwienia kończyn. Pojawia się zazwyczaj podczas wieczornego odpoczynku.

Klasyfikację i stopień zaawansowania przewlekłej niewydolności żylnej określa się w skali CEAP Clinical, Etiology, Anatomy, Pathology. Uwzględnia ona aspekty kliniczne (objawy), czynniki etiologiczne (wrodzone, nabyte), anatomiczne (żyły głębokie, powierzchowne) i patofizjologiczne (przyczyny: refluks, niedrożność).

Przewlekła niewydolność żylna a zakrzepica

Zastój krwi w krążeniu, zaburzenia jej przepływu, obecność żylaków są czynnikami sprzyjającymi powstawaniu zakrzepicy. Zakrzepy mogą się tworzyć zarówno w żyłach powierzchownych jak i głębokich. Prowadzą do rozwoju zakrzepicy, zakrzepowego zapalenia żył, a niekiedy również do zatorowości płucnej.

Innym groźnym powikłaniem jest krwawienia z żylaka. Może wystąpić nawet po niewielkim urazie, być bardzo obfite i zagrażać życiu.

Rozpoznanie przewlekłej niewydolności żylnej

Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest USG duplex Doppler. Badanie to dostarcza informacji o anatomii układu naczyniowego oraz o warunkach przepływu krwi. Można wykryć niewydolność zastawek, stopień niedrożności żył czy obecność zakrzepicy. Badanie żył powierzchownych jest wykonywane w pozycji stojącej, natomiast badanie żył głębokich w pozycji leżącej i stojącej. Pozwala ono zaplanować interwencję chirurgiczną, a także monitorować skuteczność leczenia bądź postęp choroby.

Niewydolność żylna – leczenie 

W leczeniu niewydolności żylnej sprawdzają się: 

• Metody uciskowe – polegają na zastosowaniu specjalnej odzieży kompresyjnej np. pończoch o stopniowanym ucisku, czyli największy ucisk jest wywierany na kończynę w okolicy kostki a im wyżej tym staje się on mniejszy. W ten sposób są mechaniczną podporą dla żył i wspomagają w ten sposób przepływ krwi a także zapobiegają powstawaniu obrzęków. Jest stosowane u pacjentów jako podstawowa metoda leczenia zachowawczego. Rozmiar odzieży musi być dopasowany do wymiarów kończyny, odpowiednio dobrany według wskazań terapeutycznych musi być również stopień ucisku.

U niektórych pacjentów ich stosowanie może być kłopotliwe co wynika z trudności podczas zakładania, mogą ponadto wzmagać uczucia świądu czy ciepła.

• Środki farmakologiczne:
  • leki flebotropowe pochodzenia roślinnego: diosmina, hesperydyna, rutozyd, kwercetyna, oraz syntetyczne: trybenozyd, dobezylan wapniowy. Są to leki zmniejszające przepuszczalność naczyń żylnych i zwiększają napięcie ich ścian.
  • Pentoksyfilina – ułatwia przepływ krwi w naczyniach, hamuje zdolność krwinek do zlepiania się (agregacji), nasila fibrynolizę, czyli rozpuszczanie skrzepów.
  • Sulodeksyd – ma działanie przeciwzakrzepowe.

• Leczenie zabiegowe i chirurgiczne:
  • endovenous laser treatment (EVLT) czyli termoablacja wewnątrzżylna. Zabieg polega na wprowadzeniu pod kontrolą USG do naczynia żylnego włókna laserowego, które emituje energię niszczącą ścianę naczynia a w następstwie do zamknięcia jego światła. Po zabiegu konieczne jest stosowanie ucisku na kończynę.
  • skleroterapia – polega na wstrzyknięciu środków chemicznych w postaci płynnej lub w postaci piany do zmienionego naczynia w celu uszkodzenia naczynia i następnie. zamknięcia jego światła. Również po zabiegu konieczne jest stosowanie ucisku
  • termoablacja radiowa – ablacja, czyli zamknięcie światła naczynia za pomocą emisji fal o częstotliwości radiowej.
  • flebektomia – usunięcie drobnych żylaków z małych nacięć skóry.
  • stripping – metoda klasyczna postępowania chirurgicznego. Polega na wykonaniu nacięcia skóry w pachwinie, nacięciu i podwiązaniu żyły odpiszczelowej, następnie wykonuje się drugie nacięcie w okolicy kolana lub kostki i wprowadza się tą drogą metalową sondę, za pomocą której wyciąga się żyłę.

Należy pamiętać, że żadna z metod nie daje stuprocentowej skuteczności, a nawroty sięgają od 30 do 50%.

W leczeniu niewydolności żył głębokich stosuje się inne metody leczenia chirurgicznego, bowiem te naczynia są niezbędne i nie można ich usunąć. Wśród metod leczenia wymienia się: walwuloplastykę, czyli poszerzanie naczyń za pomocą cewnika z balonem, umieszczanie stentu (metalowa siatka w kształcie rurki udrażniająca naczynie), przeszczep fragmentu żyły czy wytworzenie nowej zastawki żylnej. U większości pacjentów jednak metody zachowawcze leczenia (metody uciskowe, farmakoterapia) będą miały największe znaczenie.

• Zmiana stylu życia:
  • zwiększenie aktywności fizycznej (spacery, jogging, pływanie), unikanie długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej lub stojącej. U osób wykonujących pracę w pozycji siedzącej zalecane jest robienie przerw na spacer, dobór odpowiedniego krzesła, unikanie zakładania nogi na nogę. W trakcie przymusowego unieruchomienia np. w trakcie podróży, wskazane są ćwiczenia polegające na naprzemiennym prostowaniu grzbietu stopy i zginaniu podeszwy, a w przypadku pozycji stojącej ćwiczenie polegające na wpinaniu się na palce i opadaniu na pięty.
  • unikanie wysokich temperatur – gorących kąpieli, sauny.
  • odpowiednia dieta – mająca na celu redukcję masy ciała przy nadwadze oraz zapobieganie zaparciom (stosowanie diety bogatej w błonnik), które przyczyniają się do nieprawidłowego przepływu w naczyniach. Warto również wzbogacać dietę w produkty z dużą zawartością wit. C i rutyny, wzmacniających naczynia krwionośne.
  • odpowiednia garderoba – unikanie obcisłej bielizny i spodni, skarpet z gumką, butów na wysokim obcasie, a w przypadku płaskostopia noszenie wkładek korekcyjnych.

Objawy przewlekłej niewydolności żylnej mogą stanowić początkowo tylko defekt kosmetyczny, ale z czasem mogą być źródłem uciążliwych dolegliwości obniżających jakość życia, ale też ograniczających codzienne funkcjonowanie, a nawet być przyczyną niepełnosprawności.

Podsumowanie – FAQ

Czym objawia się niewydolność żylna przewlekła obwodowa?

Główne objawy niewydolności żylnej przewlekłej obwodowej to: żylaki, obrzęki nóg, zmiany skórne (przebarwienia wokół kostek, wyprysk, ścieńczenie skóry), uczucie ciężkości po dłuższym staniu lub siedzeniu, skurcze łydek, zespół niespokojnych nóg, świąd, nadwrażliwość na dotyk.

Przewlekła niewydolność żylna a zakrzepica – czy to to samo?

Zakrzepica może być konsekwencją przewlekłej niewydolności żylnej, może być czynnikiem ją wywołującym.

Na czym polega leczenie przewlekłej niewydolności żylnej?

Leczenie polega na zastosowaniu terapii uciskowej, farmakoterapii, leczenia zabiegowego lub operacyjnego oraz zmianie stylu życia – zwiększenie aktywności fizycznej, odpoczywanie z uniesionymi nogami, unikanie długiego stania, utrzymanie prawidłowej masy ciała, unikanie zaparć.

Czym grozi przewlekła niewydolność żylna kończyn dolnych?

Przewlekła niewydolność żylna grozi wystąpieniem w zaawansowanym stadium owrzodzenia podudzi, czyli powstaniem trudno gojących się raz, krwawieniem z żylaków czy zatorowością płucną będącą powikłaniem zakrzepicy.

Jak powinna wyglądać dieta przy niewydolności żylnej?

Dieta przy niewydolności żylnej powinna obfitować w błonnik, aby zapobiec zaparciom sprzyjającym zastojowi żylnemu. Powinna również dostarczać witaminę C i rutynę, aby wzmocnić ścianę naczyń krwionośnych.

Mgr Renata Grzelik