Rak jelita grubego - objawy, diagnostyka i rokowania. Jak przechytrzyć chorobę?
W wielu krajach na świecie, w tym o bardzo wysokim poziomie cywilizacji, obserwuje się stopniowy wzrost częstości zachorowań na nowotwory jelita grubego. Przyczynia się do tego starzenie się społeczeństwa, a także rosnący odsetek osób prowadzących niezdrowy trybu życia. Jak manifestuje się rak jelita grubego? Objawy zależą od lokalizacji guza w obrębie jelita i stopnia zaawansowania choroby.
Do czynników ryzyka rozwoju raka jelita grubego zalicza się nieprawidłową dietę (np. zbyt dużo czerwonego mięsa, mało jarzyn, dużo tłuszczów), brak ruchu, palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu. Predyspozycje do nowotworu mogą być uwarunkowane genetyczne, objawiając się rodzinnym występowaniem chorób nowotworowych (raka jelita grubego, raka endometrium, raka piersi, raka jajnika, raka prostaty) i nienowotworowych (choroby Leśniowskiego-Crona, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego). Bez wykonania odpowiednich badań do rozpoznania może dojść zbyt późno. Wynika to z faktu, że chorzy często nie zauważają żadnych niepokojących symptomów. Poddanie się badaniom przesiewowym pozwala na wykrycie zmian przednowotworowych jelita grubego, jeszcze zanim dojdzie do ich transformacji w chorobę złośliwą. Wczesne ich usunięcie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego nawet o 75-90%.
Rak jelita grubego − objawy
Nowotwór jelita grubego przez długi czas może nie dawać wyraźnych objawów lub są one niespecyficzne. Mogą pojawić się nawracające bóle brzucha, dyskomfort w obrębie jamy brzusznej czy zmiana rytmu wypróżnień (biegunki lub zaparcia). Czasem można zaobserwować krew w stolcu, a jeśli guz zlokalizowany jest w prawej połowie okrężnicy, pierwszym zauważalnym symptomem może być niedokrwistość wykryta w badaniach laboratoryjnych (spowodowana powolnym, utajonym krwawieniem.) Rak umiejscowiony w dolnej części przewodu pokarmowego może objawiać się zmianą kształtu stolca (stolce ołówkowate) czy uczuciem parcia na stolec i niepełnego wypróżnienia. W bardziej zaawansowanym stadium, objawy raka jelita grubego obejmują spadek masy ciała, objawy niedrożności, osłabienie oraz wyniszczenie.
Kolonoskopia
Najważniejszym, podstawowym i referencyjnym badaniem w kierunku raka jelita grubego jest kolonoskopia. Badanie jest inwazyjne, nieprzyjemne dla pacjenta oraz wymaga wcześniejszego przygotowania. Jednakże to jedyne badanie które pozwala na bezpośrednią ocenę całego jelita grubego oraz ewentualne usunięcie przednowotworowych zmian polipowatych. W Polsce z bezpłatnych badań kolonoskopowych mogą skorzystać pacjenci w wieku 55-65 lat.
Badanie per rectum
Guz umiejscowiony w dolnej części odbytnicy często jest wyczuwalny podczas badania palcem przez odbyt. Niekiedy wykonywana jest prostsza i mniej inwazyjna niż kolonoskopia, rektoskopia.
Badania laboratoryjne
Obok badań endoskopowych i obrazowych istotną rolę pełnią diagnostyczne badania laboratoryjne. Do ich zalet zalicza się niską cenę oraz nieinwazyjny charakter. W połączeniu z wywiadem i wynikami innych badań mogą ułatwić lekarzowi podjęcie decyzji o skierowaniu pacjenta na badanie kolonoskopowe.
U chorych na raka jelita grubego dochodzi do wzrostu, często niezwykle wysokiego, stężenia krążącego antygenu rakowo-zarodkowego CEA (ang. carcinoembryonic antigen) w surowicy krwi. CEA jest tzw. markerem nowotworowym, przede wszystkim nowotworów przewodu pokarmowego: jelit, wątroby i trzustki. Pomiary stężenia CEA stosuje się jednak przede wszystkim w monitorowaniu leczenia, a nie w celu wykrywania.
Wzrost stężenia CEA u dorosłych obserwowany jest również w innych chorobach nowotworowych: nowotworach żołądka, płuca, piersi i narządów rodnych, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Nieznaczny wzrost towarzyszyć może chorobom zapalnym (zapaleniu i marskości wątroby, przewlekłemu zapaleniu trzustki, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego, zapaleniu płuc). Nieznacznie podwyższone wyniki obserwowane są także palaczy (stąd podawane są zakresy referencyjne dla palaczy i niepalących). Interpretacja pomiaru CEA dokonywane jest wyłącznie przez lekarza w oparciu o stan kliniczny badanego i wyniki innych badań laboratoryjnych. Pojedynczy pomiar CEA nie może stanowić podstawy rozpoznania, lecz także wykluczenia (!), raka jelita grubego.
Oznaczenie krwi utajonej w kale
Najtańszym i najprostszym badaniem stosowanym w diagnostyce raka jelita grubego jest badanie krwi utajonej w stolcu. Badanie ma na celu wykrycie krwi niewidocznej gołym okiem w próbce kału. Do zalet testu zalicza się jego nieinwazyjny charakter, możliwość wykonania praktycznie w każdym medycznym laboratorium (materiał nie wymaga wysyłania do laboratorium specjalistycznego) oraz szybkie uzyskanie wyniku. Ponadto badanie nie wymaga przygotowania i stosowania odpowiedniej diety przed oddaniem próbki. Test cechuje się wysoką zdolnością do wykrywania raka jelita grubego, jednakże wynik dodatni uzyskuje się często również w przypadku tej choroby, lecz również w przebiegu innych dolegliwości przewodu pokarmowego: przełyku Baretta, żylaków przełyku, ostrego zapalenia żołądka, choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, chorób zapalnych jelit, uchyłkowatości jelit, krwawiących polipów, guzków krwawniczych (hemoroidów), infekcji bakteryjnych. Należy pamiętać, że oznaczenie krwi utajonej nie umożliwia wykrycia polipów.
W przebiegu raka jelita grubego morfologia krwi zwykle wskazuje na niedokrwistość z niedoboru żelaza.
Badanie wykorzystuje się do rozpoznawania przewlekłych chorób zapalnych jelit, ich różnicowania z zespołem jelita drażliwego oraz w diagnostyce chorób nowotworowych. U chorych na raka jelita grubego obserwuje się istotnie wyższe stężenie kalprotektyny w kale w porównaniu z osobami zdrowymi. Oznaczenie charakteryzuje się stosunkowo wysoką czułością (89%) i swoistością (62%).
Badania obrazowe
Badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, USG jamy brzusznej lub przezodbytnicze czy badanie PET pozwalają na wykrycie przerzutów, ocenę głębokości naciekania nowotworu i rozmiarów guza czy wykrycie wznowy.
Badania genetyczne
Mimo, że w rozwoju raka jelita grubego bardzo duże znaczenie mają czynniki środowiskowe i styl życia część zachorowań może być związana z obciążeniem genetycznym, wynikającym z mutacji lub wad niektórych genów. Przykładami są mutacja genu APC związana z występowaniem zespołu polipowatości rodzinnej oraz mutacja prowadząca do nieprawidłowej metylacji septyny 9. Obecność we krwi badanego fragmentów metylowanego DNA genu septyny 9 w stężeniu większym niż prawidłowe, wskazuje na prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu. Wspomniana grupa chorych ze zdiagnozowaną podatnością na występowania raka jelita grubego powinna być pod regularną obserwacją lekarską.
Rak jelita grubego − rokowania
Rokowanie zależne jest przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby. Wczesne wykrycie raka (nowotwór ograniczony do błony śluzowej) umożliwia całkowite wyleczenie. Jeśli jednak rak jelita grubego zostanie rozpoznany, gdy pojawią się już przerzuty odległe, 5-letnie przeżycie sięga zaledwie kilku procent.
mgr Justyna Kata-Bury
Laboratoria Medyczne DIAGNOSTYKA
Piśmiennictwo:
- Banaszkiewicz Z, Tojek K, Jarmocik P, Frasz J, Jawień A. Kliniczne objawy raka jelita grubego – badanie retrospektywne. Współczesna Onkologia 2009; 13(1): 34–40.
- Charchut A, Wójcik M, Kościelniak BK, Tomasik PJ. Testy na krew utajoną w stolcu w samokontroli i w badaniach w miejscu opieki. Diagn Lab 2017; 53(2): 101-106.
- Deptała A, MZ Wojtukiewicz. Rak jelita grubego. Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2018.
- Minkiewicz M, Wasielica-Berger J, Kidrycki K, Kurek K. Badania przesiewowe w profilaktyce raka jelita grubego. Med Rodz 2018; 21(3): 232-244.
- Olender K, Bergmann K, Odrowąż-Sypniewska G. Kalprotektyna w kale jako marker zapalny w nieswoistych zapaleniach jelit. Diagnostyka Laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2012; 48(4): 433-439.
- Piątek S, Osińska A, Bomba-Opoń D, Panek G. Interdyscyplinarne problemy w ciąży: rak jelita grubego u ciężarnej. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016; 1(1): 13–19.
- Szachta P, Roszak D, Gałęcka M i wsp. Nieinwazyjne markery zapalne w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit. Gastroenterol Pol 2009; 16: 399-401.
- Tokarz P, Błasiak J. Znaczenie metylacji DNA profilu epigenetycznego komórek jelita grubego w ich transformacji nowotworowej. Postepy Biochem 2013; 59: 267-279.
- Wysocki PP, Świętochowska E, Kiczmer P, Ostrowska Z. Postępy diagnostyki raka jelita grubego i raka trzustki. Pomeranian J Life Sci 2018; 64(2): 6-10.
- Żok J, Radecka B, Adamowicz K, Korniluk J, Duchnowska R. Oznaczanie stężenia antygenu rakowo-zarodkowego w okresie okołooperacyjnym u chorych na raka jelita grubego w Polsce. Onkol Prakt Klin Edu 2016; 2(6): 229-233.
