Rak okrężnicy – objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie, rokowania

Rak okrężnicy, czyli rak jednego z odcinków jelita grubego, częściej dotyczy mężczyzn i diagnozowany jest zwykle powyżej 50. roku życia. W przyczynach zachorowania upatruje się przede wszystkim „niezdrową”, wysokoprzetworzoną, bogatą w czerwone mięso dietę, otyłość, także przewlekłe choroby jelit oraz uwarunkowanie genetyczne. Co należy wiedzieć o raku okrężnicy, jak wygląda diagnostyka i leczenie?

Okrężnica – co to i gdzie się znajduje?

Okrężnica (łac. colon) to najdłuższa, środkowa część jelita grubego (między kątnicą a odbytnicą). Odpowiada za ostateczne etapy trawienia i formowanie kału.

Okrężnica składa się z czterech części:

• Wstępująca – biegnie po prawej stronie brzucha, od jelita ślepego ku górze, aż pod wątrobę.
• Poprzeczna – przebiega poziomo przez środek brzucha w stronę lewej strony, pod śledzioną.
• Zstępująca – schodzi w dół po lewej stronie.
• Esowata (esica) – ma kształt litery „S” i łączy się z odbytnicą.

Treść pokarmowa przemieszcza się przez okrężnicę nie mniej niż 8 godzin (a nawet 48h!).

Okrężnica pełni kilka bardzo ważnych funkcji:

• wchłania wodę i sole mineralne,
• produkuje śluz, który chroni ściany jelita,
• zagęszcza treść pokarmową i formuje kał.

Zdrowa dieta, odpowiednia ilość błonnika i regularne nawodnienie – to najlepszy sposób, by okrężnica działała prawidłowo. 

Nowotwór okrężnicy a rak okrężnicy – czym się różnią?

Nowotwór okrężnicy jest pojęciem szerszym niż rak. Nowotworem możemy nazwać każdą zmianę rozrostową w obrębie okrężnicy, natomiast rak jest pojęciem węższym. Co to oznacza? Rak okrężnicy wywodzi się wyłącznie z komórek nabłonkowych i jest złośliwy, co oznacza, że ma tendencje do przerzutowania. Jego wczesne wykrycie ma ogromne znaczenie, ponieważ znacząco zwiększa skuteczność leczenia i szanse na pełne wyzdrowienie.

Rak okrężnicy to jeden z najczęstszych nowotworów jelita grubego. Występuje częściej niż rak odbytnicy. Choroba częściej dotyka osoby po 50. roku życia, a jej rozwój może przebiegać powoli – często przez długi czas bez objawów.

Rak okrężnicy – przyczyny

Rak okrężnicy należy do najlepiej poznanych nowotworów pod względem przyczyn. Ryzyko zachorowania zwiększają:

• częste spożywanie czerwonego i przetworzonego mięsa,
• dieta uboga w błonnik,
• palenie papierosów,
• brak aktywności fizycznej,
• otyłość,
• przewlekłe zaparcia,
• choroby zapalne jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna),
• wiek powyżej 50 lat.

Znaczenie mają też czynniki genetyczne – w niektórych rodzinach ryzyko zachorowania jest znacznie wyższe z powodu mutacji genów, np. w zespole Lyncha czy rodzinnym zespole polipowatości gruczolakowatej.

Rak okrężnicy – objawy 

Początkowo rak okrężnicy często nie daje wyraźnych objawów. Z czasem mogą pojawić się:

• zmiany rytmu wypróżnień (biegunki lub zaparcia),
• krew w stolcu lub krwawienie z odbytu,
• bóle i skurcze brzucha, uczucie pełności,
• utrata apetytu i niezamierzona utrata masy ciała,
• przewlekłe zmęczenie, osłabienie,
• nudności lub wymioty.

Te symptomy nie zawsze oznaczają raka, ale wymagają konsultacji z lekarzem, który zleci odpowiednie badania.

Rak okrężnicy – diagnostyka 

Aby potwierdzić diagnozę, lekarz może zlecić:

1. Kolonoskopię – badanie endoskopowe jelita grubego, które pozwala zobaczyć zmiany wewnątrz okrężnicy.
2. Tomografię komputerową (TK) – dokładne zdjęcia narządów wewnętrznych.
3. Biopsję – pobranie fragmentu podejrzanej o nowotworzenie tkanki do badania mikroskopowego.
4. Badania kału na obecność krwi utajonej (FIT) – ocena stopnia krwawienia z podejrzanej zmiany.
5. Badania krwi – oznaczenie tzw. markerów nowotworowych, do oceny zaawansowania choroby.

Rodzaj leczenia zależy od stadium choroby i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Stosuje się:

• Leczenie chirurgiczne – usunięcie guza oraz fragmentu jelita i węzłów chłonnych,
• Chemioterapię – leki niszczące komórki nowotworowe,
• Radioterapię – naświetlanie promieniowaniem, które zabija komórki nowotworu.

Często lekarze łączą kilka metod, tworząc indywidualny plan terapii.

Regularne badania pozwalają wykryć chorobę na wczesnym etapie, zanim pojawią się objawy.
Osobom po 50. roku życia zaleca się kolonoskopię przesiewową co kilka lat (częstotliwość ustala lekarz). Wcześniejsze badania są wskazane, jeśli występują czynniki ryzyka.

Leczenie raka okrężnicy

Podstawą leczenia jest operacja chirurgiczna, czyli usunięcie guza wraz z fragmentem jelita i pobliskimi węzłami chłonnymi.

W zależności od lokalizacji nowotworu wykonuje się:

• hemikolektomię prawostronną lub lewostronną – częściowe usunięcie jelita grubego
• resekcję odcinkową,
• kolektomię – usunięcie całego jelita grubego (w przypadku wielu zmian).

Zabiegi wykonuje się metodą klasyczną lub laparoskopową. Jeśli guz jest nieoperacyjny, lekarz może najpierw zastosować chemioterapię przedoperacyjną, aby zmniejszyć zmianę i umożliwić zabieg. W przypadkach zaawansowanych (z przerzutami) leczenie ma charakter paliatywny – jego celem jest złagodzenie objawów i poprawa jakości życia.

Po operacji stosuje się chemioterapię uzupełniającą, szczególnie jeśli:

• guz nacieka sąsiednie narządy,
• usunięto zbyt mało węzłów chłonnych,
• nowotwór jest zaawansowany lub perforował ścianę jelita.

Chemioterapia trwa zwykle około 6 miesięcy. W chorobie rozsianej stosuje się chemioterapię paliatywną lub leczenie biologiczne, które hamuje wzrost komórek nowotworowych.

Rak okrężnicy – rokowania

Rokowanie zależy od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili rozpoznania.

• We wczesnych stadiach ponad 80% chorych udaje się całkowicie wyleczyć.
• W przypadku przerzutów do innych narządów odsetek 5-letnich przeżyć spada do około 10–15%.

Wczesne wykrycie poprzez badania profilaktyczne, zwłaszcza kolonoskopię, daje największe szanse na skuteczne leczenie.

Gruczolak okrężnicy

Polipy okrężnicy to niewielkie uwypuklenia błony śluzowej jelita grubego. Wiele z nich jest niegroźnych, ale niektóre – zwłaszcza tzw. gruczolaki – mogą z czasem przekształcić się w raka okrężnicy. Szacuje się, że nawet co czwarta osoba po 60. roku życia ma polipy w jelicie grubym. Dlatego tak ważne są regularne badania profilaktyczne, zwłaszcza po ukończeniu 50 lat.

Rodzaje polipów

Polipy dzielą się na:

• nienowotworowe – zwykle niegroźne (np. polipy hiperplastyczne, zapalne),
• nowotworowe (gruczolaki) – mogą przekształcić się w zmiany złośliwe.

Gruczolaki to najczęstszy typ polipów przedrakowych. Około 5% z nich może z czasem rozwinąć się w nowotwór. Ich ryzyko zależy od rodzaju i wielkości:

• gruczolaki cewkowe – najczęstsze, zwykle małe (do 1 cm),
• gruczolaki kosmkowe – większe, częściej złośliwe (do 40% przypadków).

W większości przypadków polipy nie dają żadnych objawów, dlatego łatwo je przeoczyć. Czasem mogą jednak wystąpić:

• krew w stolcu lub zmiana jego koloru,
• bóle i skurcze brzucha,
• zaparcia lub biegunki,
• osłabienie i niedokrwistość z powodu utraty żelaza.

Polipy pojawiają się częściej u osób: po 50. roku życia, z nadwagą lub otyłością, prowadzących siedzący tryb życia, palących lub nadużywających alkoholu, z cukrzycą typu 2 lub zespołem metabolicznym, z chorobami zapalnymi jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie okrężnicy), mających krewnych z rakiem jelita grubego.

Diagnostyka gruczolaków

Najczęściej stosowane badania to:

• kolonoskopia – pozwala obejrzeć wnętrze jelita i usunąć polipy,
• tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny
• sigmoidoskopia – badanie końcowego odcinka jelita grubego,
• badanie stolca na obecność krwi (FIT).

W razie wykrycia polipa, lekarz pobiera próbkę do badania (biopsji). Regularna kolonoskopia może zmniejszyć ryzyko raka jelita nawet o 80–90%.

Większość polipów usuwa się podczas kolonoskopii (tzw. polipektomia). Większe zmiany wymagają czasem zabiegu laparoskopowego lub operacyjnego. Po usunięciu polipów konieczna jest kontrola co 3–5 lat, ponieważ mogą pojawić się nowe.

Rak okrężnicy i gruczolaki – profilaktyka

Choć nie zawsze można ich uniknąć, można znacząco zmniejszyć ryzyko:

• stosując dietę przeciwzapalną, bogatą w warzywa, błonnik i antyoksydanty,
• ograniczając spożycie mięsa czerwonego i przetworzonego,
• unikając alkoholu i papierosów,
• dbając o prawidłową masę ciała i regularną aktywność fizyczną,
• dbając o właściwą podaż witaminy D. 

Najważniejsze to – badanie kolonoskopowe co kilka lat, zwłaszcza jeśli występują obciążenia rodzinne.

Mgr Monika Mazur