Rogowacenie ciemne – kiedy występuje i jak je leczyć?

Rogowacenie ciemne, czyli acanthosis nigricans, to dermatologiczna zmiana, która objawia się ciemnymi, aksamitnymi plamami na skórze, najczęściej w okolicach szyi, pach, pachwin i zgięć stawowych. Może być związane z zaburzeniami hormonalnymi, otyłością, cukrzycą lub niektórymi nowotworami. Dowiedz się, kiedy warto skonsultować się z lekarzem oraz jakie metody leczenia mogą pomóc w poprawie wyglądu skóry i zwalczaniu przyczyn tej dolegliwości.

Skóra i jej zmiany

Skóra jest największym organem ludzkiego ciała. U dorosłego człowieka jej powierzchnia wynosi nawet do 2 m², a masa stanowi około 6% masy ciała. Jednocześnie skóra pełni szereg istotnych funkcji jak np. termoregulacja, ochronna organizmu przed czynnikami zewnętrznymi czy odbiór bodźców z otoczenia. Kondycja skóry odzwierciedla także ogólny stan zdrowia, a wiele chorób wewnętrznych manifestuje się również obecnością zmian skórnych.

Jako przykład można przytoczyć rogowacenie ciemne, będące powszechnie występującą chorobą skóry, która jednak może być objawem insulinooporności, cukrzycy, zaburzeń gospodarki hormonalnej, a nawet chorób nowotworowych. Pierwszego szczegółowego opisu klinicznego choroby dokonał w roku 1889 niemiecki lekarz dermatolog Paul Gerson Unna. Do prowadzonej przez niego w Hamburgu kliniki dermatologii zgłosiła się kobieta, która uskarżała się na rozległą pigmentację i przerost brodawkowaty skóry. W ciągu kolejnych dziesięciu lat rogowacenie ciemne opisano u około 50 pacjentów, podejrzewając, że jest choroba związana z rozwojem zmian nowotworowych narządów wewnętrznych. Na przełom w badaniach nad tą chorobą przyszło czekać do roku 1976, kiedy to zespół naukowców z Uniwersytetu Georgetown w Waszyngtonie pod kierunkiem doktora C. Ronalda Kahna wykazał związek rogowacenia ciemnego z występującą u pacjentów insulinoopornością. 

Rogowacenie ciemne skóry – czym jest?

Rogowacenie ciemne to choroba skóry objawiająca się hiperpigmentacją połączoną z nadmiernym rogowaceniem skóry.  

Rogowacenie ciemne pod pachami

Zmiany nie mają wyraźnie widocznych granic i występują najczęściej w okolicach wyprzeniowych, takich jak tył szyi, dół pachowy czy pachwiny. 

Patofizjologia rogowacenia ciemnego jest wieloczynnikowa. W przebiegu choroby dochodzi do stymulacji proliferacji keratynocytów naskórka i fibroblastów skóry właściwej promowanej przez insulinę, insulinopodobny czynnik wzrostu oraz obecne na błonie komórkowej keratynocytów i fibroblastów receptory: czynnika wzrostu fibroblastów, naskórkowego czynnika wzrostu i kinazy tyrozynowej.  

Rogowacenie ciemne – przyczyny

Rogowacenie ciemne występuje często u osób chorujących na cukrzycę i otyłość. Choroby te diagnozowane są zwykle u dorosłych, coraz częściej także wśród dzieci i młodzieży, a liczba pacjentów, w których rozwijają się zmiany skórne w ostatnim czasie zwiększyła się. 

Jednocześnie dane epidemiologiczne wskazują, że częstość występowania rogowacenia ciemnego wykazuje silne zróżnicowanie i zależna jest m.in. od stopnia rozwoju otyłości, występowania zespołu metabolicznego, wieku czy czynników etnicznych. 

Wśród pozostałych przyczyn rozwoju rogowacenia ciemnego można wskazać: 

1. Czynniki dziedziczne – w wyniku mutacji w genie kodującym receptor czynnika wzrostu fibroblastów 3 (FGFR-3) dziedziczonym autosomalnie dominująco;
2. Następstwa przyjmowania niektórych leków, jak np.: niacyna (witamina B₃), glikokortykoidy, estrogen i doustne środki antykoncepcyjne, inhibitory proteazy czy wstrzykiwana podskórnie insulina; zmiany skórne ustępują zazwyczaj po odstawieniu leku;
3. Zaburzenia gospodarki hormonalnej, jak np. insulinooporność czy hiperandrogenizm obserwowany u kobiet z rozpoznanym zespołem policystycznych jajników;
4. Zaburzenia autoimmunologiczne – skutek obecności przeciwciał skierowanych przeciwko receptorowi insuliny, obecne w przebiegu chorób autoimmunologicznych, np. toczniu rumieniowatym układowym;
5. Objawy chorób nowotworowych, jak np.: gruczolakorak przewodu pokarmowego, nowotwory układu moczowo-płciowego jak rak prostaty czy rak jajnika. Rogowacenie związane z nowotworem złośliwym zazwyczaj szybko się rozwija i towarzyszą mu liczne rogowacenia łojotokowe (objaw Lesera-Trelata) lub pokrzywka.

Rogowacenie ciemne na kostkach

Rogowacenie czasami występuje także u osób o ciemnej karnacji skóry, u których nie stwierdzono żadnej z opisanych powyżej chorób. Zmiany o etiologii idiopatycznej stosunkowo rzadko występują w zgięciach łokci, okolicach kolan i kostek; najczęściej ograniczają się do grzbietowych powierzchni dłoni i stóp. Przypuszcza się, że są one spowodowane nieustalonymi jeszcze czynnikami genetycznymi. 

Rogowacenie ciemne – jakie badania?

Ze względu na klasyczne objawy prezentowane przez pacjentów, rozpoznanie rogowacenia ciemnego jest stosunkowo proste i opiera się na przeprowadzeniu badania fizykalnego połączonego z zebraniem wywiadu. Czasami jednak dla potwierdzenia diagnozy niezbędnym może okazać się wykonanie badania histopatologicznego.

Rogowacenie ciemne – jak usunąć?

Terapia pacjentów, u których występuje rogowacenie ciemne polega na leczeniu choroby podstawowej (cukrzycy, insulinooporności czy choroby nowotworowej). Również zmiana nawyków żywieniowych i kontrola masy ciała okażą się pomocne w ograniczeniu nasilenia objawów skórnych. W uzasadnionych przypadkach lekarz może zalecić miejscowe stosowanie kremów rozjaśniających lub leków keratolitycznych. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza