Skutki otyłości. Konsekwencje 1,2 oraz 3 stopnia otyłości

Powinno postawić się znak równości pomiędzy otyłością a masą problemów ze zdrowiem. Ogromne konsekwencje metabolicznych zaniedbań związane są ze złymi nawykami. Pomimo rozwoju medycyny długość i jakość życia skracają się w obliczu rozpowszechniania się problemów żywieniowych, które prowadzą do nadwagi i otyłości. Jakie są konsekwencje otyłości i jak bardzo wpływają na nasze zdrowie?

Otyłość – choroba wagi ciężkiej

W dzisiejszych czasach otyłość nie może być traktowana jako defekt estetyczny. To nie tylko najpowszechniejsza choroba na świecie. Otyłość to choroba powodująca wiele powikłań zdrowotnych i uznana jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za schorzenie cywilizacyjne XXI wieku. Nadwaga i otyłość stanowią istotny problem społeczny, zdrowotny oraz ekonomiczny. Dziś otyłość uznaje się za chorobę niezakaźną, metaboliczną, żywieniową i przewlekłą. Skala rozpowszechnienia otyłości jest przedmiotem zainteresowań wielu badaczy. Kładzie się istotny nacisk na poprawę zdrowia publicznego i promocję zdrowia. Nadwaga i otyłość są przyczyną większej ilości zgonów na świecie niż niedowaga.

Otyłość – statystyki

Statystki dotyczące otyłości należy rozpocząć od rozgraniczenia czym jest nadwaga i otyłość. Nadwaga jest stanem zmagazynowania nadmiaru tkanki tłuszczowej, co przekłada się na zwiększoną masę ciała. Niekontrolowana nadwaga prowadzi bardzo często do otyłości. Kryterium podziału stanowi wskaźnik BMI (ang. body mass index), który jest ilorazem masy i wzrostu.

Indeks masy ciała to wskaźnik określający w prosty i szybki matematyczny sposób parametry dotyczące prawidłowej wagi w odniesieniu do własnego wzrostu. Dzięki niemu można określić zawartość tkanki tłuszczowej w oparciu o masę ciała i wzrost, a także dalsze postępowanie. Nadwagę klasyfikuje się przy BMI > 25, natomiast otyłość przy BMI > 30. Dodatkowo w zależności od wartości wskaźnika BMI otyłość podzielono na 3 stopnie.

BMI – zakres	Znaczenie kliniczne
<18,5 kg/m²	niedowaga
18,5 – 24,9 kg/m²	waga prawidłowa
25 – 29,9 kg/m²	nadwaga
30 – 34,9 kg/m²	otyłość I stopnia
35 – 39,9 kg/m²	otyłość II stopnia
> 40 kg/m²	otyłość III stopnia

Według WHO od roku 1975 do roku 2016 ilość osób z otyłością wzrosła 3-krotnie. Statystyki
z roku 2016 potwierdzają rosnący problem na świecie. Podaje się, że prawie 2 biliony ludzi dorosłych ma nadwagę, z czego ponad 650 milionów ma stwierdzoną otyłość. To oznacza, że blisko 40% populacji na świecie ma problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała i zmaga się z nadwagą. U kolejnych 13% zdiagnozowano otyłość. Przerażający jest fakt, że co druga osoba posiada zaburzenie metaboliczne objawiające się zwiększoną ilością tkanki tłuszczowej. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia nadwaga oraz otyłość częściej spotykane są u kobiet. W 2016 roku w populacji światowej 39% mężczyzn oraz 40% kobiet miało zwiększoną masę ciała, w przypadku otyłości odsetek ten dotyczył 11% mężczyzn oraz 15% kobiet. W obu grupach częstość występowania nadwagi i otyłości rośnie wraz z wiekiem. Odnotowuje się, że choroby metaboliczne związane są częściej z populacją miejską. Ponadto odsetek ten rośnie w krajach wysokorozwiniętych.

Otyłość u dzieci i młodzieży

Coraz bardziej niepokojące stają się statystyki dotyczące nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży. WHO podaje, że od roku 1975 częstość występowania tego problemu wzrósł z 4% do ponad 18% w roku 2016 wśród dzieci i młodzieży w wieku od 5 do 19 lat. Takie statystyki przekładają się na fakt, że co 5 nieletni ma problem z utrzymaniem masy ciała. Dlatego warto podkreślać na każdym kroku, jak ważne są odpowiednie wzorce i nawyki żywieniowe, a także kontrola masy ciała.

Otyłość – przyczyny

Nadwaga i otyłość to problemy znane od dawna. Przyczyny tych zaburzeń metabolicznych są znane i szczegółowo opisane. Mechanizmy rozwoju tych chorób są doskonale poznane i udowodnione. Wśród najważniejszych czynników powstawania otyłości znajduje się:

• dieta,
• styl życia,
• stan zdrowia psychicznego,
• warunki socjoekonomiczne,
• stan środowiska naturalnego,
• uwarunkowania genetyczne.

Podstawową przyczyną zaburzeń metabolicznych jest dodatni bilans energetyczny, czyli brak równowagi energetycznej pomiędzy dostarczaną energią z pożywienia a wydatkowaną energią. Głównie wynika to ze zwiększonego spożycia wysokoenergetycznych pokarmów ze zwiększoną zawartością węglowodanów i tłuszczy. Dodatkowo efekt spotęgowany jest brakiem odpowiedniej ilości aktywności fizycznej. Należy podkreślić, że postępująca urbanizacja i udogodnienia rozleniwiają populację ludzką, doprowadzając w ten sposób do pandemii otyłości. Nieodpowiednie wzorce i nawyki żywieniowe przekładają się na statystyki wśród dzieci. W 90% przypadków nadmierna masa ciała spowodowana jest nieprawidłowym stylem życia. Otyłość spowodowana takim procesem określana jest jako otyłość prosta.

Jednym z najczęściej diagnozowanych schorzeń są choroby układu krążenia (sercowo-naczyniowe). Choroby układu sercowo-naczyniowego są najczęstszą przyczyną zgonów, zarówno w Polsce i na świecie. Bezpośrednią przyczyną tych zaburzeń jest właśnie nadwaga i otyłość. To one stanowią co piąty czynnik ryzyka zgonów na świecie.

Najnowsze doniesienia podkreślają ogromną wagę zaburzeń psychicznych w patogenezie nadwagi i otyłości. Zakłada się, że nawet 4 miliony Polaków może cierpieć na depresję. Nieleczona depresja może prowadzić nie tylko do prób samobójczych. Jednym z objawów choroby jest tzw. „zajadanie stresu”, które doprowadza do nadmiaru masy ciała.

W świetle najnowszych doniesień swoją ogromną rolę odegrała również pandemia koronawirusa. Opisano związek pomiędzy pandemią Covid-19 a narastającym problemem nadwagi i otyłości. Z jednej strony zakaz opuszczania swoich domów czy chociażby nauka i praca zdalna spowodowały ograniczenie aktywności fizycznej. Doskwierający nam problem siedzącego trybu życia spotęgowany został konsumpcją żywności mocno przetworzonej oraz spożywaniem jedzenia typu fast-food. Wprowadzone zakazy miały na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się choroby koronawirusa. Niestety przyczyniły się do rozwoju chorób niezakaźnym, na czele w nadwagą i otyłością.

Badania pokazały również zależność pomiędzy śmiertelnością z powodu choroby COVID-19
a nieprawidłową masą ciała. Przedstawiona korelacja dotyczy liczby oraz ryzyka zachorowań, ciężkości przejścia COVID-19 oraz liczby zgonów. Ponadto organizacja WHO podkreśla, że otyłość należy uznać za jeden z głównych czynników sprzyjających rozwijaniu się chorób zakaźnych

Skutki nadwagi i skutki otyłości

W medycynie wyróżnia się otyłość pierwotną oraz otyłość wtórną. Otyłość pierwotna rozumiana jest jako przybieranie na wadze z powodu nieprawidłowej wysokokalorycznej diety, przebiegające z nadmiarem tkanki tłuszczowej, prowadzące do licznych zaburzeń i chorób. Do głównych przyczyn wywołujących otyłość pierwotną należy zaliczyć nieodpowiedni tryb życia oraz predyspozycje genetyczne. Pierwotny nadmiar tkanki tłuszczowej zawsze wiąże się z rozwojem następujących chorób i konsekwencji:

• miażdżyca;
• hipercholesterolemia i dyslipidemia;
• nadciśnienie tętnicze;
• choroby układu krążenia (głównie choroby serca – zawał, udar, choroba wieńcowa,
  migotanie przedsionków, udar mózgu, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa);
• cukrzyca typu 2;
• choroby układu mięśniowo-szkieletowego (głównie zwyrodnienia kostno-stawowe, choroby zapalne stawów np. reumatoidalne zapalenie stawów);
• osteoporoza;
• choroba metaboliczna;
• choroby wątroby;
• choroby nerek (kamica nerkowa, przewlekła choroba nerek);
• choroby płuc (przewlekła obturacyjna choroba płuc);
• choroby układu pokarmowego (refluks żołądkowo-przełykowy, rak jelita grubego);
• kamica żółciowa;
• dna moczanowa (podagra);
• zmiany skórne;
• astma;
• zespół bezdechu sennego;
• depresja, zaburzenia lękowe i emocjonalne;
• zaburzenia potencji;
• zaburzenia hormonalne doprowadzające do niepłodności;
• wzrost ryzyka rozwoju raka i nowotworów (np. rak piersi, jajnika, endometrium).

Wraz ze wzrostem wskaźnika masy ciała (BMI) rośnie ryzyko zachorowania na wiele chorób. Podaje się, że otyłość może powodować rozwój nawet około 50 innych schorzeń. Redukcja masy ciała od 5 do 10 procent istotnie zmniejsza ryzyko powikłań.

Otyłość wtórna nie jest chorobą, a jest objawem innego stanu chorobowego lub zaburzenia, wywołującego przybieranie na wadze. Do rozwoju otyłości wtórnej prowadzą:

• niedoczynność tarczycy;
• niedoczynność przysadki mózgowej;
• zespół policystycznych jajników (PCOS);
• niedobór hormonu wzrostu;
• zespół Cushinga;
• choroby genetyczne (zespoły: Turnera, Cohena, Downa, Bardeta-Biedla, Pradera-Wiliego);
• przyjmowanie niektórych leków (kortykosteroidy, leki psychotropowe, przeciwpadaczkowe, przeciwpłytkowe);
• niedobór chromu;
• menopauza.

W ostatnim czasie bardzo popularne stało się zagadnienie insulinooporności. Okazuje się, że gromadząca się tkanka tłuszczowa negatywnie wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Dodatkowo komórki tłuszczowe kumulują w sobie groźne dla zdrowia i życia związki oraz substancje. Zawarte w tkance tłuszczowej niektóre adipokiny, uniemożliwiają odpowiednie działanie insuliny – hormonu trzustki, którego głównym zadaniem jest utrzymanie odpowiedniego stężenia glukozy we krwi. U osób ze stwierdzoną insulinoopornością w konsekwencji rozwija się cukrzyca typu 2, ponieważ tkanki takie jak wątroba, mięśnie i tkanka tłuszczowa stają się niewrażliwe na jej działanie, przez co poziom glukozy wzrasta w niekontrolowany sposób. Szacuje się, że otyłość dotyczy nawet 90% osób z cukrzycą typu 2.

Z punktu widzenia zdrowia groźniejsza jest otyłość brzuszna od otyłości o kształcie gruszki, gdzie tkanka tłuszczowa gromadzi się na udach o pośladkach. Komórki tłuszczowe w typie otyłości brzusznej gromadzą się również wewnątrz jamy brzusznej, a także na powierzchni narządów wewnętrznych, zaburzając ich funkcjonowanie. Ponadto tkanka tłuszczowa wykazuje aktywność metaboliczną, polegającą na uwalnianiu wolnych kwasów tłuszczowych, hormonów, czynników prozapalnych i prozakrzepowych.

Konsekwencje 1,2 i 3 stopnia otyłości

Tak jak to zostało już wcześniej napisane otyłość zaczyna się przy BMI powyżej 30 kg/m². Im wyższy progres choroby, tym wyższy stopień otyłości.

Konsekwencje 1 stopnia otyłości. W praktyce klinicznej otyłość pierwszego stopnia mieszcząca się w przedziale BMI od 30 do 34,9 kg/m² rzadko wymaga interwencji chirurgicznej. Otyłość ta związana jest z wieloma powikłaniami, jednakże szansa powodzenia terapeutycznego i zmniejszenia wagi ciała jest bardzo duża. W leczeniu dominuje nauka zdrowego stylu życia i odżywiania. Sukcesywnie wprowadza się aktywność fizyczną. W trybie ambulatoryjnym realizuje się działania zmierzające w kierunku zmniejszenia masy ciała oraz zapobieganiu ponownemu przyrostowi wagi.

Konsekwencje 2 stopnia otyłości. Otyłość kliniczna 2 stopnia jest diagnozowana, gdy BMI wynosi od 35 do 39,9 kg/m². W przypadku tych chorych stosuje się te same zalecenia jak w przypadku otyłości 1 stopnia. Nierzadko wprowadza się również leczenie farmakologiczne. Rekomendowane jest jednak przeprowadzenie zabiegu operacyjnego, jeżeli leczenie nie przynosi skutków w okresie od 3 do 6 miesięcy.

Konsekwencje 3 stopnia otyłości. Otyłość kliniczna 3 stopnia określana jest jako otyłość olbrzymia. Otyłość 3 stopnia diagnozowana jest, gdy BMI przekracza 40 kg/m². Otyłość olbrzymia zawsze wymaga interwencji chirurgicznej.

Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej to nie tylko brak pożądanej sylwetki ciała. Otyłość należy traktować jak każdą inną chorobę przewlekłą. Co najważniejsze, można jej zapobiegać i bezwzględnie należy ją leczyć.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibiliografia:

1. NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC): Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416 population-based measurement studies in 128,9 million children, adolescents, and adults. Lancet 2017; 390: 2627-2642.
2. Epidemiologia otyłości na świecie i w Polsce. Brończyk-Puzoń A., Koszowska A, Nowak J, Dittfeld A., Bieniek J., Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014;5(1):1-5;
3. Obesity and overweight. Fact Sheets No 311. World Health Organization, Updated March 2013.
4. Otyłość — epidemia o zasięgu światowym. Piechota G., Kalinowski P., Karwat I. Nowiny Lekarskie 2008; 77: 158–161;
5. Mechanisms linking obesity to insulin resistance and type 2 diabetes. Kahn S.E., Hull R.L., Utzschneider K.M. Nature, 2006; 444 (7121): 840-6.