Dieta

26 kwietnia 2023 - Przeczytasz w 5 min

Przyczyny otyłości – co wpływa na nadwagę i otyłość?

Spis treści:

Otyłość to choroba. Lekarze nie mają wątpliwości, że otyłość jest powszechnym problemem w wielu krajach, również w Polsce. Otyłość może mieć poważne skutki zdrowotne zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Przyczyny otyłości mogą być bardzo różne, ale to właśnie od ich zidentyfikowania należy zacząć walkę z tą chorobą. Jak rozróżnić nadwagę od otyłości i jakie są ich konsekwencje?

przyczyny otyłośći

Nadwaga czy otyłość – jak rozpoznać?

Otyłość to nieprawidłowe nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka, które stanowi zagrożenie dla zdrowia. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD figuruje pod numerem E66. Zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie można zmierzyć metodą bioimpedancji, przy użyciu specjalnej wagi badającej skład ciała. Na otyłość wskazuje obecność tkanki tłuszczowej w organizmie wyższa niż 35% u kobiet i 25% u mężczyzn.

Najpowszechniej stosowanym kryterium rozpoznania otyłości jest wskaźnik BMI (body mass index – wskaźnik masy ciała). BMI to parametr obliczany w następujący sposób: BMI = masa ciała[kg] / wzrost[m]2.

Prawidłowy wskaźnik BMI powinien zawierać się w zakresie 18,5-25.

Wartości przekraczające 25 powinny być alarmujące i wskazują na:

  • 25-29 – nadwagę
  • powyżej 30 – otyłość
  • 30-35 – otyłość I stopnia
  • 36-40 – otyłość II stopnia
  • powyżej 40 – otyłość III stopnia (olbrzymia, zagrażająca życiu)

Otyłość brzuszna – czy jest groźna?

Szczególnie niebezpieczną dla zdrowia jest tzw. otyłość brzuszna (trzewna). Jest to taki rodzaj otyłości, w którym tkanka tłuszczowa odkładana jest przede wszystkim w centralnych partiach ciała. Otyłość trzewną rozpoznaje się, gdy obwód talii jest większy niż 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn. Parametr ten jest bardzo dobrym wskaźnikiem ryzyka rozwoju powikłań metabolicznych.

Dlaczego otyłość jest groźna?

Nadmierne gromadzenie tkanki tłuszczowej wokół narządów wewnętrznych takich jak wątroba, trzustka i nerki – zaburza ich pracę. Komórki tłuszczowe wydzielają substancje, których nadmiar powoduje rozwój stanu zapalnego. W dalszej kolejności dochodzi do zaburzeń mechanizmów regulujących funkcjonowanie wielu układów i rozwoju przewlekłych chorób, zwiększających ryzyko przedwczesnego zgonu.

Otyłość brzuszna – pierwotna i wtórna

Przyczyny otyłości mogą być złożone i trudne do określenia. Zdecydowanie jednak można wyodrębnić dwa rodzaje otyłości w zależności od podłoża, na jakim się wykształciły – jest to otyłość pierwotna i otyłość wtórna.

Przyczyny otyłości wtórnej

Otyłość wtórna rozwija się jako skutek innych istniejących chorób lub przyjmowanych przewlekle leków. Mogą to być:

  • zaburzenia hormonalne: choroba Cushinga, hipogonadyzm, niedoczynność tarczycy, niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność przysadki, nadmiar androgenów;
  • zaburzenia mechanizmów regulacji odżywiania w wyniku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego;
  • zaburzenia genetyczne jak np. zespół Downa, zespół Pradera i Williego, zespół Klinefeltera, zespół Turnera;
  • przyjmowane leki: glikokortykosteroidy, insulina, leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne, beta-blokery.

Przyczyny otyłości pierwotnej

Znaczną większość przypadków otyłości (ok. 90 procent) stanowi otyłość pierwotna, będąca wynikiem nadmiarowego bilansu energetycznego. Oznacza to, że organizm otrzymuje więcej kalorii z pożywieniem niż jest w stanie spożytkować, do czego przyczynia się spożywanie wysokoenergetycznych pokarmów przy niskiej aktywności fizycznej. Nadmiar dostarczonej energii jest gromadzony w postaci tkanki tłuszczowej, co jest naturalnym mechanizmem ludzkiego organizmu w sytuacji nadwyżki kalorycznej.

Skąd bierze się ten nadmiar kalorii? Tutaj przyczyny są złożone, ale można je ogólnie określić jako niewłaściwe nawyki żywieniowe o różnym podłożu: środowiskowym, psychologicznym i genetycznym, które często nakładają się na siebie i współistnieją z innymi chorobami podstawowymi.

Środowiskowe przyczyny otyłości

Najbardziej powszechne przyczyny występowania otyłości to niewłaściwa dieta oraz brak aktywności fizycznej. Pod określeniem “niewłaściwa dieta” należy rozumieć wszelkie nieprawidłowości dotyczące składu jakościowego posiłków, wielkości porcji oraz częstotliwości spożywania posiłków.

Błędom żywieniowym sprzyjają:

  • łatwa dostępność i popularność produktów o wysokiej zawartości węglowodanów, cukru oraz tłuszczu, które są smaczne, tanie i łatwe do przyrządzenia;
  • brak świadomości co do jakości spożywanych produktów;
  • błędne nawyki żywieniowe wykształcone w dzieciństwie;
  • ograniczony dostęp do opieki medycznej;
  • niski status ekonomiczny, nie pozwalający na zakup zdrowszych, ale i droższych produktów spożywczych.

Ryzyko wystąpienia otyłości jest tym większe, im mniejsza jest aktywność fizyczna. Niekorzystnie działają:

  • szybkie tempo życia i brak czasu na ćwiczenia fizyczne;
  • zanieczyszczenie powietrza, zniechęcające do aktywności na świeżym powietrzu;
  • łatwo dostępne różnego rodzaju środki transportu niewymagające wysiłku fizycznego;
  • praca siedząca i upowszechnienie się pracy zdalnej;
  • spędzanie wolnego czasu przed ekranami.

Psychologiczne przyczyny otyłości

Coraz bardziej poznawane jest podłoże psychologiczne występowania otyłości. Do niewłaściwych zachowań żywieniowych prowadzą różnego rodzaju problemy emocjonalne takie jak: przewlekły stres, obniżona samoocena, depresja – posiłki o dużej zawartości cukru i tłuszczów są traktowane jako sposób na odreagowanie stresu i poprawę nastroju

zaburzenia psychiczne związane z brakiem kontroli nad spożywanymi posiłkami, zespół kompulsywnego jedzenia, zespół nocnego jedzenia, uzależnienie od jedzenia.

Genetyczne przyczyny otyłości

Choć istnieją geny, których mutacje powodują zaburzenia regulacji mechanizmów odżywiania, to są to niezmiernie rzadkie przypadki. Z punktu widzenia genetycznego można mówić raczej o predyspozycjach do występowania otyłości, takich jak specyficzne osobniczo tempo przemiany materii. Istnienie takich predyspozycji nie jest jednak równoznaczne z tym, że dana osoba będzie otyła – do tego zwykle przyczyniają się sprzyjające otyłości warunki żywieniowe i środowiskowe. Często spotykana otyłość wśród członków tej samej rodziny nie jest zjawiskiem dziedzicznym, ale skutkiem powielanych w kolejnych pokoleniach niewłaściwych nawyków żywieniowych.

Przyczyny otyłości u dzieci i młodzieży

Wśród dzieci i młodzieży otyłość również jest dużym problemem. Odsetek otyłych dzieci wzrasta już w grupie dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych.

W tej grupie wskaźnik BMI nie ma zastosowania do określania prawidłowej masy ciała. Lekarze opierają się na siatkach centylowych masy ciała dostosowanych do wieku dzieci – uważa się, że waga w zakresie powyżej 97. centyla oznacza otyłość.

Przyczyny otyłości u dzieci są takie same jak u dorosłych – środowiskowe i psychologiczne. Bardzo dużą rolę odgrywają nawyki żywieniowe kształtowane w pierwszych latach życia. Dzieci są szczególnie podatne na wpływ rówieśników, co może prowadzić do problemów emocjonalnych, a te – do zaburzeń odżywiania.

Kształtowanie nawyków żywieniowych dziecka zaczyna się już w okresie płodowym. Niedożywienie matki w ciąży może spowodować, że po urodzeniu organizm dziecka będzie dążył do skompensowania niedoborów, co przejawi się zwiększonym apetytem. Wykazano też, że palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży sprzyja rozwojowi otyłości u dziecka.

Rozwojowi otyłości u dzieci sprzyjają też:

  • zmuszanie dziecka do jedzenia, mimo sygnalizowania, że jest już najedzone, co może zaburzyć mechanizm odczuwania głodu i sytości;
  • nagradzanie dziecka za zjedzony posiłek, co może spowodować rozwinięcie nawyku jedzenia bez odczuwania głodu;
  • niedostosowanie kaloryczności posiłku do zapotrzebowania dziecka;
  • brak świadomości co do jakości wybieranych samodzielnie przez dziecko produktów oraz brak kontroli nad tym, co dziecko je poza domem;
  • brak wystarczającej aktywności fizycznej.

Skutki otyłości brzusznej

Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej sklasyfikowana jako otyłość może mieć poważne powikłania zdrowotne. Wskutek otyłości mogą rozwinąć się:

  • insulinooporność;
  • cukrzyca typu II;
  • choroby sercowo-naczyniowe;
  • udar mózgu;
  • stłuszczenie wątroby;
  • kamica żółciowa;
  • uszkodzenie nerek;
  • zaburzenia hormonalne: niepłodność, u dzieci przedwczesne dojrzewanie;
  • zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, choroba zwyrodnieniowa stawów;
  • bezdech senny;
  • nowotwory (endometrium, piersi, jajnika, układu pokarmowego).

Wszystkie te zaburzenia zwiększają ryzyko przedwczesnego zgonu.

Leczenie otyłości

Podstawą leczenia otyłości jest odpowiednie zbilansowanie diety i zapewnienie deficytu kalorycznego z jednoczesnym zwiększeniem aktywności fizycznej.

Ważne jest zidentyfikowanie przyczyn środowiskowych i zmiana nawyków lub wyeliminowanie niekorzystnych czynników.

Wskazana jest pomoc specjalistów takich jak lekarz rodzinny, dietetyk czy psycholog oraz wsparcie najbliższego otoczenia. W uzasadnionych przypadkach stosuje się farmakoterapię lub zabiegi chirurgiczne.

Jak zapobiegać otyłości?

Zapobieganie otyłości powinno odbywać się przez kształtowanie właściwego stylu życia oraz budowanie dobrych nawyków żywieniowych już od najmłodszych lat. Ważna jest też odpowiednia edukacja dorosłych, ponieważ to od nich dzieci przejmują nawyki. Duże znaczenie mają programy badań przesiewowych wykrywające osoby z ryzykiem rozwoju otyłości i powikłań.

Mgr Marta Filipowska

Bibliografia:

  1. Choroby wewnętrzne. Szczeklik A.  Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
  2. Przyczyny otyłości prostej u dzieci i młodzieży. Maślanek A, Pieszko M, Małgorzewicz S. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2013. p. 29-36.
  3. https://www.mp.pl/nadwaga-i-otylosc/wytyczne/show.html?id=259332

Podobne artykuły

Powiązane pakiety
e-PAKIET GENOdiagDIETA - geny metabolizmu i otyłości
Badanie przydatne w opracowywaniu diety spersonalizowanej. Otyłość stanowi jedno z największych zagrożeń epidemiologicznych XXI w. Dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wykazują, że u 50% populacji w rejonie europejskim występuje nadwaga, a u 25% zdiagnozowano otyłość. Otyłość stanowi czynnik ryzyka wielu schorzeń, w tym cukrzycy typu 2, zaburzeń lipidowych oraz chorób sercowo-naczyniowych. Panel GENOdiagDIETA - geny metabolizmu i otyłości – oferuje oznaczenie polimorfizmów w wybranych genach w celu ustalenia predyspozycji do otyłości oraz zaburzeń związanych z gospodarką węglowodanowo – lipidową. W pakiecie badane są geny: Gen FTO (ang. Fat Mass- and Obesity- Associated Gene) – gen podatności na otyłość, Gen PPARγ – gen receptora aktywowanego proliferatorami peroksysomów gamma, Gen FABP2 – gen jelitowego białka wiążące kwasy tłuszczowe I, FABP (ang. Fatty Acid Binding Protein), Gen APOE – dwie mutacje genotypujące izoformę Apolipoproteiny E, Gen ADRB3 kodujący receptory adrenergiczne β-3. Wyniki badania pozwolą ustalić „plan żywieniowy” uwzględniający zapotrzebowanie na poszczególne składniki pokarmowe, jednocześnie wskazując warunki optymalnej diety. W teście jako matrycy używa się genomowego DNA wyizolowanego z krwi pełnej (EDTA) pobranej od pacjenta. Do wyniku dodawany jest raport opisowy.
Sprawdź
e-PAKIET BADANIA PRZED DIETĄ
Dedykowany dla: Kobiet, Mężczyzn, Dzieci Wskazany: → Przed wizytą u dietetyka i rozpoczęciem diety → W celu zdiagnozowania ewentualnych zaburzeń i niedoborów → Profilaktycznie, do oceny ogólnego stanu zdrowia Pamiętaj przed pobraniem: *Na pobranie należy zgłosić się w godzinach porannych *Do punktu pobrań zgłoś się na czczo *Przed pobraniem krwi unikaj wysiłku i stresu Dieta – rola w organizmie Dieta z definicji oznacza sposób odżywiania. Często słowo „dieta” utożsamiane jest z dietą odchudzającą. Należy sobie jednak uświadomić, że poza dietą odchudzającą, istnieje szereg diet wspomagających organizm w przebiegu wielu chorób, ale także wspierających osoby zdrowe w osiąganiu określonych celów m.in. sportowych. Niekiedy dieta może być formą terapii danej choroby (np. w celiakii, alergiach pokarmowych), a stosowanie się wyłącznie do jej reguł pozwala na całkowity powrót do zdrowia. Jakie badania przed dietą? e-PAKIET BADANIA PRZED DIETĄ uwzględnia szeroką gamę badań, umożliwiających ocenę funkcjonowania organizmu oraz diagnostykę ewentualnych zaburzeń i niedoborów, które mają znaczenie w wyborze i skomponowaniu właściwej diety: morfologia, transferyna, lipidogram witamina B12, glukoza, insulina, HOMA-IR, witamina D metabolit 25(OH), ALT, kreatynina, TSH, fT4. Statystycznie najwięcej osób zgłasza się do dietetyka klinicznego z problemem nadwagi lub otyłości. W Polsce szacuje się, że z otyłością zmaga się już niemalże 25% dorosłych. Wśród dzieci otyłość dotyczy aż ~13% chłopców i ~5% dziewcząt. Najczęstszą przyczyną prowadzącą do odkładania się kilogramów tłuszczu w organizmie jest przejadanie się i brak wydatkowania nadmiernie spożytej energii, czyli siedzący tryb życia (otyłość prosta, pokarmowa). Inną przyczyną gromadzenia nadprogramowych kilogramów są choroby, w których zaburzona zostaje gospodarka hormonalna oraz dochodzi do zmian i spowolnienia tempa metabolizmu, tak dzieje się m.in. w niedoczynności tarczycy (otyłość wtórna). Poznaj znaczenie uwzględnionych w e-pakiecie badań przed dietą: Morfologia krwi jest badaniem, w którym elementy morfotyczne krwi podlegają zarówno ilościowej jak i jakościowej ocenie. Wynik badania pozwala ocenić ogólną kondycję organizmu oraz wnosi wiele istotnych informacji na temat niedoborów pierwiastków (żelazo) lub witamin (B12, kwas foliowy) będących przyczyną anemii oraz etiologii toczących się infekcji. Pozwala także na wykluczenie chorób hematologicznych lub zaburzeń odporności. Transferyna jest uzupełnieniem morfologii. Na podstawie wyniku badania wnioskuje się o poziomie zmagazynowanego w organizmie żelaza - kluczowego pierwiastka w procesie krwiotworzenia. Witamina B12 jest nieodzownym elementem warunkującym prawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego oraz nerwowego. Skutkiem jej niedoborów, które mogą wynikać z nieprawidłowości w stosowanej diecie są m.in. zaburzenia neurologiczne i anemia. Lipidogram to badanie, którego nieprawidłowe wyniki (tzw. dyslipidemia) często towarzyszą nadwadze i otyłości. Lipidogram służy ocenie gospodarki tłuszczowej organizmu i wykorzystywany jest w szacowaniu ryzyka zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe, w tym miażdżycy i nadciśnienia, które często są skutkiem nadprogramowych kilogramów. Glukoza i insulina są badaniami oceniającymi gospodarkę węglowodanową organizmu. Na podstawie uzyskanych wyników można wyliczyć współczynnik HOMA-IR, za pomocą którego wnioskuje się o towarzyszącej zaburzeniom węglowodanowym insulinooporności. Na podstawie wyniku stężenia glukozy, wg kryteriów opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne w 2021 roku, możliwe jest rozpoznanie stanu przedcukrzycowego lub zdiagnozowanie cukrzycy typu 2 - choroby niezwykle często idącej w parze z nadwagą i otyłością. Witamina D w Polskiej szerokości geograficznej niestety nie jest wystarczająco syntetyzowana przez nasz organizm, stąd zalecana jest jej nawet całoroczna suplementacja. W jakiej ilości ją suplementować? Badanie stężenia witaminy D pomoże w uzyskaniu odpowiedzi na zadane pytanie. Inne, równie ważne zastosowanie badania stężenia witaminy D to diagnostyka przyczyn nawracających infekcji i schorzeń o podłożu zapalnym lub autoimmunizacyjnym, zaburzeń gospodarki wapniowo - fosforanowej i osteoporozy. ALT jest enzymem wątrobowym, którego oznaczenie aktywności wykorzystuje się w diagnostyce chorób wątroby. Jego podwyższona wartość może być skutkiem stłuszczenia wątroby, charakterystycznego dla nadwagi lub otyłości. Kreatynina wraz z wyliczanym na jej podstawie współczynnikiem eGFR, wykorzystywana jest w ocenie funkcji filtracyjnej nerek. Otyłość jest czynnikiem, który znacząco pogarsza wydolność nerek i jest przyczyną rozwoju ich przewlekłej niewydolności. TSH i fT4. TSH to przysadkowy hormon nadzorujący pracę tarczycy; fT4 jest hormonem produkowanym bezpośrednio przez tarczycę. Wzajemne zależności między stężeniami tych hormonów pozwalają na rozpoznanie pierwotnych lub wtórnych zaburzeń o charakterze nadczynności lub niedoczynności tarczycy – schorzeń odpowiedzialnych za wahania masy ciała nieuzasadnione zmianami w diecie. Badania wykonywane przed dietą są bardzo odpowiedzialnym zachowaniem, świadczącym o dbaniu o siebie i przemyślanym podejściu do własnego zdrowia i stylu życia. Lista przedstawionych powyżej badań jest pewnym przykładem profilaktyki, którą powinno uwzględnić się przed przejściem na dietę. W zależności od sytuacji m.in. chorób towarzyszących, stopnia otyłości, rodzaju diety jaką chce się stosować (np. wegańska, wegetariańska) diagnostyka może być poszerzona przez dietetyka/ lekarza i uwzględniać dodatkowe parametry. Ze względu na wzajemne zależności występujące w organizmie i wieloczynnikowy charakter zaburzeń metabolicznych, uzyskane wyniki badań należy skonsultować nie tylko z dietetykiem, ale również lekarzem.   Cennym uzupełnieniem wyżej wymienionych badań jest E-pakiet Adiponektyna/leptyna (wskaźnik). W pakiecie wyliczana jest wartość współczynnika stosunku adipokin (adiponektyny i leptyny), czyli substancji biologicznie czynnych wydzielanych przez tkankę tłuszczową. Do rozchwiania stężeń adipokin dochodzi w przebiegu adisopatii (patologiczny stan tkanki tłuszczowe), a obniżenie wartości wskaźnika <1  uznawane jest za poważny czynnik ryzyka rozwoju chorób kardiometabolicznych (miażdżyca, cukrzyca), a nawet nowotworowych (rak piersi, rak trzonu macicy). E-pakiet Adiponektyna/leptyna (wskaźnik) jest dostępny w cenie obniżonej o 35% przy zakupie e-PAKIETU BADANIA PRZED DIETĄ – sprawdź ofertę TUTAJ.   Uwaga! Jeżeli kupujesz badanie dla dziecka, zrealizuj je w punkcie przyjaznym dzieciom- sprawdź PUNKTY PRZYJAZNE DZIECIOM.
Sprawdź
e-PAKIET OTYŁOŚĆ
Pakiet dostarcza przesłanek dla ustalenia przyczyn otyłości (TSH, leptyna), pozwala na rozpoznaje zespołu metabolicznego i ocenę ryzyka jego powikłań. Badania są wykonywane we krwi. Otyłość, powodująca nadmierną masę ciała, wiąże się z przekroczeniem ilości tkanki tłuszczowej w organizmie do ponad 20% masy całkowitej u kobiet i 25% u mężczyzn.  Z nieprawidłową masą ciała współistnieją inne zaburzenia tworzące obraz tzw. zespołu metabolicznego, MS (ang. metabolic syndrome), zwanego niekiedy przedcukrzycą. Konsekwencją MS (a tym samym otyłości) jest zwiększone ryzyko m.in. miażdżycy i cukrzycy oraz ich powikłań: chorób serca i naczyń,  nerek, udaru i demencji. Pomiar TSH umożliwia wskazanie niedoczynności tarczycy jako endokrynologicznej przyczyny otyłości. Lipidogram i pomiar stężenia glukozy we krwi pozwalają na rozpoznanie istotnych kryteriów MS: dyslipidemii (przekroczenie stężeń cholesterolu, CHOL; trójglicerydów, TG; lekkich frakcji, LDL) oraz przekroczonego stężenie glukozy we krwi (hiperglikemii). Otyłości związanej z MS towarzyszy często podwyższenie stężenia kwasu moczowego w surowicy, wiążące się z hiperglikemią, hipertriglicerydemią i obniżonym stężeniem HDL. Wzrost stężenia kwasu moczowego wpływa na wzrost ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i nerek. Leptyna jest hormonem produkowanym przez komórki tłuszczowe (adipocyty). Jej wpływ na otyłość polega na hamowaniu gromadzenia tłuszczu w adipocytach lub hamowanie apetytu przez wywoływanie uczucia sytości. Działa optymalnie w określonym zakresie stężenia we krwi. Zbyt małe stężenie świadczy o jej deficycie, zbyt wysokie, współistniejące z otyłością, świadczy o wytworzeniu oporności na leptynę spowodowanego jej nadmiarem we krwi.     Czas oczekiwania na wyniki e-pakietu w większości laboratoriów wynosi do 7 dni roboczych.* *Czas prezentowany jest w dniach roboczych i może ulec zmianie ze względu na uwarunkowania laboratoryjne i nie stanowi zobowiązania do realizacji usługi w tym czasie. Informację o przewidywanym czasie wykonania wszystkich badań objętych pakietem, zależnie od wybranego punktu pobrań, można sprawdzić na podstronach poszczególnych badań, wybierając placówkę realizacji lub kontaktując się z infolinią.
Sprawdź
Tagi
otyłość

Podobne artykuły