Ropne zapalenie ucha – jak przebiega?

Ropne zapalenie ucha to stan infekcyjny ucha środkowego, z zakażonym płynem przybierającym postać treści ropnej. Budowa ucha wbrew pozorom jest bardzo skomplikowaną strukturą i składa się z trzech głównych części, które obejmują: ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne. Dodatkową barierę stanowi błona bębenkowa, która oddziela ucho zewnętrzne od ucha środkowego. Z jakiego powodu dochodzi do ropnego zapalenia uszu?

Ucho – budowa i funkcje

Ucho zewnętrzne, zwane także małżowiną uszną, to część ucha, która jest widoczna zbudowana z tkanki chrzęstnej oraz kostnej i zawiera gruczoły wydzielające woskowinę. Jego kanał w kształcie lejka prowadzi do błony bębenkowej. Głównym zadaniem ucha zewnętrznego jest zbieranie dźwięków i przekazywanie ich dalej do ucha środkowego.

Ucho środkowe zaczyna się po drugiej stronie błony bębenkowej. W tym obszarze znajdują się trzy małe kości – młoteczek, kowadło i strzemiączko – nazywane kosteczkami słuchowymi. Przenoszą one wibracje dźwiękowe z błony bębenkowej do ucha wewnętrznego. W uchu środkowym znajduje się także trąbka słuchowa, zwana trąbką Eustachiusza. Trąbki słuchowe to kanały łączące ucho środkowe z tylną częścią gardła. Regulują ciśnienie powietrza w uchu i stanowią kanał do odpływu płynu z ucha środkowego.

Ucho wewnętrzne składa się z dwóch głównych części: ślimaka i kanałów półkolistych. To ślimak jest właściwym narządem słuchu. Kiedy dźwięk dociera do tego miejsca, płyn znajdujący się w ślimaku powoduje wibrację maleńkich włosków, wysyłając impulsy elektryczne do mózgu. 

Ucho odpowiada nie tylko za nasz słuch, ale również bierze udział w prawidłowej równowadze ciała. Za równowagę odpowiadają kanały półkoliste, które informują mózg, w jakim kierunku porusza się głowa. Dlatego infekcje ucha mogą wpływać nie tylko na problemy ze słuchem, ale również z równowagą.

Przyczyny ropnego zapalenia ucha

Ból zlokalizowany w obrębie ucha nazywany jest otalgią. Jednak nie każdy ból ucha będzie związany z jego bezpośrednią dysfunkcją, a dzieje się tak, ponieważ unerwienie samego ucha pochodzi z kilku gałęzi, które również unerwiają okolice szyi, głowy, twarzy czy gardła. Patomechanizm ostrego ropnego zapalenia ucha środkowego podzielony jest na fazy:

1. Faza przekrwienno-nieżytowa – niedrożna jest trąbka słuchowa z przekrwieniem i obrzękiem.
2. Faza wysiękowa – przekrwienie i obrzęk prowadzą do pojawienia się płynu surowiczego.
3. Faza ropna – powstanie zakażonej treści ropnej.
4. Faza gojenia i ustępowania zmian – dochodzi do udrożnienia trąbki słuchowej, odpływu wydzieliny, regeneracji nabłonka błony śluzowej ucha środkowego.
5. Faza powikłań – w przypadku utrzymywania się zmian następuje przejście do fazy przewlekłej z powikłaniami, również ze strony układu neurologicznego.

Ropne zapalenie ucha wynika najczęściej z zakażeń ucha przez patogeny, jak bakterie i wirusy. Patogeny bakteryjne najczęściej powodujące infekcje to przede wszystkim Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella (Branhamella) catharrhalis, Streptococcus pyogenes, Streptococcus aureus. Są to mikroorganizmy, które bytują również w gardle oraz nosie, dlatego często infekcje ucha rozpoczynają się po przeziębieniu lub innej infekcji górnych dróg oddechowych. Zarazki mogą przedostawać się do ucha środkowego od strony gardła przez trąbkę Eustachiusza. Po wejściu „do środka” ucha wirus lub bakteria powoduje stan zapalny i obrzęk błony śluzowej, który uniemożliwia ujście płynu z ucha.

Zablokowanie płynu w środku ucha tworzy doskonałe środowisko do namnażania bakterii oraz rozwoju ostrego, ropnego zapalenia ucha środkowego. Niektóre z wielu przyczyn ropnej infekcji ucha to:

• infekcje gardła,
• angina,
• infekcje zatok,
• przewlekłe, nieleczone przeziębienia,
• alergie,
• zmiany zapalne krtani,
• choroby zakaźne jak odra, szkarlatyna, tyfus, posocznica.

Czynniki ryzyka predysponujące do zakażeń ucha to:

• patologie budowy anatomicznej nosogardzieli,
• przerost migdałka gardłowego,
• rozerwana błona bębenkowa w wyniku urazu,
• fizjologicznie mniejsze trąbki Eustachiusza – upośledzony odpływ wydzieliny,
• zaleganie wody w uchu po pływaniu czy kąpieli,
• ciała obce w uchu,
• nadgorliwe czyszczenie uszu – uszkodzenie mechaniczne, przesuwanie wydzieliny w uchu do środka kanału,
• zmiany nowotworowe głowy i szyi,
• nowotwory ucha środkowego,
• rozszczep podniebienia.

Przyczyny ropnego zapalenia ucha u dzieci

Ropne zapalenie ucha u dziecka jest zjawiskiem dość częstym. Dzieci należą do grupy osób szczególnie narażonych na infekcje ucha środkowego. Jest to obok przeziębienia najczęstsza choroba wieku dziecięcego. Szacuje się, że ponad 90% dzieci przed ukończeniem 6. roku życia przechodzi co najmniej jeden epizod zapalenia ucha środkowego. Natomiast mediana wieku występowania tej choroby waha się u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 2 lat.

Dzieci chorują na infekcje ucha częściej niż dorośli, ponieważ ich trąbki Eustachiusza nie funkcjonują tak dobrze jak u dorosłych, co sprzyja gromadzeniu się płynu za błoną bębenkową. Układ odpornościowy, wciąż się rozwija, dodatkowo dzieci częściej zarażają się chorobami w żłobkach czy przedszkolach. Dodatkowo małym pacjentom trudniej jest usunąć wydzielinę z nosa czy gardła, co w konsekwencji może doprowadzić do zaostrzenia objawów i przekształcenia stanu zapalnego w ostre ropne zapalenie ucha środkowego. Dzieci bardzo często też wkładają do ucha lub nosa ciała obce, dlatego należy też pamiętać, że do ropnego zapalenia ucha może dojść na skutek długo zalegającego ciała obcego.

Objawy ropnego zapalenia ucha środkowego

Zapalenie ucha środkowego jest zazwyczaj jednostronne i występuje nagle. W związku z tym, że ucho jest ściśle połączone z gardłem, również poprzez usieciowienie nerwowe, oznaki ropnego zapalenia ucha mogą obejmować także objawy ze strony nosowo-gardłowej. Symptomy ropnego zapalenia ucha można podzielić na miejscowe związane z uchem, takie jak:

• ropna wydzielina z ucha,
• silny, pulsacyjny ból w okolicy ucha,
• uczucie pełności, zatkania ucha,
• upośledzenie słyszenia,
• szum uszny,
• ból okolicy stawu żuchwowo-skroniowego lub ucha podczas żucia,
• perforacja, pęknięcie błony bębenkowej.

Dodatkowo w zapaleniu ucha występują objawy o charakterze ogólnym, takie jak:

• gorączka,
• ból głowy, szczególnie po stronie chorego ucha,
• utrata apetytu,
• zawroty głowy (zaburzenia równowagi),
• ból gardła,
• katar.

Szczególną uwagę należy zwrócić na niemowlęta i małe dzieci, które nie potrafią zakomunikować swoich objawów. Należy też pamiętać, że w tej grupie pacjentów infekcje ucha bardzo często towarzyszą infekcjom górnych dróg oddechowych. Dzieci mogą komunikować ból ucha poprzez:

• pocieranie i ciągnięcie za uszy,
• wzmożoną płaczliwość,
• rozdrażnienie i niepokój,
• gorączka nawet do 40°C,
• brak apetytu,
• brak reakcji na ciche dźwięki lub inne oznaki problemu ze słyszeniem.

Diagnostyka i leczenie ropnego zapalenia ucha 

Diagnostyka opiera się przede wszystkim na zebranym wywiadzie oraz badaniu przedmiotowym pacjenta. W wywiadzie lekarz uwzględnia długość i nasilenie występujących objawów, charakterystykę i lokalizację bólu, występowanie szumów lub upośledzenia na dźwięki, charakter wydzieliny z uszu, występujące objawy ogólne infekcji (gorączka, ból gardła, katar itp.). Kolejnym badaniem wykonywanym w gabinecie lekarza jest otoskopia przewodu słuchowego. W badaniu można zauważyć obrzęk, stan błony bębenkowej (uwypuklenie, perforacja) jak również zaleganie treści ropnej po drugiej stronie błony.

W przypadku przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego pacjent może zostać skierowany na bardziej zaawansowane badanie jak: badanie słuchu, tympanometria, czy badania obrazowe jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Jeśli chodzi o leczenie ropnego zapalenia ucha, stosuje się:

• antybiotyki – w związku z tym, że ropne zapalenie ucha ma charakter bakteryjnego zakażenia, antybiotyki są podstawą sukcesu terapeutycznego,
• leki przeciwzapalne i przeciwbólowe – do łagodzenia stanu zapalnego, bólu oraz gorączki,
• leki zmniejszające przekrwienie i stan zapalny gardła i nosa – powodują poprawę drożności trąbki słuchowej,
• mukolityki – ułatwiają rozrzedzanie i odprowadzanie wydzieliny z układu oddechowego, jak również trąbki słuchowej,
• paracenteza – specjalistyczny zabieg polegający na nacięciu błony bębenkowej, mający na celu odbarczenie przewodu słuchowego z zalegającej treści ropnej.

Powikłania ropnego zapalenia ucha środkowego

Większość infekcji ucha nie powoduje długotrwałych problemów i jest skutecznie leczone. Natomiast ropne zapalenie ucha nieleczone lub leczone nieprawidłowo może doprowadzić do szeregu groźnych dla zdrowia powikłań. Powikłania obejmują:

• utrata słuchu,
• perforacja błony bębenkowej,
• zakażenie kości wyrostka sutkowatego w czaszce,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• opóźnienie mowy u dzieci.

Dr n. med. Iwona Chromik