Skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych

Tabletki antykoncepcyjne, powszechnie znane jako pigułki antykoncepcyjne, odgrywają istotną rolę w kontroli płodności i zdrowiu reprodukcyjnym kobiet. Od momentu ich wprowadzenia na rynek w latach 60. XX wieku, stały się one jednym z najpopularniejszych środków antykoncepcji na świecie. Ich skuteczność w zapobieganiu ciąży była bez wątpienia rewolucyjna, jednak – jak każda medyczna interwencja, również pigułki antykoncepcyjne mogą prowadzić do pewnych skutków ubocznych. Artykuł ten omawia różnorodne skutki uboczne, związane z przyjmowaniem tabletek antykoncepcyjnych, zarówno fizyczne, jak i emocjonalne.

Antykoncepcja hormonalna – krótkie wprowadzenie

Antykoncepcja hormonalna obejmuje zbiór metod antykoncepcyjnych, które wykorzystują hormony w celu ochrony kobiety przed przypadkową ciążą. W ramach tej metody, organizmowi dostarczane są syntetyczne hormony, które są pochodnymi gestagenów oraz etynyloestradiolu.

Głównym celem antykoncepcji hormonalnej jest zahamowanie procesu owulacji, co ma skutkować uniemożliwieniem zapłodnienia dojrzałej komórki jajowej. Metoda ta wykazuje bardzo wysoką skuteczność, a jej idealne stosowanie może osiągnąć poziom bliski 99,8%.

W ramach antykoncepcji hormonalnej wyróżniamy różne metody, w tym:

• Tabletki antykoncepcyjne (zarówno jedno- jak i dwuskładnikowe),
• Plastry antykoncepcyjne,
• Implanty antykoncepcyjne,
• Wkładki domaciczne (nazywane również spiralami),
• Zastrzyki antykoncepcyjne,
• Krążki dopochwowe (również znane jako pierścienie lub ringi),
• Antykoncepcję awaryjną, znana także jako „tabletkę po”.

Te różnorodne metody antykoncepcji hormonalnej pozwalają kobietom wybierać tę, która najlepiej odpowiada ich indywidualnym preferencjom i potrzebom.

Warto zaznaczyć, że antykoncepcja hormonalna nie tylko zapobiega ciąży, ale także jest zalecana w sytuacjach takich jak:

• Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS),
• Nieregularny cykl menstruacyjny,
• Dolegliwości związane z bolesnymi okresami,
• Problemy skórne, w tym trądzik,
• Hirsutyzm (nadmierny wzrost owłosienia),
• Zaburzenia hormonalne,
• Konieczność przesunięcia terminu menstruacji,
• Wspomaganie terapii w przypadku PCOS (zespołu policystycznych jajników) oraz innych chorób układu rozrodczego.

Skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej

Hormony zawarte w antykoncepcji oddziałują na cały organizm, a nie tylko na układ rozrodczy. W związku z tym, szczególnie w początkowych tygodniach stosowania, możliwe jest zaobserwowanie pewnych działań niepożądanych, takich jak:

• Powiększenie gruczołów piersiowych, które często może towarzyszyć uczucie tkliwości i bólu piersi, a także ewentualna wydzielina.
• Możliwe nudności, wymioty oraz inne zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Te efekty uboczne zwykle zależą od dawki hormonów (estrogenu) i najczęściej ustępują po kilku tygodniach stosowania.
• Spadek libido.
• Możliwość wystąpienia przyrostu masy ciała, który jednak w pewnych przypadkach może być znaczący. Tycie w trakcie przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych jest jednym z częstszych efektów ubocznych, szczególnie na początku terapii. Przyrost masy ciała może być wynikiem retencji wody w organizmie, nieprawidłowych nawyków żywieniowych, zaburzeń metabolizmu tkanki tłuszczowej lub zwiększonego apetytu.
• Zatrzymanie wody w organizmie i wzdęcia.
• Możliwość wystąpienia krwawień z pochwy, które mogą być nieregularne i nieobfite.
• Zmiany w zachowaniu i nastroju. Receptory dla hormonów występują również w ośrodkowym układzie nerwowym. Badania wykazały, że estrogeny mogą stymulować aktywność mózgu, podczas gdy progesterony mogą ją tłumić. Niektóre kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną doświadczają nerwowości, wahania nastroju, epizody depresyjne oraz rozproszenie. Rzadziej mogą pojawić się skrajnie przeciwnie reakcje, gdzie pacjentki opisują uczucie euforii lub pobudzenia, zarówno fizycznego, jak i umysłowego.
• Możliwe wystąpienie trądziku, nadmiernego wydzielania sebum oraz wysypek skórnych, szczególnie przy stosowaniu starszych preparatów o działaniu androgennym, a także teleangiektazje. Nowoczesne preparaty zawierające nowe rodzaje progesteronów często wykazują działanie ochronne wobec skóry i są stosowane w leczeniu problemów skórnych.
• U niektórych osób stosujących antykoncepcję hormonalną mogą pojawić się migrenowe bóle głowy. To zjawisko występuje częściej przy stosowaniu minipigułek zawierających progesteron.
• Możliwość wzrostu ciśnienia tętniczego, prowadzące do nadciśnienia tętniczego.
• Hipertriglicerydemia.
• Możliwość zwiększenia ryzyka choroby niedokrwiennej serca.
• Możliwość zwiększenia problemów związanych z żylakami.
• Ryzyko wystąpienia żylnych i tętniczych powikłań zakrzepowo-zatorowych, w tym zwiększone ryzyko zakrzepicy żył głębokich, które wzrasta w szczególności u kobiet po 35 roku życia.
• U niektórych osób może pojawić się kamica żółciowa, a nawet żółtaczka.
• Możliwość nadwrażliwości na światło lub dyskomfortu w noszeniu soczewek kontaktowych.
• Potencjalne zwiększenie ryzyka zachorowania na raka piersi (szczególnie w przypadku występowania tego nowotworu w rodzinie) oraz wystąpienia nowotworu szyjki macicy czy wątroby.
• Ryzyko wystąpienia grzybicy pochwy.
• W rzadszych przypadkach związanych z zażywaniem tabletek antykoncepcyjnych, można zaobserwować takie skutki jak niedokrwistość, uczucie przewlekłego zmęczenia, obecność mięśniaków macicy, bóle w obrębie miednicy, utrata włosów, nadmierne pocenie się oraz nadmierne wydzielanie moczu.

Mimo, że możliwość wystąpienia efektów ubocznych podczas przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych jest obecna, to dotyczy to jedynie niewielkiego odsetka kobiet. Przeważnie dolegliwości te są łagodne i przejściowe, choć czasem mogą być decydującym czynnikiem w zrezygnowaniu z tego rodzaju terapii hormonalnej.

Jeśli zauważyłaś jakiekolwiek nieprawidłowości podczas przyjmowania antykoncepcji hormonalnej, warto skonsultować się z lekarzem. Różne rodzaje hormonów mogą wywoływać zupełnie różne reakcje organizmu. Na przykład, zmiana preparatu zawierającego androgen na preparat o właściwościach antyandrogenowych może pomóc w rozwiązaniu problemów z trądzikiem czy niekontrolowanym przyrostem masy ciała.

Skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych jedno- i dwuskładnikowych

Dwuskładnikowa doustna pigułka antykoncepcyjna, zawierająca etynyloestradiol i gestageny, działa poprzez skomplikowany mechanizm, który wpływa na naturalny cykl menstruacyjny kobiety. Jednak jej główne działanie polega na zahamowaniu owulacji, czyli uwalniania komórki jajowej z jajnika. Dodatkowo, pigułka ta zagęszcza śluz szyjkowy tworząc dodatkową barierę dla plemników, co utrudnia im dotarcie do komórki jajowej. Ponadto, wpływa na błonę śluzową macicy, czyniąc ją mniej sprzyjającą dla zagnieżdżenia się zarodka w przypadku zapłodnienia.

Podczas stosowania dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych możliwe jest pojawienie się niepożądanych efektów, takich jak bóle głowy, fluktuacje nastroju, zaburzenia libido, uczucie nudności, dyskomfort brzucha, ból pleców, opuchlizna piersi, trądzik oraz dolegliwości związane z bolesnymi lub nieregularnymi okresami, a także ewentualny przyrost masy ciała.

Rzadziej występujące skutki uboczne obejmują między innymi kandydozę, opryszczkę wargową, wzmożony apetyt, objawy depresji, uczucie nerwowości, problemy ze snem, niestabilności w rytmie serca, podwyższone ciśnienie krwi, migreny, a także ewentualne nudności i wymioty.

Natomiast pigułka jednoskładnikowa, znana również jako minipigułka, bazuje na progestagenie. Jej działanie opiera się na blokowaniu procesu owulacji, uniemożliwiając tym samym uwalnianie komórki jajowej z jajnika. Dodatkowo, minipigułka zagęszcza śluz szyjkowy przy wejściu do macicy, co sprawia, że plemniki napotykają trudności w dotarciu do komórki jajowej i jej zapłodnieniu. Wpływa także na tkankę śluzową macicy, powodując jej przerzedzenie. To z kolei utrudnia proces implantacji zarodka, gdyby doszło do zapłodnienia.

Podczas stosowania tabletek antykoncepcyjnych jednoskładnikowych często występują następujące działania niepożądane: zauważalne powiększenie i wrażliwość piersi, możliwy przyrost masy ciała, zmiany nastroju, epizody bólów głowy, spadek popędu seksualnego oraz pojawienie się trądziku.

Skutki odstawienia antykoncepcji

Przerwanie przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych niekoniecznie prowadzi do doświadczenia efektów ubocznych, choć czasem mogą wystąpić pewne nieprzyjemności, takie jak zmiany nastroju, zaburzenia cyklu menstruacyjnego (opóźnienie miesiączki, nieregularność lub brak okresu), pogorszenie stanu skóry i włosów, a także zmniejszenie objętości piersi.

Według badań opublikowanych w 2018 roku, antykoncepcja niezależnie od czasu jej stosowania czy typu, nie ma negatywnego wpływu na zdolność zajścia w ciążę, a nawet nieznacznie nie opóźnia tego procesu. Wyniki sugerują, że aż 83% kobiet ma zdolność zajścia w ciążę w ciągu pierwszego roku po zaniechaniu stosowania antykoncepcji, często przywracając płodność już w pierwszym miesiącu po zaprzestaniu stosowania.

Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Oral Contraceptive Pills. Cooper D.B., Patel P., Mahdy H. 2022 Nov 24. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan.
2. Oral contraceptive use and depression among adolescents. McKetta S., Keyes K.M. Ann Epidemiol. 2019 Jan; 29:46-51. doi: 10.1016/j.annepidem.2018.10.002. Epub 2018 Oct 13.
3. The 7-day contraceptive hormone-free interval should be consigned to history, MacGregor E.A., & Guillebaud J. (2018), BMJ Sexual & Reproductive Health, nr 44(3), s. 214-220. 
4. The combined oral contraceptive pill-recent developments, risks and benefits. Best practice & research, Dragoman, M.V. (2014). Clinical Obstetrics & Gynaecology, nr 28(6), s. 825-834.
5. The effect of oral contraceptive pills (OCP) on body weight: a call for further studies, Ekhator C.N., Osifo U.C. (2012), International Journal of Basic, Applied and Innovative Research, nr 1(4), s. 155-160.