Trądzik hormonalny - objawy, leczenie, przyczyny

Rynek kosmetyków i kosmeceutyków oferuje szeroką gamę produktów przeznaczonych niemal do każdego rodzaju skóry, również dotkniętej problemem trądziku. Pojmowana w ten sposób troska o prawidłowy stan i zdrowie skóry powodowana jest najczęściej względami estetycznymi. Nie należy zapominać, że skóra jest największym narządem naszego ciała odgrywającym istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu, a zmiany w jej obrębie mogą być konsekwencją zaburzonej pracy innych układów, w tym hormonalnego. Z jakiego powodu rozwija się trądzik hormonalny? Jakie są jego objawy i metody leczenia i kiedy należy skontaktować się z lekarzem?

Czym jest trądzik hormonalny?

Dermatozy, czyli choroby skóry mają niezwykle zróżnicowaną etiologię obejmującą m. in.: infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze, choroby alergiczne czy podłoże genetyczne (np. w przypadku łuszczycy). Ponadto choroby skóry poza następstwami natury estetycznej, mogą wskazywać na występowaniu innych poważnych schorzeń, takich jak choroby autoimmunologiczne czy zaburzenia hormonalne. Jednym z następstw zaburzenia gospodarki hormonalnej jest powszechnie występujący trądzik hormonalny. Trądzik jest jednym z najczęstszych problemów skórnych, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza dermatologa. Szacuje się, że trądzik hormonalny dotyka nawet 80% pacjentów w ciągu ich życia, a blisko 50% kobiet w wieku 20-stu lat i 25% w wieku 40-stu lat, cierpi na trądzik hormonalny.

Trądzik hormonalny – przyczyny

W przebiegu choroby dochodzi do zamknięcia ujść z mieszków włosowo-łojowych i gruczołów potowych, co w języku potocznym określane jest jako „zamknięte” lub „zatkane” pory, choć sformułowanie to wzbudza wśród lekarzy i naukowców duże kontrowersje.

Pozostając jednak przy wykorzystaniu tego określenia; wśród przyczyn zamknięcia porów skóry możemy wymienić: nadmierną produkcję sebum, zalegający martwy naskórek i zakażenia bakteryjne mieszków włosowych. Sebum to oleista, woskowata wydzielina wytwarzana przez znajdujące się w skórze gruczoły łojowe. Substancja ta powleka, nawilża i chroni skórę zabezpieczając ją przed przesuszeniem, mikrourazami czy mikroorganizmami.

Wskazanie jednoznacznej przyczyny trądziku jest utrudnione, gdyż obejmuje złożone interakcję między wieloma czynnikami takimi jak:

• predyspozycje genetyczne,
• hiperkeratynizacja mieszków włosowych,
• zakażenie bakteryjne (najczęściej Propionibacterium acnes) powodujące miejscowe stany zapalne skóry,
• stymulowane androgenami zwiększone wydzielanie sebum.

To właśnie nadprodukcja sebum i zmiana składu frakcji lipidowej w następstwie zaburzeń gospodarki hormonalnej są przyczyną występowania trądziku hormonalnego zarówno u dzieci w okresie dojrzewania jak i dorosłych kobiet i mężczyzn.

Trądzik hormonalny – objawy

W przebiegu trądziku na skórze pacjenta pojawiają się liczne zmiany chorobowe, w obrębie których może rozwinąć się miejscowy stan zapalny. Najczęściej zmiany pojawiają się na twarzy i policzkach, ale mogą występować również na szyi, ramionach, plecach i klatce piersiowej. Zmiany stają się bolesne i ulegają zaczerwienieniu.

Trądzik hormonalny może objawiać się jako następujące rodzaje zmian:

• grudki (tkanka wyniosła ponad powierzchnię skóry o średnicy do 5 mm),
• krosty (guzy skórne o średnicy od 2 do 5 mm wypełnione ropą),
• torbiele (podskórne cysty wypełnione płynem).

Podejmując niewielkie zmiany w naszym stylu życia i przyzwyczajeniach możemy w pewnym stopniu ograniczyć wpływ czynników powodujących występowanie trądziku hormonalnego poprzez: ograniczenie stresu, odpowiednią higienę snu, używanie produktów do pielęgnacji włosów i skóry, które są bezolejowe lub nie zawierają składników zatykających pory.

Istotnym obciążeniem jest występowanie trądziku w wywiadzie rodzinnym, a wielu czynników wywołujących chorobę nie jesteśmy w stanie wyeliminować samodzielnie.

W przypadku kobiet wystąpienie trądziku hormonalnego może być spowodowane:

• wahaniami poziomu hormonów w ciągu cyklu miesiączkowego i nieregularne cykle,
• ciążą,
• menopauzą (trądzik hormonalny po 40),
• okresem następujący po zaprzestaniu stosowania antykoncepcji hormonalnej,
• innymi schorzeniami jak: zespół policystycznych jajników, choroby metaboliczne.

Ponadto, zwiększone ryzyko występowania trądziku hormonalnego obserwuje się u mężczyzn w trakcie terapii testosteronem lub u osób, również kobiet z zaburzonym, nadmiernym wydzielaniem testosteronu (trądzik androgenny).

Trądzik hormonalny – badania

Niezwykle istotne w leczeniu trądziku hormonalnego jest szybkie rozpoznanie choroby. Po zauważeniu zmian chorobowych zalecane jest skonsultowanie się z lekarzem dermatologiem, który dokona oceny zmian skórnych i może zlecić dodatkowe badania. Wśród najważniejszych badań laboratoryjnych wykonywanych w diagnostyce trądziku hormonalnego wymienić można oznaczenie poziomu hormonów takich jak:

• testosteron (zarówno wolny jak i całkowity),
• androstendion,
• hormon luteinizujący (LH),
• hormon folikulotropowy (FSH),
• prolaktyna,
• dehydroepiandrosteron (DHEA),   
• hormony tarczycy (tyroksyna, tyreotropina – TSH).

W przypadku kobiet badania te należy wykonać w pierwszych dniach cyklu miesięcznego, aby uniknąć wyrzutu LH związanego z owulacją. Ponadto, jeśli pacjentka przyjmuje doustne środki antykoncepcyjne, należy je odstawić na 4 do 6 tygodni przed oceną układu hormonalnego.

Warto również oznaczyć również poziom insuliny i stężenie glukozy we krwi. Interpretacji wyników każdorazowo powinien dokonać lekarz, który wdroży odpowiednią terapię lub skieruje pacjenta na dodatkową konsultację endokrynologiczną.

Jak leczyć trądzik hormonalny?

Niezwykle istotne w leczeniu trądziku hormonalnego jest szybkie rozpoznanie choroby. Po zauważeniu zmian chorobowych zalecane jest skonsultowanie się z lekarzem dermatologiem, który dokona oceny zmian skórnych. W zależności od stopnia nasilenia, terapia może obejmować zarówno środki działające miejscowo jak i przyjmowane doustnie leki antyandrogenowe, retinoidy (pochodne witaminy A) i antybiotyki; najczęściej z grupy linkozamidów, makrolidów, tetracyklin.

Terapia trądziku hormonalnego jest najczęściej długotrwała, jednak odraczanie konsultacji dermatologicznej może skutkować dalszą progresją choroby, w wyniku której w miejscach zmienionych chorobowo mogą pozostać trwałe blizny.

W przypadku występowania trądziku hormonalnego należy powstrzymać się od samodzielnego usuwania, wyciskania czy przekłuwania zmian chorobowych. Dostępne w aptekach leki dostępne bez recepty (OTC) mogą okazać się skuteczne jedynie w leczeniu łagodnych zmian. Dzieje się tak dlatego, że trądzik hormonalny zazwyczaj przybiera postać torbielowatych guzków, zlokalizowanych głęboko, poza zasięgiem większości leków miejscowych. Ponadto leki OTC zawierają substancje słabo działające i posiadają niższe stężenia lub dawki w porównaniu do leków wydawanych z przepisu lekarza.

W leczeniu trądziku nie należy zapominać o zachowaniu odpowiedniej higieny; skórę twarzy należy myć dwa razy dziennie delikatnym środkiem myjącym o zrównoważonym pH. Warto także stosować niekomedogenne i niezawierające alkoholu produkty do pielęgnacji skóry i zwiększyć częstość wymiany ręczników łazienkowych.

Trądzik hormonalny – zalecenia dietetyczne

Związek między dietą, a występowaniem trądziku hormonalnego nie został w pełni potwierdzony. Niektóre pokarmy mogą pomóc w zapobieganiu trądzikowi, w przyjmowaniu innych upatruje się zwiększenia ryzyka wystąpienia choroby.

Czy istnieje klucz pozwalający w prosty sposób, poprzez modyfikacje nawyków żywieniowych wpłynąć na ryzyko wystąpienia lub przebieg choroby?

Uzyskiwane wyniki nie podają nam jednoznacznej odpowiedzi, niemniej jednak wiele badań sugeruje, że dieta w „zachodnim stylu” mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia trądziku. Efekt ten wiązany jest z dużą ilością produktów o wysokim indeksie glikemicznym w poszczególnych daniach i posiłkach. Istnieje również związek między dietą bogatą w produkty zawierających mleko krowie, a trądzikiem. W obiegowej opinii czekolada postrzegana jest jako swoisty dynamit i wyzwalacz trądziku. Nie mnie jednak dostępne wyniki badań albo nie potwierdziły takiego związku, lub wykazywały słabą zależność, a wiele z nich posiadało istotne ograniczenia.  Dotychczas nie wprowadzono jednolitych wytycznych dietetycznych dla osób zmagających się z trądzikiem hormonalnym. Niemniej jednak warto w diecie pacjentów uwzględnić kilka prostych reguł:

• staraj się spożywać produkty o wysokim indeksie glikemicznym takie jak: świeże warzywa, produkty pełnoziarniste, fasola i rośliny strączkowe,
• ogranicz spożycie cukrów prostych,
• zwiększ ilość produktów bogatych w kwasy omega 3-6-9 takich jak: tłuste ryby morskie, orzechy i nasiona (orzechy włoskie, siemię lnianie),
• zwiększ ilość produktów zawierających naturalne antyoksydanty, warto także rozważyć suplementację selenu i koenzymu Q10.

Autor: Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza

Bibliografia:

1. Acne Vulgaris. Sutaria AH, Masood S, Schlessinger J. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing 2022.
2. Adult female acne: a guide to clinical practice. Bagatin E, Freitas THP, Rivitti-Machado MC et al. An Bras Dermatol 2019; 94 (1): 62-75. doi: 10.1590/abd1806-4841.20198203.
3. The effect of milk consumption on acne: a meta-analysis of observational studies. Dai R, Hua W, Chen W, et al. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2018; 32 (12): 2244-2253. doi: 10.1111/jdv.15204.
4. Dairy Intake and Acne Vulgaris: A Systematic Review and Meta-Analysis of 78,529 Children, Adolescents, and Young Adults. Juhl CR, Bergholdt HKM, Miller IM, et al. Nutrients 2018; 10 (8): 1049. doi: 10.3390/nu10081049.
5. Update on etiopathogenesis and treatment of Acne. Bhat YJ, Latief I, Hassan I. Indian J Dermatol Venereol Leprol 2017; 83 (3): 298-306. doi: 10.4103/0378-6323.199581.
6. Sex hormones and acne. Ju Q, Tao T, Hu T, et al. Clin Dermatol 2017; 35 (2): 130-137. doi: 10.1016/j.clindermatol.2016.10.004. 
7. Significance of diet in treated and untreated acne vulgaris. Kucharska A, Szmurło A, Sińska B. Postepy Dermatol Alergol 2016; 33 (2): 81-86. doi: 10.5114/ada.2016.59146