Stopień czystości pochwy – wszystko, co musisz wiedzieć na ten temat

Przynajmniej raz w swoim życiu każda kobieta ma wykonywane badanie stopnia czystości pochwy, inaczej zwane badaniem biocenozy pochwy. Jest to nieinwazyjny i bezbolesny sposób, umożliwiający sprawdzenie stanu naturalnego mikrobiomu dróg rodnych kobiety. Tego rodzaju diagnostyka jest podstawowym narzędziem, umożliwiającym rozpoznanie stanu zapalnego pochwy, w przypadku podejrzenia przez lekarza infekcji intymnej.

Ekosystem pochwy

Układ moczowo-płciowy nie jest miejscem fizjologicznie jałowym. W skład prawidłowej flory bakteryjnej pochwy dojrzałej kobiety wchodzi wiele rodzajów bakterii tlenowych, beztlenowych, a w niewielkiej ilości mogą tam również bytować grzyby. Ten złożony ekosystem zmienia się zarówno jakościowo jak i ilościowo pod wpływem różnych czynników, do których należą np. wiek kobiety, ciąża, przyjmowanie określonych leków (np. antybiotyków), przebyte choroby, współżycie seksualne, stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej czy ekspozycja na niektóre substancje z zewnątrz (w tym produkty do higieny). Należy również pamiętać, że w wyniku wahań hormonalnych zachodzących w organizmie kobiety w poszczególnych fazach cyklu, we florze pochwy również zachodzą znaczące zmiany. Dlatego chcąc porównywać ze sobą dwa wyniki badania czystości, należy wykonać je w podobnej odległości od krwawienia miesiączkowego.

Prawidłową florę bakteryjną w zdecydowanej większości tworzą pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus, do których zaliczamy między innymi gatunki: L. casei, L. jensenii, L. crispatus, L. fornicis, L. fermentum, L. plantarum, L. brevis, L. gasseri oraz L. acidophilus. Wyżej wymienione bakterie stanowią naturalną barierę ochronną przed potencjalnie patogennymi drobnoustrojami. Produkują kwas mlekowy, którego zadaniem jest utrzymanie prawidłowego, kwaśnego pH w pochwie (o wartości pomiędzy 3,5 a 4,5). Tworzą biofilm, uniemożliwiając osiedlanie się innych bakterii na powierzchni nabłonka. Ponadto niektóre gatunki posiadają zdolność produkcji H2O2 (nadtlenek wodoru), który skutecznie hamuje nadmierny wzrost bakterii beztlenowych.

Co to jest waginoza bakteryjna?

Waginoza bakteryjna (ang. bacterial vaginosis – BV) to choroba, w przebiegu której dochodzi do zaburzenia ekosystemu pochwy. W tym przypadku we florze bakteryjnej wydzieliny pochwowej obserwuje się spadek ilości bakterii z grupy Lactobacillus, co skutkuje wzmożonym rozwojem potencjalnie chorobotwórczych drobnoustrojów (np. Gardnerella vaginalis, Atopobium vaginae, Prevotella czy Mobiluncus), powodujących bakteryjne zakażenie pochwy.

Waginoza bakteryjna najczęściej przebiega z dość charakterystycznymi dla tego schorzenia objawami, do których należą między innymi:

• swędzenie, pieczenie okolic intymnych,
• rybi zapach z pochwy,
• wydzielina z pochwy o szarawym zabarwieniu,
• ból podczas współżycia seksualnego,
• pH pochwy powyżej wartości 4,5.

W celu zdiagnozowania waginozy bakteryjnej lekarz może zlecić badanie mikrobiologiczne, określające stopień czystości pochwy. Tego rodzaju diagnostyka jest podstawowym badaniem, które powinno rozpoczynać proces diagnozy pacjentki.

Jak przebiega badanie czystości pochwy?

Procedura pobrania materiału do analizy w celu określenia czystości pochwy jest bezbolesna i bezpieczna dla kobiety. Przeprowadza ją lekarz lub położna w gabinecie ginekologicznym. Pacjentka proszona jest o rozebranie się od pasa w dół oraz położenie na plecach na fotelu ginekologicznym. Specjalista pobiera próbkę wydzieliny z tylnego sklepienia pochwy, a następnie przekazuje ją do laboratorium. Tam poddana jest diagnostyce mikroskopowej, na podstawie, której specjalista określa stopień czystości pochwy – interpretacji wyników zawsze powinien dokonywać lekarz.

Jak należy się przygotować do badania?

Aby wynik badania był wiarygodny, pacjentka powinna odpowiednio przygotować się do procedury pobrania materiału diagnostycznego. Na 2 dni przed wizytą lekarską należy unikać współżycia seksualnego, stosowania środków dopochwowych (leczniczych, antykoncepcyjnych czy profilaktycznych) oraz tamponów. Należy również powstrzymać się od irygacji pochwy. W przypadku pobierania materiału w godzinach innych niż godziny poranne, należy powstrzymać się od oddawania moczu 2-3h przed planowanym badaniem.

Przed pobraniem próbki okolice zewnętrznych narządów płciowych należy umyć wodą.

Badanie nie powinno być przeprowadzane:

• w trakcie lub bezpośrednio po zakończonej antybiotykoterapii,
• w czasie miesiączki,
• bezpośrednio po badaniu ginekologicznym oraz USG przezpochwowym.

Kiedy należy wykonać badanie czystości pochwy?

Badanie biocenozy wskazane jest, gdy:

• kobieta odczuwa objawy infekcji intymnej wywołanej: bakteriami (tzw. waginoza bakteryjna – jest ona najczęstszą przyczyną zakażenia), grzybami (tzw. kandydoza pochwy);
• pacjentka zakończyła leczenie zakażenia i potrzebne jest przeprowadzenie diagnozy w celu potwierdzenia skuteczności terapii;
• kobieta jest w ciąży – badanie czystości pochwy przeprowadza się minimum dwukrotnie: na początku oraz pod koniec ciąży.

Stopnie czystości pochwy

Jedną z popularniejszych metod oceny stopnia czystości pochwy jest klasyfikacja badania zgodnie ze stopniem skali wg Krystyny Kuczyńskiej:

• Stopień czystości pochwy 0
  W materiale diagnostycznym nie stwierdza się obecności pałeczek kwasu mlekowego oraz patogenów, natomiast wykryte mogą (ale nie muszą) być liczne leukocyty. pH pochwy jest bardzo wysokie (powyżej 5,5). Wynik taki wskazuje na konieczność podjęcia stosownego leczenia.
• Stopień czystości pochwy 1
  Wynik prawidłowy, w pobranej próbce znajduje się duża ilość pałeczek kwasu mlekowego, nie stwierdza się obecności leukocytów, bakterii czy grzybów. pH pochwy jest prawidłowe (pomiędzy 3,5-4,5).
• Stopień czystości pochwy 2
  Leczenie nie jest wymagane, ponieważ wynik ten wskazuje na dobry stan biocenozy pochwy. Zwykle stwierdza się dużą ilość pałeczek kwasu mlekowego (choć może być ich też niewiele). W pobranej próbce diagnozuje się brak lub niewielką ilość bakterii czy grzybów oraz nieliczne lub liczne leukocyty. pH pochwy jest w normie (pomiędzy 3,5-4,5).
• Stopień czystości pochwy 3
  Leczenie jest w tym przypadku konieczne, gdyż 3. stopień czystości pochwy jest nieprawidłowym wynikiem – w próbce diagnozuje się małą ilość pałeczek kwasu mlekowego oraz liczne patogeny; może (ale nie musi) zostać również wykryta duża ilość leukocytów, które świadczą o stanie zapalnym. pH pochwy jest powyżej 4,5.
• Stopień czystości pochwy 4
  Leczenie jest niezbędne, ponieważ w pobranym materiale praktycznie brak pałeczek kwasu mlekowego. Badanie może wykazać dużą ilość leukocytów, w materiale znajdują się liczne bakterie czy grzyby. pH pochwy jest bardzo wysokie (powyżej 5,5).

Klasyfikacja K. Kuczyńskiej przewiduje również kilka stopni pośrednich: 1/2, 2/3, 3/4, 0/1 i 0/4.

Drugą co do częstości stosowania w ocenie preparatów skalą jest skala wg Nugenta. Opiera się ona na oszacowaniu proporcjonalnego udziału poszczególnych rodzajów bakterii w preparacie i jego ocenie liczbowej (0-10 punktów).

Obecność morfotypów	Liczba drobnoustrojów w polu widzenia	Liczba punktów
Lactobacillus spp.	>30	0
	5-30	1
	1-4	2
	<1	3
	0	4
Mobiluncus spp.	>5	2
	1-4	1
	0	0
Gardnerella vaginalis i Bacteroides spp.	>30	4
	5-30	3
	1-4	2
	<1	1
	0	0

Końcowy wynik jest sumą punktów przyznanych w poszczególnych kategoriach oceny.

• Stan prawidłowy – 0-3 punktów – dominacja pałeczek Lactobacillus.
• Stan pośredni – 4-6 punktów – flora mieszana (pałeczki Lactobacillus, bakterie Gardnerella vaginalis, Mobiluncus).
• Bakteryjna waginoza – 7-10 punktów – dominują bakterie Gardnerella, Mobiluncus, wystęþują komórki jeżowe clue-cells, natomiast Lactobacillus występuje w niewielkiej ilości lub wcale.

Bezobjawowa waginoza bakteryjna

Istnieje grupa pacjentek, u których mimo stwierdzenia waginozy bakteryjnej (BV) w warunkach laboratoryjnych, nie rozwijają się żadne, charakterystyczne dla tej jednostki chorobowej objawy. Mowa wówczas o występowaniu bezobjawowej waginozy bakteryjnej. Ze względu na rosnący stopień oporności drobnoustrojów na dostępne antybiotyki, nie zaleca się wówczas leczenia takiego stanu, a jedynie odbudowę naturalnego mikrobiomu pochwy. Są jednak w tej grupie wyjątki, gdzie ze względu na wysokie ryzyko ciężkich powikłań, podaje się pacjentce leczenie. W tej grupie mamy kobiety w ciąży, kobiety poddawane zabiegom chirurgicznym oraz chore z przewlekłym leczeniem immunosupresyjnym.

Badanie molekularne vs tradycyjne

Obecnie dostępne są dwa badania, które pozwolą ocenić biocenozę pochwy. Badanie klasyczne opierające się na mikroskopii świetlnej oraz badanie molekularne. Sposób przygotowania się do badania oraz pobrania materiału jest identyczny. Różnią się one natomiast metodyką wykonania oznaczenia i uzyskania wyniku.

W przypadku badania tradycyjnego, wynik uzyskiwany jest poprzez ocenę preparatu bezpośredniego wykonanego z wydzieliny pochwowej, barwionego metodą Grama. Jest to metoda umożliwiająca przyglądnięciu się z bliska komórką występującym w drogach rodnych kobiety. Zliczane i oglądane są bakterie stanowiące naturalną florę, jak i również charakterystyczne struktury towarzyszące jednostce chorobotwórczej jaką jest waginoza bakteryjna.

W przypadku badania molekularnego z użyciem czułej metody PCR następuje identyfikacja gatunkowa drobnoustrojów: Gardnerella vaginalis, Atopobium vaginae, Lactobacillus spp., Megasphaera type 1, Bacterial vaginosis-associated bacteria 2 (BVAB2), Mobiluncus spp. oraz Bacteroides fragilis.

Dodatkowo w przypadku Gardnerella vaginalis, Atopobium vaginae, Lactobacillus spp. zostaje podana również ich analiza ilościowa. Zaletą tego badania jest bez wątpienia wysoka czułość i swoistość oznaczenia.

Badania te stanowią świetny pakiet, który kompleksowo ocenia naturalną florę pochwy i umożliwia rozpoznanie infekcji intymnej jaką jest BV. Jest to szczególnie ważne w przypadku częstych, nawrotowych infekcji, nie poddających się standardowemu leczeniu.

Mgr Kinga Dworak
Mikrobiolog