Suchość w jamie ustnej i w gardle – przyczyny, metody zapobiegania

Suchość w jamie ustnej to częsty problem, który dotyka ludzi w podeszłym wieku. Ale nie tylko. Bywa, że objaw ten spotyka osoby młodsze i może być symptomem procesu chorobowego w organizmie. Dlatego w sytuacji trwającego dłuższy czas uczucia suchości w ustach należy skontaktować się z lekarzem, który znajdzie przyczynę dolegliwości oraz wdroży odpowiednie leczenie.

Ślina – funkcje w organizmie

Ślina (łac. saliva) to płyn biologiczny produkowany przez trzy pary głównych gruczołów ślinowych oraz liczne niewielkie gruczoły, znajdujące się na błonie śluzowej gardła oraz jamy ustnej. Ślina w 99% składa się z wody, resztę stanowią rozmaite substancje organiczne (kwas moczowy, cholesterol oraz enzymy) i nieorganiczne (sole potasu, wapnia, sodu, magnezu). Ślina pełni wiele ważnych funkcji w organizmie. Do najważniejszych zaliczamy między innymi:

• utrzymanie prawidłowego pH w jamie ustnej,
• nawilżenie jamy ustnej, co ułatwia mówienie oraz połykanie (ślina zlepia treść pokarmową, formując ją w śliskie kęsy pokarmowe),
• wstępne trawienie dzięki zawartym w ślinie enzymom,
• ochrona jamy ustnej przed mikrouszkodzeniami oraz atakiem patogenów,
• remineralizacja zębów,
• oczyszczanie jamy ustnej z resztek pokarmowych,
• umożliwianie odczuwania smaków, temperatury oraz dotyku,
• zmniejszenie podatności na zakażenie – ślina wykazuje działanie przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe,
• udział w procesach gojenia ran w jamie ustnej.

Suchość w jamie ustnej – co to jest?

Suchość w jamie ustnej to potoczna nazwa kserostomii (łac. aptialismus) – dolegliwości, która może być wywołana przez rozmaite czynniki. Wyróżniamy:

• kserostomię prawdziwą (łac. xerostomia vera, primaria) – dochodzi do zahamowania lub znacznego ograniczenia wydzielania śliny, wynikającego z upośledzenia pracy gruczołów ślinowych,
• kserostomię rzekomą (łac. xerostomia spuria, symptomatica) – ślina produkowana jest w prawidłowej ilości przez ślinianki, a mimo to osoba odczuwa subiektywną suchość w ustach.

Przyczyny suchości w ustach

Suchość ustach i gardle może mieć rozmaite przyczyny. Bywa, że kserostomia jest wynikiem zażywania niektórych leków – należą do nich między innymi niektóre specyfiki stosowane w leczeniu np. depresji, nadciśnienia, środki moczopędne, przeciwpadaczkowe. Czasami współtowarzyszy ona chorobom, takim jak np. nadczynność tarczycy, cukrzyca typu pierwszego, stan zapalny gruczołów ślinowych, niedokrwistość, awitaminoza (niedobory witamin z grupy B), kolagenoza (np. toczeń rumieniowaty, zespół Sjogrena) czy AIDS.

Suchość w ustach może również dokuczać osobom palącym papierosy, oddychającym przez otwarte usta oraz alergikom. Kserostomia dotyka również chorych, którzy poddani zostali radioterapii – naświetlanie okolic głowy i szyi (niekiedy niezbędne w procesie leczenia chorób nowotworowych) może prowadzić do uszkodzenia gruczołów ślinowych, co skutkuje zaburzeniami wydzielania śliny.

Odczucie zasychania w ustach miewa również związek ze stanem psychicznym – zależność ta prawdopodobnie wynika z oddziaływania układu współczulnego na pracę gruczołów ślinowych. Dlatego osoby żyjące pod wpływem stresu, cierpiące na zaburzenia depresyjne czy stany lękowe, są bardziej narażone na pojawienie się kserostomii.

Suchość w jamie ustnej bardzo często pojawia się w sytuacji niewystarczającego nawodnienia organizmu. Stan taki mogą wywołać między innymi: nadmierna aktywność fizyczna, zmniejszone spożywanie płynów, wysoka temperatura otoczenia, biegunka, wymioty czy gorączka.

Suchość w ustach u osób starszych

Na pojawienie się kserostomii ma wpływ również wiek – wraz z upływem lat dochodzi do redukcji komórek wydzielniczych gruczołów ślinowych. Na kserostomię często skarżą się kobiety w wieku około- i pomenopauzalnym – istotną rolę w etiologii suchości w ustach odgrywa fizjologiczne zmniejszenie stężenie estrogenów w surowicy.

Pojawienie się problemu w wieku starszym niesie ze sobą wiele uciążliwości. Kserostomia może utrudniać połykanie pokarmów i krztuszenie się – bywa to przyczyną odmowy przyjmowania posiłków, a w konsekwencji prowadzi do niedożywienia starszych osób. Niedostateczne nawilżenie śluzówki w jamie ustnej często skutkuje również gorszą przyczepnością protez zębowych oraz przyczynia się do uciążliwych otarć.

Suchość w jamie ustnej w nocy

W czasie snu wiele osób oddycha przez usta. Dodatkowo, w tym czasie gruczoły ślinowe produkują mniejszą ilość śliny. To dlatego suchość w jamie ustnej w nocy może być szczególnie uciążliwa. Objawy to przede wszystkim odczucie braku nawilżenia śluzówki, zasychanie i drapanie w gardle. Dlatego warto na noc postawić koło łóżka szklankę z wodą i w przypadku pojawienia się suchości w ustach czy gardle nawilżyć śluzówkę.

Suchość w jamie ustnej w ciąży

Kserostomia może również dotyczyć kobiet w ciąży, a jej przyczyny mogą być rozmaite. W okresie oczekiwania na dziecko organizm matki wykazuje zwiększone zapotrzebowanie na płyny – w przypadku niewystarczającego nawodnienia, może pojawić się uczucie suchości w jamie ustnej. Poza tym wiele kobiet w ciąży zmaga się z wymiotami, które mogą nasilić objawy kserostomii. Nie bez znaczenia są również zmiany hormonalne, mające wpływ na prawidłową pracę gruczołów ślinowych. Suchość w ustach może być również objawem cukrzycy ciążowej.

Suchość w jamie ustnej – objawy

Brak odpowiedniej ilości śliny w jamie ustnej zaburza równowagę środowiska w jej wnętrzu, ponieważ upośledzeniu ulegają procesy, za które jest ona odpowiedzialna. Kserostomia wywołuje objawy w obrębie jamy ustnej, do których zaliczamy między innymi:

• dyskomfort, poczucie niedostatecznej ilości śliny (suchość),
• dysfagię – trudności związane z formowaniem i połykaniem przeżuwanych pokarmów,
• swędzenie, pieczenie, a nawet dolegliwości bólowe języka, warg czy dziąseł,
• uszkodzenia mechaniczne śluzówki,
• wzmożone pragnienie,
• nieprzyjemny, trudny do wyeliminowania zapach z ust,
• metaliczny posmak w ustach,
• nawracające kandydozy, zapalenia dziąseł, owrzodzenia oraz zakażenia bakteryjne,
• trudności z rozróżnianiem smaków,
• postępującą próchnicę,
• chrypkę,
• zaburzenia mowy.

Suchość w jamie ustnej – leczenie

Leczenie suchości jamy ustnej polega na zlikwidowaniu przyczyny, która wywołuje kserostomię. W związku z tym lekarz może zlecić przeprowadzenie badań, takich jak np.:

• morfologia krwi,
• diagnostyka w kierunku chorób jamy ustnej,
• badania w kierunku chorób, takich jak np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy (sprawdź e-Pakiet badań ryzyko cukrzycy),
• badania w kierunku chorób autoimmunologicznych, takich jak np. zespół Sjogrena, toczeń rumieniowaty,
• USG ślinianek.

Jeśli przyczyną dolegliwości są zażywane leki, warto przedyskutować z lekarzem możliwość zamiany lekarstw na inne, które nie wywołują tego rodzaju objawu. Leczenie wcześniej wspomnianych chorób, które powodują suchość w ustach, powinno przynieść oczekiwany rezultat. Terapia kserostomii obejmuje również stosowanie tzw. sztucznej śliny – są to preparaty w postaci żeli, płukanek, tabletek do ssania. Ich wadą jest jednak krótki czas działania.

Co na suchość w ustach? Domowe sposoby

Bez względu na to, jaka jest przyczyna suchości w jamie ustnej, warto wykorzystać domowe sposoby, które mogą pomóc złagodzić objawy kserostomii:

• staraj się odpowiednio nawilżać organizm – pamiętaj o wypijaniu minimum 2-2,5 l wody dziennie,
• ogranicz spożywanie soli, kwaśnych potraw, suchych produktów oraz stosowania ostrych przypraw,
• możesz sięgnąć po bezcukrową gumę do żucia lub niezawierające cukru miętowe czy cytrynowe cukierki – produkty te powinny pobudzić do pracy gruczoły ślinowe,
• płucz jamę ustną siemieniem lnianym,
• nie pal papierosów,
• unikaj alkoholu, mocnej kawy i herbaty,
• staraj się nie oddychać przez usta – jeśli to niemożliwe (z uwagi np. na katar, alergię czy nieprawidłową budowę nosa), skontaktuj się z lekarzem,
• stosuj specjalne nawilżacze, jeśli w pomieszczeniach w których przebywasz jest suche powietrze,
• staraj się unikać sytuacji stresowych,
• dbaj o higienę jamy ustnej.

Źródła:

1. Guzik Łukasz, Kamysz Elżbieta, Kserostomia – więcej niż suchość w jamie ustnej, Farmakoterapia, Tom 65, nr 6, 2009, 411-414.
2. Nijakowski Kacper, Surdacka Anna, Ślina jako płyn biologiczny w diagnostyce chorób ogólnoustrojowych — przegląd piśmiennictwa, online: https://www.researchgate.net/publication/352550984_Slina_jako_plyn_biologiczny_w_diagnostyce_chorob_ogolnoustrojowych_-_przeglad_pismiennictwa, dostęp: 05.08.2023.
3. Srebrzyńska-Witem Agnieszka, Koszowski Rafał, Wpływ menopauzy na ślinianki i błonę śluzową jamy ustnej, Przegląd menopauzalny, 5/2013, 423-427.
4. Walis Monika, Kłosek Sebastian, Częstość występowania suchości w jamie ustnej u pacjentów po 65. roku życia, Gerontologia Polska, 2018, 26, 190-195.
5. Dutkowska A (i in.), Kserostomia u ludzi w podeszłym wieku, Journal of Clinical Healthcare 2/2017, 20-23.