Tachykardia - czym jest? Przyczyny, objawy oraz przebieg leczenia

Tachykardia, inaczej częstoskurcz – to zwiększona częstość pracy serca. U zdrowej osoby prawidłowa ilość uderzeń serca na minutę, czyli tętno wynosi od 60 do 100. Zwiększona akcja serca może wynikać z przyczyn fizjologicznych takich jak stres czy wysiłek fizyczny lub pojawiać się jako objaw chorobowy np. w wyniku gorączki, utraty płynów, niewydolności serca, nadczynności tarczycy i innych. Jakie wyróżniamy rodzaje tachykardii i czy zawsze jest powodem do niepokoju?

Tachykardia – co to jest?

Tachykardia to przyspieszenie rytmu serca powyżej 100 uderzeń na minutę. Tachykardia może mieć charakter miarowy, co oznacza, że pomiędzy uderzeniami serca występują takie same odstępy czasowe, lub charakter niemiarowy, kiedy odstępy czasowe pomiędzy uderzeniami serca są różne. Niemiarowe rytmy nadkomorowe obejmują między innymi migotanie przedsionków. W tym artykule omówione zostaną tachykardie o charakterze miarowym.

Tachykardia – przyczyny

Dlaczego serce bije szybciej? Mięsień sercowy posiada własny układ generujący i rozprowadzający impulsy nerwowe, które pobudzają go do wykonywania pracy i nadają mu rytm. Układ ten nosi nazwę bodźcotwórczo-przewodzącego i składa się z 4 głównych ośrodków. Zaczynając od górnej części serca są to: węzeł zatokowo-przedsionkowy, który jest głównym i nadrzędnym ośrodkiem, następnie impuls biegnie do znajdującego się niżej węzła przedsionkowo- komorowego, stamtąd za pośrednictwem kolejnego ośrodka zwanego pęczkiem Hisa i jego odnóg impuls przechodzi do mięśnia prawej i lewej komory serca powodując ich skurcz. W zależności od miejsca generowania impulsów pobudzających serce do pracy wyróżniamy kilka rodzajów tachykardii.

Tachykardia nadkomorowa, częstoskurcz nadkomorowy

Tachykardie nadkomorowe charakteryzują się tym, że nieprawidłowe bodźce generujące szybszą pracę serca, powstają w miejscach zlokalizowanych powyżej komór serca, czyli powyżej pęczka Hisa. Węzeł zatokowo-przedsionkowy stanowi nadrzędny ośrodek regulujący pracę serca, a zaburzenia jego funkcjonowania skutkują między innymi tachykardiami zatokowymi. Wyróżniamy między innymi:

• Fizjologiczną tachykardię zatokową: występuje w odpowiedzi na bodziec fizjologiczny (wysiłek fizyczny, stres emocjonalny) lub patologiczny (gorączka, utrata płynów, niedokrwistość, niewydolność serca, nadczynność tarczycy, hormonalnie czynny guz chromochłonny, działanie niektórych leków).
• Nieadekwatną tachykardię zatokową: występuje ona bez związku z wysiłkiem fizycznym, emocjami, chorobą lub stosowanym leczeniem. Jest skutkiem nadmiernej aktywności węzła zatokowego i najczęściej występuje u kobiet w średnim wieku.
• Częstoskurcz zatokowy nawrotny: to forma nawracającego napadowego częstoskurczu nadkomorowego, wywołany jest krążeniem fali pobudzenia w obrębie węzła zatokowego. Przyczyną dość często jest choroba organiczna serca.
• Zespół posturalnej tachykardii ortostatycznej: jest to zwiększenie częstotliwości rytmu serca przy pionizacji trwające powyżej 30 sekund występujące bez spadku ciśnienia tętniczego skurczowego, czyli bez hipotensji ortostatycznej.

Wśród kolejnych rodzajów tachykardii nadkomorowych możemy wyróżnić:

• Częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo- komorowym (AVNRT);
• Częstoskurcz nawrotny przedsionkowo- komorowy (AVRT) do których zaliczany jest między innymi zespół WPW (Wolffa Parkinsona White’a);
• Częstoskurcz przedsionkowy (AT).

Mechanizmy powstawania częstoskurczy nadkomorowych są różnorodne i mogą występować u osób z nadciśnieniem tętniczym, chorobą niedokrwienną serca, zapaleniem mięśnia sercowego, w wyniku nadczynności tarczycy, używania alkoholu, zaburzeń elektrolitowych i innych. Tachykardie nadkomorowe mogą mieć również charakter wrodzony.

Częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo- komorowym oraz częstoskurcz przedsionkowo komorowy. odpowiadają za większość (90%) przypadków tachykardii nadkomorowych. Mechanizm nieprawidłowych pobudzeń w tych ośrodkach wiąże się z obecnością tzw. pobudzenia zwrotnego. Mechanizm pobudzenia zwrotnego opiera się na obecności zamkniętej pętli przewodzenia impulsów elektrycznych, co powoduje pobudzenie serca przez jeden krążący po elektrycznej pętli bodziec i nieprawidłową przyspieszoną częstość rytmu serca.

Rzadziej występujący częstoskurcz przedsionkowy wiąże się najczęściej z wcześniejszym uszkodzeniem komórek mięśnia sercowego, które mają odmienną aktywność elektryczną i ulegają samoistnym pobudzeniom. Ten rodzaj tachykardii występuje zazwyczaj w związku z chorobami serca, płuc, tarczycy, zaburzeniami wodno-elektrolitowymi i przedawkowaniem alkoholu lub niektórych leków.

Tachykardia nadkomorowa – objawy

W tachykardiach nadkomorowych obraz może być różnorodny: od braku objawów po utratę przytomności. Częstoskurcz może występować jako pojedynczy epizod (np. przy czasowym nadużyciu alkoholu), lub nawracać, może mieć charakter napadowy lub ustawiczny (czyli trwający ponad pół doby). Zazwyczaj im szybsza akcja serca, dłuższy czas trwania i ewentualna dodatkowa choroba serca tym bardziej odczuwalne są dolegliwości. Ustawiczny częstoskurcz, trwający ponad 12 godzin, może być przyczyną rozwoju niewydolności serca.

Najczęstsze objawy tachykardii to:

• kołatanie serca objawiające się jako uczucie szybkiego, nierównego bicia serca,
• dyskomfort lub ból w klatce piersiowej,
• duszność,
• zmęczenie i zawroty głowy,
• zasłabnięcie, stan przedomdleniowy, omdlenie bądź utrata przytomności,
• oddawanie dużej ilości moczu w trakcie napadu lub bezpośrednio po nim.

Kołatanie serca może występować u osób zdrowych w wyniku fizjologicznego zmęczenia lub stresu emocjonalnego, jeśli jednak epizody kołatania się powtarzają lub trwają przez dłuższy czas należy skonsultować się ze swoim lekarzem POZ i poszerzyć diagnostykę objawów.

Tachykardia komorowa

Tachykardie komorowe występują, jeśli impulsy elektryczne pobudzające serce do pracy powstają poniżej pęczka Hisa, w komorach serca. Komorowe zaburzenia rytmu mogą być niegroźnymi pojedynczymi pobudzeniami, jeśli jednak występują jako częstoskurcz złożony, składający się z większej ilości następujących bezpośrednio po sobie pobudzeń może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia. Częstoskurcz komorowy to zazwyczaj miarowy przyspieszony rytm do 250 uderzeń serca na minutę, stanowi on jednak poważne zagrożenie ze względu na niedostateczne ukrwienie serca i możliwość przekształcenia się w zagrażające życiu wymagające natychmiastowej interwencji medycznej migotanie lub trzepotanie komór.

Tachykardia komorowa – objawy

W przypadku tachykardii komorowych obraz zależy od tego czy mamy do czynienia z pojedynczymi pobudzeniami – zazwyczaj nieodczuwalnymi dla pacjentów, czy z dłuższymi napadami, podczas których chorzy zgłaszają kłucie w klatce piersiowej oraz kołatanie serca. Czy tachykardia jest groźna? Niemiarowe tachykardie komorowe takie jak migotanie komór lub częstoskurcz komorowy powodują zaburzenia w krążeniu krwi powodując omdlenie, a przy braku interwencji medycznej nawet zatrzymanie akcji serca.  

Tachykardia – diagnostyka

Jak stwierdzić częstoskurcz? Lekarz stwierdza tachykardie na podstawie zebrania wywiadu, badania fizykalnego pacjenta oraz podstawowej metody wykrywania zmian w funkcjonowaniu serca jaką jest badanie elektrokardiograficzne – EKG.

Badanie EKG może mieć formę badania spoczynkowego, trwającego kilka minut. W takiej formie badanie EKG wykaże nieprawidłowości tylko jeśli zostało wykonane w czasie trwania napadu, w związku z tym uchwycenie rzadko pojawiających się i krótkich napadów może okazać się niemożliwe.

Inną metodą jest EKG rejestrowane metodą Holtera (Holter-EKG) czyli długotrwały zapis EKG. Holter-EKG umożliwia monitorowanie pracy serca pacjenta przez 24 godziny lub dłużej. Badanie to polega na założeniu u pacjenta przenośnego urządzenia EKG, które zabiera on do domu. Dzięki temu zapisowi uwzględniona zostaje normalna aktywność pacjenta w trakcie doby, obejmująca również sen. Po zakończeniu pomiaru pacjent przekazuje urządzenie z zapisem do lekarza, który analizuje wystąpienie ewentualnych zmian w odczycie zapisanym na urządzeniu w formie cyfrowej lub magnetycznej. Przy tej formie badania EKG istotne jest, aby pacjent odnotował występujące w trakcie monitorowanej doby objawy, dodatkowy wysiłek fizyczny oraz godziny snu- dzięki temu lekarz analizujący zapis może efektywniej ocenić związek zaburzeń rytmu serca z dolegliwościami występującymi u pacjenta.

Tachykardia – leczenie

Czy tachykardię zawsze trzeba leczyć? Tachykardia jest również zjawiskiem fizjologicznym i w przypadku jej uzasadnionego występowania przez stres czy zmęczenie nie wymaga konkretnego leczenia. Przy patologicznych przyczynach pozasercowych np. w przypadku nadczynności tarczycy leczeniem podstawowym będzie wyeliminowanie choroby tarczycy. W przypadku częstoskurczu występującego na przykład po nadużywaniu alkoholu lub innych substancji koniecznym jest zaprzestanie ich zażywania. U pacjentów z tachykardią pochodzenia sercowego leczenie zależy od jej rodzaju i uciążliwości dla pacjenta. Jeśli częstoskurcz występuje rzadko i nie występuje dodatkowa choroba serca to leczenie może polegać na doraźnym przyjmowaniu leków lub wykonywaniu zabiegów, które mają na celu przerwanie napadu tachykardii.

Tachykardia a leczenie naturalne? Naturalne, w sensie niefarmakologiczne i niewymagające uczestniczenia personelu medycznego, leczenie tachykardii obejmuje m.in. samodzielnie wykonywane zabiegi zwiększające napięcie nerwu błędnego, które przerywają napad tachykardii:

• Wykonanie tak zwanej próby Valsalvy: polega ona na wykonaniu mocnego wydechu przy zamkniętych ustach i zatkanych palcami skrzydełkach nosa, tak jak przy wyrównywaniu ciśnienia w uszach podczas np. lotu samolotem.
• Zanurzenie całej twarzy w zimnej wodzie.
• Masaż zatoki tętniczej: polega na kilkusekundowym ucisku szyi na wysokości krtani, nad wyczuwalną tętnicą. Należy pamiętać by nigdy nie uciskać zatok szyjnych po obu stronach szyi jednocześnie oraz zachować szczególną ostrożność ze względu na możliwość zbyt dużego zwolnienia akcji serca.

W przypadku braku skuteczności i utrzymującym się napadzie częstoskurczu można zastosować metody elektrycznej stymulacji takie jak kardiowersja elektryczna wykonywane przez personel medyczny. U pacjentów z częstymi, długotrwałymi lub uciążliwymi napadami tachykardii stosuje się leczenie farmakologiczne przewlekłe (leki zwalniające częstość rytmu serca np. beta bloker) lub zabiegi inwazyjne takie jak ablację (polegającą na usunięciu drogi dodatkowych pobudzeń elektrycznych w sercu za pomocą prądu lub zimna). Ablacja stanowi jedyny rodzaj leczenia przyczynowego i posiada skuteczność powyżej 90%. Popularność zabiegów ablacyjnych w Polsce ciągle rośnie, ponieważ stanowi bezpieczną i bardzo efektywną metodę leczenia uciążliwych dla niektórych pacjentów objawów częstoskurczu.

Tachykardia w ciąży

Ciąża to szczególny stan dla organizmu w tym dla układu krążenia kobiety, który może sprzyjać wystąpieniu zaburzeń rytmu serca. Należy pamiętać, że każde niepokojące zmiany zachodzące u kobiety w ciąży należy zgłaszać lekarzowi prowadzącemu celem wykrycia ewentualnej arytmii lub wady serca i podjęcia prawidłowego leczenia.

Wzrost częstości akcji serca w ciąży wynika z licznych zmian w układzie krążenia ciężarnej. Są to między innymi zwiększenie objętości krwi krążącej o 40-60% oraz rozszerzenie naczyń krwionośnych, które ma na celu zmniejszenie oporów w układzie krążenia kobiety w ciąży i może wiązać się z fizjologiczną tachykardią zatokową. W związku z tymi zmianami zwiększenie częstości rytmu serca o około 20 uderzeń na minutę względem stanu sprzed ciąży w spoczynku jest zjawiskiem fizjologicznym. Oprócz fizjologicznych tachykardii w ciąży mogą pojawić się po raz pierwszy różnego rodzaju inne arytmie takie jak skurcze dodatkowe czy migotanie przedsionków. W przypadku podejrzenia arytmii należy przeprowadzić szczegółową diagnostykę dodatkową.

Podstawowe badania w diagnostyce arytmii u kobiet ciężarnych to również EKG oraz Holter-EKG. Konieczne może być wykonanie badanie Echo serca, czyli USG oceniające jego budowę. Dzięki temu można sprawdzić czy arytmii nie wywołuje dotychczas niezdiagnozowana wada serca. Do badań dodatkowych zalicza się również badania krwi wykluczające na przykład nadczynność lub niedoczynność tarczycy, niedokrwistość lub zaburzenia jonowe mogące być przyczyną tachykardii.

Autor: Lek. med. Katarzyna Lizak

Bibliografia:

1. Ginekologia i Położnictwo tom 1. G. Bręborowicz, 2022
2. Interna Szczeklika, Szczeklik A, Gajewski P. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
3. Różnicowanie częstoskurczów – częstoskurcze nadkomorowe. Romuald Ochotny, Adrian Gwizdała. Kardiologia po Dyplomie→2012→11
4. Kardiologia. Podręcznik oparty na zasadach EBM. Szczeklik A, Tendera M. Kraków 2009.
5. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-ukladu-krazenia/choroby/223731,czestoskurcz-nadkomorowy