Uporczywe swędzenie odbytu - co może oznaczać? Jakie badania warto wykonać?

Uporczywe swędzenie odbytu jest częstą przyczyną zgłaszania się pacjentów na konsultacje lekarskie. Świąd i podrażnienie okolicy odbytu mogą być objawem chorób lub występować bez określonej przyczyny. Sprawdź, jakie badania warto wykonać w przypadku nieprzyjemnych dolegliwości i na czym polega leczenie.

Świąd odbytu – dlaczego się pojawia?

Świąd odbytu jest nieprzyjemnym uczuciem wywołującym potrzebę drapania się dla zmniejszenia dolegliwości. Uważa się, iż w patogenezie świądu bierze udział wiele substancji, m.in.: histamina, bradykinina, kalikreina, a ich mnogość utrudnia proces leczenia. Drapanie okolicy odbytu, mimo iż przynosi choremu chwilową ulgę, może prowadzić do uszkodzenia tkanek i stanu zapalnego, który dodatkowo stymuluje zakończenia nerwowe i nasila dolegliwości.

Miejscowe podrażnienie odbytu

Stanowi jedną z najczęstszych przyczyn świądu odbytu i zwykle wynika z nadmiernej wilgotności w jego okolicy, np. w przypadku nadmiernego pocenia się, obecności przetok czy hemoroidów. Na wystąpienie miejscowego podrażnienia mają również wpływ ostra lub przewlekła biegunka oraz niektóre składniki diety – kofeina, alkohol, ostre przyprawy. Nadmierna wilgotność okolicy odbytu skłania pacjentów do nadmiernej higieny. Częste mycie okolic intymnych, stosowanie szorstkich gąbek i dużej ilości środków kosmetycznych może powodować nasilenie dolegliwości.

Czynniki infekcyjne

Uporczywe swędzenie odbytu może wynikać z zakażenia grzybiczego, najczęściej grzybami z rodzaju Candida. Rozwojowi zakażenia sprzyja wilgotne środowisko okolicy odbytu, szczególnie u osób starszych, otyłych, z zaburzeniami odporności, stosujących antybiotykoterapię oraz noszących bardzo obcisłą bieliznę. Leczenie polega najczęściej na stosowaniu środków przeciwgrzybiczych miejscowo, a w przypadku ciężkich zakażeń również doustnie (przeważnie flukonazolu).

Za uporczywe swędzenie odbytu może odpowiadać zakażenie pasożytem – owsikiem ludzkim (Enterobius vermicularis), spotykane przeważnie u dzieci. Diagnostyka owsicy polega na badaniu kału w poszukiwaniu jaj pasożyta lub stwierdzeniu obecności dojrzałych form owsików w okolicy odbytu. W przypadku dzieci często stosuje się specjalną folię naklejaną w godzinach porannych na odbyt, a następnie dostarczaną do laboratorium celem badania. Leczenie owsicy opiera się na stosowaniu leków doustnych – pyrantelu, albendazolu lub mebendazolu. Istotne, aby diagnostyką w kierunku zarażenia objąć wszystkich domowników, a także zadbać o usunięcie jaj pasożyta ze środowiska domowego. Można tego dokonać przez dokładne odkurzanie, pranie w wysokiej temperaturze pościeli, ubrań, dywanów i zabawek pluszowych. Zaleca się, aby leczenie powtórzyć u chorego po 2 tygodniach.

U osób aktywnych seksualnie nie należy zapominać o możliwości obecności zakażenia przenoszonego drogą płciową. Świąd odbytu bywa obecny u osób z opryszczką okolic płciowych czy zakażonych kiłą.

Zapalenie okolicy odbytu

Zmiany zapalne okolicy odbytu mogą wystąpić u osób z łuszczycą, atopowym zapaleniem skóry czy liszajem twardzinowym. We wszystkich tych chorobach poprawę często udaje się uzyskać po zastosowaniu miejscowo leków zawierających sterydy.

Choroby ogólnoustrojowe

Do wystąpienia świądu okolicy odbytu mogą prowadzić niektóre schorzenia ogólnoustrojowe, m.in.: niewydolność nerek w ostatnim stadium (mocznica), choroby wątroby, cukrzyca, niedokrwistość z niedoboru żelaza, nadczynność tarczycy, a nawet depresja.

Choroby nowotworowe

Za świąd odbytu może odpowiadać każda choroba nowotworowa, która zajmuje okolicę okołoodbytniczą. Dolegliwość tę zgłaszają również czasami pacjenci chorujący na białaczkę.

Diagnostyka świądu odbytu – na czym polega?

Uporczywe swędzenie odbytu może być objawem poważnych schorzeń, dlatego pojawienie się dolegliwości należy zawsze skonsultować z lekarzem, który po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu i badania przedmiotowego pokieruje właściwie dalszą diagnostyką. Oprócz dokładnej oceny okolicy odbytu konieczne może być wykonanie badań dodatkowych, m.in.: badania kału w kierunku pasożytów, badania mikrobiologicznego kału (posiewu), badań krwi (morfologii, stężenia żelaza, aktywności aminotransferazy alaninowej i asparaginianowej, poziomu bilirubiny, mocznika, kreatyniny, hormonów tarczycy i TSH). Lekarz może również zdecydować o konieczności skierowania chorego do lekarza innej specjalizacji – dermatologa, onkologa, chirurga, nefrologa czy hepatologa.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Ansari P., Pruritus Ani, “Clinics in Colon and Rectal Surgery”, 2016, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4755774/.
2. Siddiqi S. i in., Pruritus Ani, “Annals of The Royal College of Surgeons of England”, 2008, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2647235/.