Włośnica: co warto wiedzieć o tej chorobie?

Włośnica jest chorobą wywoływaną przez zarażenie włosieniem krętym. Pasożyt dostaje się do organizmu człowieka przez spożycie larw, które znajdują się w mięsie. Objawy włośnicy mogą zależeć od etapu choroby i nasilenia inwazji włośnia krętego. Poznaj przyczyny i sposoby diagnozowania tej choroby. Dowiedz się także więcej, jak można zarazić się włośnicą.

Co to jest włośnica?

Włośnica, czyli trychinoza, jest chorobą pasożytniczą, która występuje na całym świecie. Rozwija się po zarażeniu larwami nicienia – włośnia krętego (Trichinella spiralis).

Może przebiegać łagodnie lub bezobjawowo, choć w ciężkiej postaci stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.

Jak można zarazić się włośnicą, czyli przyczyny trychinozy

Włośnica rozwija się po spożyciu inwazyjnych larw włośnia, które znajdują się w surowym mięsie. Zarażenie częściej dotyczy mieszkańców półkuli północnej. Zwykle dochodzi do niego po spożyciu surowego mięsa pochodzącego od zwierząt domowych, głównie świń, lub dzikich, np. dzika. Dawniej w Polsce występowało kilka epidemii włośnicy rocznie, obecnie liczba zachorowań na tę chorobę znacząco spadła. Ma to związek z lepszą kontrolą mięsa pod kątem obecności pasożytów przed dopuszczeniem do sprzedaży. Z tego powodu obecnie do zarażenia dochodzi zwykle po spożyciu nieprzebadanych produktów, np. po nielegalnym polowaniu.

Jak może przebiegać włośnica?

Do rozwoju włośnicy dochodzi po spożyciu surowego mięsa, które zawiera larwy włośnia krętego. Okres wylęgania się pasożyta w organizmie człowieka może trwać od 1 do 4 tygodni, choć zwykle wynosi między 10 a 14 dni. W przewodzie pokarmowym dochodzi do uwolnienia larw pod wpływem działania enzymów trawiennych. Następnie niedojrzałe formy włośnia zaczynają intensywnie się rozwijać i uszkadzać ścianę jelita cienkiego, co powoduje stan zapalny w przewodzie pokarmowym. Z tego powodu na wczesnym etapie włośnicy mogą pojawiać się dolegliwości pochodzące z układu trawiennego, np. bóle brzucha, biegunka, wymioty lub zaparcia.

Dorosłe formy włośnia krętego zaczynają się także intensywnie rozmnażać w obrębie jelita. Po kilku dniach nowo narodzone larwy przenikają przez ścianę przewodu pokarmowego, a następnie dostają się do układu krwionośnego i limfatycznego. Dzięki temu mogą osiedlać się praktycznie we wszystkich narządach. Zwykle larwy zajmują jednak węzły chłonne, płuca, mózg, nerki i serce.

Po kilku dniach od zarażenia larwy docierają do docelowych narządów, czyli mięśni poprzecznie prążkowanych. Tam się rozwijają, wytwarzają specjalne otoczki i ulegają otorbieniu. Dzięki nim stają się odporne na działanie układu odpornościowego organizmu i czynników zewnętrznych. Jednak tworzenie otorbionych form mocno uszkadza budowę mięśni gospodarza.

Jakie są objawy włośnicy?

Zdecydowana większość przypadków włośnicy przebiega w sposób łagodny lub nawet bezobjawowo. Kiedy jednak zarażenie jest wyjątkowo masywne, może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia chorego.

Objawy włośnicy zależą od etapu inwazji włośnia krętego i lokalizacji larw w organizmie.

Objawy pokarmowe

W pierwszym tygodniu po zarażeniu larwami włośnia krętego pojawiają się głównie dolegliwości związane z zajęciem układu pokarmowego. Należą do nich m.in. ból brzucha, biegunka, zaparcia, nudności czy wymioty. Niekiedy towarzyszą im także stany podgorączkowe.

Objawy związane z wędrówką larw

W drugim tygodniu od zarażenia występują objawy związane z wędrówką larw włośnia krętego w organizmie. W zależności od zajętego narządu pacjenci mogą zgłaszać różne dolegliwości, np.:

• płuca – zaburzenia oddychania, kaszel, ból w klatce piersiowej;
• ośrodkowy układ nerwowy – zaburzenia świadomości, skłonność do obniżonego nastroju, a nawet depresji, niedowłady lub porażenia kończyn, osłabienie koncentracji;
• serce – kołatania serca, ból w klatce piersiowej, duszność, obrzęki łydek i kostek.

Wędrówka larw w organizmie może powodować także reakcje alergiczne. Z tego powodu w przebiegu włośnicy pojawiają się także:

• zmiany skórne, np. pokrzywka i rumień;
• obrzęki twarzy i powiek.

Na etapie tworzenia się otorbionych struktur dominują przede wszystkim objawy związane z zapaleniem mięśni. Należą do nich m.in.:

• bóle mięśniowe;
• obrzęki;
• osłabienie siły mięśniowej, głównie mięśni gałki ocznej, szczęki, rąk, grzbietu i przepony;
• gorączka.

Objawy zespołu włośnicowego

Największe nasilenie dolegliwości w przebiegu włośnicy ma miejsce w trzecim tygodniu od zarażenia larwami pasożyta. Rozwija się wówczas pełnoobjawowy zespół włośnicowy. W jego przebiegu występują m.in.:

• objawy ogólne, takie jak gorączka czy bóle głowy;
• cechy alergii, np. wysypka grudkowo-plamista na skórze, obrzęki twarzy i oczu;
• zaburzenia pracy mięśni, w tym problemy z połykaniem;
• wybroczyny w obrębie spojówek, siatkówki oka i paznokci, które mogą przypominać „drzazgi podpaznokciowe”;
• dolegliwości oddechowe, przykładowo kaszel i duszność.

Jak przebiega diagnostyka włośnicy?

Bardzo duże znaczenie przy podejrzeniu włośnicy ma historia i styl życia pacjenta. Spożywanie nieprzebadanego mięsa z niepewnych źródeł, np. z domowego uboju, czy dziczyzny wiąże się z dużym ryzykiem zarażenia larwami włośnia krętego.

W badaniach laboratoryjnych krwi zwykle się pojawiają:

• cechy stanu zapalnego, takie jak podwyższenie poziomu krwinek białych w morfologii czy białka CRP;
• markery alergii, przede wszystkim wysoki poziom eozynofilów;
• wzrost aktywności enzymów mięśniowych.

Po około 2–3 tygodniach od zarażenia można wykonać także badania serologiczne, które wykrywają obecność we krwi przeciwciał przeciwko antygenom włośnia krętego. Są one wykorzystywane, gdy pojawiają się wątpliwości co do diagnozy, np. w przypadkach choroby o nietypowym przebiegu.

Podstawą rozpoznania włośnicy jest stwierdzenie charakterystycznych objawów zespołu włośnicowego po spożyciu mięsa z niepewnego źródła.

Czy można wyleczyć włośnicę? Co zabija włośnia?

Jeżeli zauważysz u siebie niepokojące objawy kilka dni lub tygodni po spożyciu mięsa, które nie przeszło obowiązkowych badań, zgłoś się na konsultację do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Kiedy natomiast dolegliwości są wyjątkowo nasilone, udaj się do najbliższego szpitala na oddział ratunkowy.

W początkowej fazie choroby, czyli krótko po zarażeniu, w terapii można wykorzystać leki przeciwpasożytnicze. Działają one jednak wyłącznie na postacie jelitowe włośnia. Leki nie przenikają przez torebkę łącznotkankową wytworzoną przez zarażonego, z tego powodu pozostają nieskuteczne wobec larw w mięśniach szkieletowych.

Dodatkowo można zastosować leczenie, które łagodzi objawy towarzyszące włośnicy, np. środki przeczyszczające lub zapierające, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Ważne są także odpoczynek oraz wyrównanie niedoborów wody i elektrolitów utraconych podczas biegunki czy wymiotów.

Czy włośnica jest groźna?

W lekkich postaciach włośnicy rokowanie jest zwykle dobre. Jeżeli terapia zostanie włączona jeszcze na etapie zajęcia jelit, możliwe jest całkowite wyleczenie. Niestety, leki nie mogą przedostawać się przez torebkę, dlatego pozostają nieskuteczne wobec larw włośnia w mięśniach szkieletowych.

Niekiedy, zwłaszcza w przypadku masywnego zarażenia, pojawiają się powikłania, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Do najpoważniejszych komplikacji włośnicy należą:

• zapalenie mięśnia sercowego;
• arytmie, głównie związane z przyspieszeniem akcji serca;
• śródmiąższowe zapalenie płuc;
• zapalenie mózgu;
• zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC).

Jak można chronić się przed zarażeniem włośniem krętym?

Podstawowym sposobem profilaktyki zarażenia włośniem krętym jest unikanie spożywania mięsa z niepewnego źródła. Przed zjedzeniem należy mieć pewność, że przeszło ono niezbędne badania, a także, że było odpowiednio przechowywane.

Duże znaczenie w zapobieganiu zachorowaniom na włośnicę mają także warunki hodowli zwierząt, metody badania i przygotowywania mięsa. Na przykład zamrażanie wieprzowiny w temperaturze niższej niż -17 stopni Celsjusza przez 3 tygodnie czy gotowanie jej w temperaturze wyższej niż 80 stopni Celsjusza przez co najmniej 20 minut zapewnia zabicie larw włośnia.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. A. Boroń-Kaczmarska, A. Wiercińska-Drapało, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017, s. 507–509.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2013, s. 2298–2299.