Wodonercze – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, stopnie

Do wodonercza dochodzi w sytuacji, gdy odpływ moczu z nerek jest utrudniony lub uniemożliwiony. Wodonercze często nie daje żadnych objawów. Leczenie uzależnione jest od przyczyny, która je wywołała.

Wodonercze – co to jest? 

Jednym z podstawowych warunków prawidłowego działania układu moczowego jest swobodny odpływ moczu – płynu powstającego w wyniku procesu filtrowania krwi przez nerki i zawierającego niepotrzebne, szkodliwe dla organizmu produkty przemiany materii. Utrudnienie lub całkowite zablokowanie odpływu moczu (które najczęściej pojawia się w punkcie przechodzenia miedniczki w moczowód lub wejścia moczowodu do pęcherza moczowego) przyczynia się do powstania wodonercza (łac. Hydronephrosis) – poszerzenia układu kielichowo-miedniczkowego. Wówczas może dojść do zaniku miąższu nerek – w wyniku redukcji nefronów pojawia się zaburzenie procesu powstawania oraz filtrowania moczu. Jeśli taki stan utrzymuje się lub postępuje, może dojść do bardzo niebezpiecznej sytuacji, jaką jest niewydolność nerek.

Wodonercze rozwija się zarówno jednostronnie (w prawej lub lewej nerce), jak i obustronnie. U dzieci zwykle diagnozowane jest już na etapie życia płodowego – u większości płodów jest to zjawisko przemijające. Wodonercze może rozwinąć się również u małych dzieci (to jedna z najczęściej występujących wad układu moczowego u najmłodszych, częściej występuje u chłopców), jak i u dorosłych.

Stopnie wodonercza – klasyfikacja SFU

W celu oceny stopnia wodonercza stosuje się klasyfikację poszerzenia układu kielichowo-miedniczkowego SFU (ang. Society for Fetal Urology). Wyróżnia ona:

• stopień 0 – lekarz nie stwierdza poszerzenia miedniczki oraz kielichów;
• wodonercze 1. stopnia – widoczne jest nieznaczne poszerzenie miedniczki, poszerzenie kielichów nie występuje;
• wodonercze 2. stopnia – obserwuje się wypełnioną wewnątrznerkową miedniczkę lub wypełniona, poszerzoną zewnątrznerkową miedniczkę, poszerzone są kielichy większe;
• wodonercze 3. stopnia – lekarz diagnozuje dużą miedniczkę, poszerzone są kielichy większe i mniejsze, warstwa miąższu jest prawidłowa;
• wodonercze 4. stopnia – widoczna jest duża, poszerzona miedniczka, duże kielichy większe i mniejsze; zwężona jest warstwa miąższowa nerek.

Przyczyny wodonercza 

Przyczyny utrudnionego lub zablokowanego odpływu moczu mogą być wrodzone, lub nabyte.

Wrodzone wodonercze powstaje na etapie życia płodowego, kiedy dochodzi do nieprawidłowego wykształcenia się elementów układu moczowego (np. powstają wadliwe zastawki moczowodu, pojawia się wrodzone zwężenie lub zagięcie moczowodu). Do poszerzenia struktury kielichowo-miedniczkowej może również dojść po narodzinach oraz w życiu dorosłym. Najczęściej powstaje ono na skutek:

• kamicy nerkowej – kamienie nerkowe powodują zaburzenie procesu odpływu moczu;
• nowotworów dróg moczowych (guzów miedniczki nerkowej, moczowodu) lub innych, zlokalizowanych w przestrzeni zaotrzewnowej (np. nowotworów gruczołu krokowego u mężczyzn albo układu płciowego u kobiet);
• zwężeń będących następstwem nawracających stanów zapalnych dróg moczowych;
• tętniaków aorty, tętniaków tętnic biodrowych.

Wodonercze w ciąży

Łagodne wodonercze w ciąży jest zjawiskiem fizjologicznym. Rosnąca macica może uciskać struktury układu moczowego (w szczególności moczowody), utrudniając tym samym odpływ moczu z nerki. Jest to zjawisko przejściowe, które zwykle ustępuje po porodzie. Ostre wodonercze w ciąży jest zjawiskiem niebezpiecznym i wymaga interwencji lekarskiej.

Objawy wodonercza u dorosłych i u dzieci 

Wodonercze zwykle nie daje symptomów, a samo schorzenie najczęściej wykrywane jest przypadkowo podczas badania USG jamy brzusznej. Jeśli objawy pojawią się, nie są swoiste, dlatego bywają przypisywane innym zaburzeniom w organizmie. Objawy wodonercza to między innymi:

• bóle pleców w okolicy nerki;
• bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej części kręgosłupa;
• bóle brzucha;
• wzrost ciśnienia tętniczego;
• trudne do wyleczenia, nawracające zakażenia dróg moczowych;
• dolegliwości ze strony układu moczowego: nudności, bóle brzucha, wymioty;
• nieregularne oddawanie moczu, bezmocz;
• krwiomocz (obecność krwi w moczu).

Wodonercze – diagnostyka

Pierwszym, podstawowym badaniem w diagnostyce wodonercza jest USG układu moczowego. Badanie to nie tylko może wykazać poszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego w układzie moczowym, ale również stopień zaawansowania patologii. Dodatkowo lekarz urolog może zlecić także wykonanie pielografii – badania RTG poprzez cewnik moczowodowy po podaniu pacjentowi środka kontrastującego do układu kielichowo-miedniczkowego nerki. 

Kolejnym badaniem obrazowym, pomocnym w diagnozowaniu wodonercza jest scyntygrafia nerek – badanie z użyciem znacznika radioaktywnego. Czasami specjalista może zarekomendować przeprowadzenie rezonansu magnetycznego.

Standardowym badaniem w schorzeniach układu moczowego jest również badanie ogólne moczu – ocena jego składu pomaga w diagnostyce kamicy nerkowej lub infekcji.

Leczenie wodonercza 

Leczenie wodonercza zależy od przyczyny, która je wywołała. Jeśli źródłem problemu są kamienie, należy je usunąć (np. z wykorzystaniem fal uderzeniowych podczas zabiegu litotrypsji). Gdy wodonercze wynika z rozwoju choroby onkologicznej, lekarz musi wdrożyć leczenie antynowotworowe. Podstawową metodą leczenia wodonercza wrodzonego jest zabieg chirurgiczny polegający na udrożnieniu drogi przepływu moczu z nerki poprzez moczowód do pęcherza moczowego.

Leczenie wodonercza – kiedy konieczny jest zabieg?

Decyzję o przeprowadzeniu operacji podejmuje lekarz na podstawie badań diagnostycznych oraz samopoczucia pacjenta. Nie każde wodonercze kwalifikuje się do zabiegu – nieznaczne poszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego zwykle nie jest czynnikiem wskazującym na konieczność wykonania zabiegu. Niewielkie, bezobjawowe wodonercze wymaga regularnej obserwacji.

Wskazaniem do zabiegu jest znaczne, szybko narastające wodonercze oraz wcześniej opisane objawy, które utrudniają codzienne funkcjonowanie. Zaobserwowanie braku odpływu moczu z nerek (bezmoczu) wymaga pilnej interwencji.

Leczenie chirurgiczne przeprowadzane jest w znieczuleniu ogólnym, często z wykorzystaniem laparoskopii. Zastosowanie małoinwazyjnych metod zwiększa szansę na szybki powrót do aktywności. W przypadku braku szansy na przywrócenie prawidłowej drożności dróg moczowych lekarz decyduje o przeprowadzeniu nefrostomii. Jest to przetoka nerkowo-skórna, dzięki której możliwy jest swobodny odpływ moczu z miedniczek nerkowych do specjalnego worka.

Nieleczone wodonercze

Jak wspomniano wcześniej, niewielkie wodonercze może wymagać jedynie obserwacji. Jeśli jednak lekarz zadecyduje o konieczności leczenia wady, należy stosować się do jego wskazówek, nawet jeśli nie powoduje ona żadnych dolegliwości ani dyskomfortu. 

Nieleczone wodonercze może skutkować powikłaniami niebezpiecznymi dla zdrowia, które niekiedy doprowadzają do trwałych zmian w funkcjonowaniu nerek. Jednym z nich może być roponercze – ciężkie zakażenie układu moczowego. Zastój moczu powoduje zakażenie dróg moczowych wywołane przez chorobotwórcze drobnoustroje, na skutek czego w układzie kielichowo-miedniczkowym pojawia się treść ropna. Leczenie roponercza wymaga zastosowania antybiotykoterapii oraz drenażu nerki w celu usunięcia ropy. Zaniedbanie schorzenia może prowadzić do niewydolności nerek i urospesy (posocznicy moczowej) – bakteryjnego zakażenia ogólnoustrojowego, którego źródłem jest stan chorobowy zlokalizowany w drogach moczowych.