WZW A – żółtaczka typu A: objawy, zakażenie i profilaktyka

Wirusowe zapalenie wątroby typu A, określane również jako żółtaczka pokarmowa, jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa HAV (ang. Hepatitis A virus). Choć w ostatnich latach częstotliwość jej występowania w krajach rozwiniętych zmalała dzięki poprawie higieny i dostępowi do czystej wody, nadal stanowi ona istotny problem zdrowotny. Do zakażenia najczęściej dochodzi w krajach o niższym standardzie sanitarnym, ale zachorowania pojawiają się również w Polsce, szczególnie w okresie wakacyjnym i osób po podróżach zagranicznych. Świadomość tego, czym jest WZW A, jak się przenosi i jakie daje objawy, ma duże znaczenie nie tylko dla osób planujących wyjazdy, lecz także dla rodziców, pracowników służby zdrowia czy gastronomii.

Czym jest wirus zapalenia wątroby typu A?

Wirus HAV należy do rodziny pikornawirusów. To niewielki wirus RNA, który cechuje się dużą odpornością na działanie czynników zewnętrznych. Potrafi przetrwać w wodzie, na powierzchniach stałych oraz w żywności, co ułatwia jego przenoszenie. Zakażenie prowadzi do ostrego zapalenia wątroby, czyli stanu zapalnego obejmującego miąższ tego narządu. W przeciwieństwie do wirusów zapalenia wątroby typu B czy C wirus typu A nie prowadzi do przewlekłego uszkodzenia wątroby ani nie powoduje marskości lub raka wątrobowokomórkowego. Choroba ma więc przebieg samoograniczający się, choć u niektórych pacjentów może wiązać się z nasilonymi objawami i dłuższą rekonwalescencją.

Drogi zakażenia – jak można się zarazić?

Najczęstszą drogą szerzenia się wirusa jest droga pokarmowa. Zakażenie następuje poprzez spożycie zanieczyszczonej wirusem wody lub żywności, a także przez nieprzestrzeganie zasad higieny, w tym rzadkie mycie rąk. Stąd wzięła się potoczna nazwa żółtaczki typu A – „choroba brudnych rąk”.

Do czynników ryzyka zakażenia należą między innymi:

• picie nieprzegotowanej wody z niepewnych źródeł;
• spożywanie surowych owoców morza, zwłaszcza małży i ostryg, które mogły filtrować wodę skażoną wirusem;
• jedzenie niedokładnie umytych owoców i warzyw;
• brak przestrzegania zasad higieny podczas przygotowywania posiłków; 
• nieodpowiednie warunki sanitarne obozowiska namiotowych, kolonii letnich.

Zakażenie może również szerzyć się w środowisku rodzinnym i szkolnym, szczególnie wśród dzieci, które mają mniejszą świadomość higieny. Sporadyczne są przypadki transmisji drogą kontaktów seksualnych.

Okres wylęgania się i pierwsze objawy

Okres inkubacji wirusa, czyli czas od zakażenia do pojawienia się symptomów, wynosi zwykle od 15 do 50 dni, a najczęściej około 4 tygodni. Choroba rozpoczyna się objawami nieswoistymi, które łatwo pomylić z grypą lub zwykłą infekcją żołądkowo-jelitową. Należą do nich: zmęczenie, brak apetytu, nudności, bóle brzucha oraz gorączka. U części chorych w tej fazie pojawia się także biegunka lub wymioty. Wątroba jest już wówczas objęta procesem zapalnym, choć pacjent nie ma jeszcze typowych oznak żółtaczki. Ten etap określa się jako fazę prodromalną i zwykle trwa on kilka dni.

Objawy pełnoobjawowej żółtaczki typu A

Po okresie wstępnym pojawiają się charakterystyczne objawy choroby, związane z uszkodzeniem komórek wątroby i zaburzeniami metabolizmu barwników żółciowych. Skóra i białkówki oczu przybierają żółtawy odcień, a mocz staje się ciemny niczym piwo. Stolce mogą być odbarwione, ponieważ do jelit trafia mniej barwników żółciowych. Pacjenci często zgłaszają bóle w prawym podżebrzu, powiększenie wątroby, uczucie ciężkości i ogólne osłabienie. Objawy mogą utrzymywać się od kilkunastu dni do kilku tygodni. W większości przypadków choroba ustępuje samoistnie, a pacjent wraca do pełni zdrowia.

📌 Sprawdź: Profilaktyka chorób wątroby – jak dbać o wątrobę?

WZW A u dzieci i dorosłych – różnice w przebiegu

Przebieg żółtaczki typu A zależy od wieku chorego. U dzieci, zwłaszcza maluchów do 6. roku życia, zakażenie często przebiega bezobjawowo lub z bardzo łagodnymi objawami przypominającymi przeziębienie. U starszych dzieci i dorosłych częściej występuje typowa żółtaczka i objawy ogólnoustrojowe. W przypadku osób dorosłych choroba może wiązać się z dłuższym okresem osłabienia, a powrót do pełnej aktywności zawodowej zajmuje niekiedy kilka tygodni. Choć WZW A rzadko powoduje powikłania, to w wyjątkowych sytuacjach może doprowadzić do piorunującego zapalenia wątroby, które stanowi zagrożenie życia.

Diagnostyka WZW A

Rozpoznanie wirusowego zapalenia wątroby typu A opiera się przede wszystkim na badaniach laboratoryjnych. Istotnym testem jest oznaczenie swoistych przeciwciał przeciw wirusowi HAV w surowicy krwi. Obecność przeciwciał klasy IgM świadczy o świeżym, aktywnym zakażeniu, zaś przeciwciała klasy IgG pojawiają się później i utrzymują się przez wiele lat, co oznacza przebytą infekcję lub odporność nabytą w wyniku szczepienia. Dzięki temu badanie serologiczne pozwala nie tylko potwierdzić rozpoznanie, lecz także ocenić status odporności danej osoby.

W diagnostyce WZW A stosuje się również podstawowe badania biochemiczne krwi. Najbardziej charakterystyczne jest podwyższenie aktywności enzymów wątrobowych – aminotransferazy alaninowej (ALT) i aminotransferazy asparaginianowej (AST). Ich znaczne wartości wskazują na uszkodzenie hepatocytów. Oprócz tego często obserwuje się zwiększone stężenie bilirubiny, które odpowiada za pojawienie się żółtaczki. W cięższych przypadkach można stwierdzić zaburzenia w parametrach krzepnięcia, co świadczy o upośledzonej funkcji syntetycznej wątroby.

W sytuacjach wątpliwych pomocne bywa oznaczenie RNA wirusa metodą PCR, choć w praktyce klinicznej test ten wykonywany jest rzadziej, głównie w celach badawczych lub epidemiologicznych. Badania obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej, zwykle nie są konieczne, ale mogą być użyte do oceny wielkości i struktury wątroby, a także do wykluczenia innych przyczyn dolegliwości.

Ważnym elementem diagnostyki jest także wywiad epidemiologiczny. Informacje o podróżach zagranicznych, kontaktach z osobami chorymi czy spożywaniu niepewnej jakości żywności pomagają ukierunkować rozpoznanie. Dopiero połączenie objawów klinicznych, wyników badań laboratoryjnych i danych z wywiadu pozwala na pełne potwierdzenie zakażenia wirusem HAV.

Leczenie WZW A

Leczenie żółtaczki typu A jest objawowe, ponieważ nie istnieje lek przeciwwirusowy działający bezpośrednio na HAV. Pacjentom zaleca się odpoczynek, nawadnianie, dietę lekkostrawną, unikanie alkoholu i leków obciążających wątrobę. W razie nasilonych objawów stosuje się leki przeciwgorączkowe lub preparaty osłaniające przewód pokarmowy. Hospitalizacja bywa konieczna w przypadku ciężkiego przebiegu choroby, znacznego odwodnienia lub podejrzenia powikłań. Najważniejszą zasadą w trakcie choroby jest oszczędzający tryb życia i cierpliwość, ponieważ regeneracja wątroby wymaga czasu.

Profilaktyka – jak zapobiegać zakażeniu?

Zapobieganie WZW A opiera się przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny. Szczególnie duże znaczenie ma dokładne mycie rąk przed posiłkami i po skorzystaniu z toalety, unikanie picia nieprzegotowanej wody oraz ostrożność w spożywaniu surowych owoców i warzyw w krajach o niższym standardzie sanitarnym. Bardzo skuteczną metodą profilaktyki jest szczepienie przeciwko WZW A. Dostępne szczepionki zawierają inaktywowanego wirusa i zapewniają wysoką skuteczność ochrony. Schemat obejmuje podanie dwóch dawek w odstępie 6–12 miesięcy. Szczepienie zaleca się osobom wyjeżdżającym do krajów o wysokiej zachorowalności, pracownikom ochrony zdrowia, personelowi żłobków i przedszkoli, a także pacjentom z przewlekłymi chorobami wątroby.

Znaczenie WZW A dla zdrowia publicznego

Choć w wielu krajach rozwiniętych częstość zakażeń zmalała, wirus zapalenia wątroby typu A nadal wywołuje ogniska epidemiczne, zwłaszcza w rejonach o słabszej infrastrukturze sanitarnej. Podróże, migracje oraz globalizacja sprawiają, że choroba ta wciąż nie znika z mapy świata. Dzięki szczepieniom i poprawie warunków higienicznych liczba przypadków się zmniejszyła, ale ryzyko pozostaje realne. Dlatego wiedza o WZW A jest ważna zarówno dla osób indywidualnych, jak i dla całych społeczeństw, aby skutecznie ograniczać możliwość rozprzestrzeniania się zakażeń.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela