Zakrzepica – objawy, diagnozowanie, leczenie

Co to jest zakrzepica? Zakrzepica to patologiczny proces, w którym dochodzi do formowania się zakrzepu w obrębie naczyń żylnych, co prowadzi do upośledzenia przepływu krwi. Zjawisko to występuje najczęściej w żyłach głębokich kończyn dolnych, skutkując rozwojem zakrzepicy żył głębokich (DVT, ang. deep vein thrombosis), będącej jednym z najczęstszych zaburzeń układu krążenia. Obecność zakrzepu w naczyniu może prowadzić do poważnych powikłań, w tym zatorowości płucnej, wynikającej z jego migracji do płuc bądź zespołu pozakrzepowego, charakteryzującego się przewlekłym obrzękiem oraz bólem w obrębie dotkniętej kończyny.

Zakrzepica – przyczyny

Zakrzepica jest wynikiem działania triady Virchowa, obejmującej trzy kluczowe mechanizmy patofizjologiczne: zaburzenie przepływu krwi, uszkodzenie ściany naczynia (uszkodzenie śródbłonka) oraz stan zwiększonej skłonności krwi do krzepnięcia (hiperkoagulacja). Do czynników ryzyka rozwoju zakrzepicy należą: unieruchomienie (np. po zabiegach chirurgicznych), otyłość, palenie tytoniu, a także przewlekłe choroby, takie jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze.

Najczęstsze przyczyny zakrzepicy to:

1. Zaburzenia przepływu krwi – długotrwałe unieruchomienie, np. po operacjach lub w czasie długotrwałych podróży samolotowych, prowadzi do zastoju krwi w żyłach i zwiększa ryzyko powstawania skrzepów.
2. Choroby przewlekłe – choroby takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość oraz choroby nowotworowe sprzyjają tworzeniu się skrzepów krwi. Ponadto niektóre choroby przewlekłe, takie jak niewydolność serca, mogą powodować uszkodzenie naczyń, co dodatkowo zwiększa ryzyko zakrzepicy.
3. Wrodzone zaburzenia krzepnięcia – osoby z wrodzoną skłonnością do nadkrzepliwości mają wyższe ryzyko rozwoju zakrzepicy.
4. Czynniki zewnętrzne – długotrwałe stosowanie hormonalnej terapii zastępczej, stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych czy palenie papierosów zwiększają ryzyko zakrzepicy.

Jak rozpoznać zakrzepicę?

Diagnostyka zakrzepicy żył głębokich opiera się na kompleksowej ocenie klinicznej, obejmującej szczegółowy wywiad lekarski, analizę objawów klinicznych oraz wykonanie badań dodatkowych.

Typowe objawy kliniczne zakrzepicy to:

• ból kończyny, nasilający się zwłaszcza podczas ucisku wzdłuż przebiegu zajętej żyły;
• obrzęk i zaczerwienienie skóry w obrębie zajętego fragmentu kończyny.

Warto zaznaczyć, że w części przypadków zakrzepica może przebiegać skąpoobjawowo lub bezobjawowo, co znacząco utrudnia postawienie rozpoznania wyłącznie na podstawie obrazu klinicznego.

Postępowanie diagnostyczne obejmuje:

• Ultrasonografię dopplerowską (USG Doppler): podstawowe i nieinwazyjne badanie obrazowe umożliwiające ocenę przepływu krwi w żyłach oraz detekcję obecności zakrzepu.
• Rezonans magnetyczny (MR): wykorzystywany w diagnostyce trudnych lub nietypowych przypadków, szczególnie w lokalizacjach trudno dostępnych dla ultrasonografii.
• Badania laboratoryjne: oznaczenie stężenia D-dimerów: podwyższony poziom D-dimerów może wskazywać na aktywny proces zakrzepowy, jednak ze względu na niską swoistość tego markera, wynik należy interpretować w kontekście klinicznym i obrazowym.

Rozpoznanie zakrzepicy powinno być potwierdzone za pomocą badań obrazowych, szczególnie w przypadkach podejrzenia klinicznego przy braku jednoznacznych objawów.

Zakrzepica – leżeć czy chodzić?

Postępowanie w zakresie aktywności fizycznej powinno być dostosowane indywidualnie do stanu klinicznego pacjenta oraz etapu leczenia. W fazie ostrej zakrzepicy, szczególnie w przypadku nasilonych objawów klinicznych, zaleca się ograniczenie aktywności fizycznej, unikanie obciążającego wysiłku oraz utrzymywanie kończyny dolnej w pozycji uniesionej, celem redukcji obrzęku i zmniejszenia ciśnienia żylnego.

W miarę ustępowania objawów i stabilizacji stanu pacjenta możliwe jest stopniowe wprowadzanie umiarkowanej aktywności fizycznej, przede wszystkim w postaci marszu. Wznowienie chodzenia powinno jednak nastąpić po ocenie ryzyka przez lekarza prowadzącego, z uwzględnieniem skuteczności leczenia przeciwzakrzepowego.

Umiarkowana, regularna aktywność fizyczna – w szczególności marsz – zmniejsza ryzyko progresji zakrzepicy oraz ogranicza prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań, takich jak zatorowość płucna czy zespół pozakrzepowy.

Czy zakrzepica jest wyleczalna?

Zakrzepica jest w dużej mierze wyleczalna, szczególnie jeśli jest wykryta we wczesnym stadium. Leczenie obejmuje stosowanie leków przeciwzakrzepowych, takich jak heparyna, doustne antykoagulanty (np. warfaryna) oraz noszenie pończoch uciskowych. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy rozległych zakrzepach, może być konieczne przeprowadzenie zabiegu trombolizy (rozpuszczenia skrzepu) lub leczenia chirurgicznego. Regularne monitorowanie stanu zdrowia chorego jest kluczowe, aby zapobiec nawrotom.

Ile trwa leczenie zakrzepicy?

Czas leczenia zakrzepicy zależy od nasilenia objawów i lokalizacji zakrzepu. Leczenie farmakologiczne trwa zwykle od 3 do 6 miesięcy. Leczenie może być długotrwałe, zwłaszcza w przypadku powikłań lub nawrotów choroby. Noszenie pończoch uciskowych może być zalecane przez okres do 2 lat, a w przypadkach przewlekłych nawet dłużej. Regularna kontrola lekarza jest niezbędna do monitorowania postępów leczenia.

Obrzęk limfatyczny a zakrzepica

Obrzęk limfatyczny i zakrzepica to dwie różne jednostki chorobowe, choć mogą dawać podobne objawy, takie jak obrzęk kończyn. Oba te stany mogą występować w wyniku uszkodzenia naczyń, jednak przyczyny są odmienne.

Obrzęk limfatyczny wynika z zaburzeń w układzie limfatycznym, które prowadzą do gromadzenia się chłonki w tkankach, natomiast zakrzepica związana jest z tworzeniem się skrzepów krwi w naczyniach żylnych. Ważne jest, aby odpowiednio diagnozować oba stany, ponieważ ich leczenie różni się istotnie. W przypadku obrzęku limfatycznego stosuje się terapie takie jak masaż limfatyczny czy stosowanie opasek kompresyjnych, podczas gdy zakrzepica wymaga leczenia przeciwzakrzepowego.

Nieleczona zakrzepica – konsekwencje

Brak odpowiedniego leczenia zakrzepicy żylnej może prowadzić do wystąpienia ciężkich i potencjalnie zagrażających życiu powikłań, takich jak:

• Zatorowość płucna (ang. pulmonary embolism, PE): stan nagły spowodowany przemieszczeniem się fragmentu zakrzepu do tętnicy płucnej lub jej odgałęzień, prowadzący do ostrej niewydolności oddechowo-krążeniowej. Zatorowość płucna stanowi bezpośrednie zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.
• Zespół pozakrzepowy (ang. post-thrombotic syndrome, PTS): przewlekłe powikłanie zakrzepicy wynikające z uszkodzenia zastawek żylnych i przebudowy ściany naczyniowej. Objawia się utrzymującym się obrzękiem, bólem, uczuciem ciężkości kończyny, a w zaawansowanych przypadkach – zmianami troficznymi skóry i owrzodzeniami żylnymi.
• Zatory obwodowe i uszkodzenie narządów: w przypadku przemieszczania się materiału zatorowego do innych naczyń układu krążenia, może dojść do upośledzenia perfuzji ważnych narządów, takich jak nerki, mózg czy mięsień sercowy, skutkując ich ostrą lub przewlekłą dysfunkcją.

Wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia przeciwzakrzepowego są kluczowe dla zapobiegania tym powikłaniom i ograniczenia ich następstw klinicznych.

Zakrzepica jest poważnym stanem, który wymaga szybkiej diagnozy i leczenia. Dzięki wczesnej interwencji medycznej można skutecznie zapobiec powikłaniom i poprawić jakość życia pacjenta. W przypadku współistnienia obrzęku limfatycznego szczególna uwaga powinna być poświęcona dokładnej diagnozie i różnicowaniu obu stanów, aby zastosować odpowiednią terapię.

Mgr Monika Mazur