Zapalenie opon mózgowych u dzieci – przyczyny i skutki

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to groźna choroba, która może wystąpić u osób w każdym wieku. Szczególnie niebezpieczna może być jednak dla noworodków, niemowląt i małych dzieci. Szybka reakcja rodziców i personelu medycznego na niepokojące objawy u malucha pozwala na wczesne wdrożenie leczenia i zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań.  Jak zaczyna się zapalenie opon mózgowych? Jakie badania należy wykonać, aby rozpoznać chorobę?

Zapalenie opon mózgowych – co to jest?

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to schorzenie, którego istotą jest proces zapalny, obejmujący opony mózgowo-rdzeniowe – trzy błony wyściełające wnętrze czaszki i kanału kręgowego. Przyczyną choroby może być zarówno infekcja (bakteryjna, wirusowa, grzybicza lub w rzadkich przypadkach infestacja pasożytnicza), jak również proces autoimmunologiczny, nowotwór czy reakcja na leki.

Do najczęstszych patogenów odpowiadających za wystąpienie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci i osób dorosłych należą:

• bakterie – Streptococcus pneumoniae, paciorkowce grupy B, Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae,
• wirusy – wirusy Coxsackie, wirus odry, wirusy opryszczki zwykłej (HSV-1, HSV-2), wirus ospy wietrznej i półpaśca, wirus grypy, EBV, a w obrębie terenów endemicznego występowania kleszczy również wirus kleszczowego zapalenia mózgu,
• grzyby – Cryptococcus neoformans, Coccidioides immitis, Aspergillus, Candida.

Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych dotyczy najczęściej osób zmagających się z zaburzeniami odporności, np. dzieci przyjmujących długotrwale kortykosteroidy.

Kto jest szczególnie narażony na zapalenie opon mózgowych?

Chociaż zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może dotyczyć każdego, wyróżniono szereg czynników zwiększających ryzyko wystąpienia choroby:

• wiek <5 lub >65 lat,
• niekompletne szczepienia ochronne lub ich całkowity brak,
• zaburzenia odporności,
• przebywanie w skupiskach ludności (np. w internatach),
• przewlekłe schorzenia (np. cukrzyca, niewydolność nerek, mukowiscydoza),
• przebywanie w rejonach endemicznego występowania kleszczowego zapalenia mózgu,
• złośliwa choroba nowotworowa,
• anemia sierpowata,
• przebyta splenektomia (usunięcie śledziony),
• obecność zastawki komorowo-otrzewnowej.

W przypadku noworodków dodatkowymi czynnikami ryzyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są: wcześniactwo, przedwczesne pęknięcie błon płodowych, bardzo niska masa urodzeniowa (<1500 g) oraz nosicielstwo GBS u matki (kolonizacja pochwy lub dolnego odcinka przewodu pokarmowego paciorkowcem z grupy B).

Jakie są objawy zapalenia opon mózgowych u dzieci?

Do najczęstszych objawów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych należą:

• gorączka,
• ból szyi, sztywność karku,
• światłowstręt (nadwrażliwość na światło),
• silny ból głowy, nieustępujący po lekach przeciwbólowych,
• nudności i wymioty,
• nadmierna senność,
• pobudzenie psychoruchowe,
• zaburzenia przytomności,
• drgawki,
• niedowłady i inne ubytki neurologiczne.

W przypadku noworodków i niemowląt objawy choroby mogą znacznie się różnić. Czujność rodziców powinny wzbudzić m.in.: zmniejszenie apetytu, zmiana zachowania i uwypuklone ciemiączko. Warto zaznaczyć, że u najmłodszych dzieci zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może przebiegać bez gorączki, a nawet z obniżeniem temperatury ciała. Wszelkie niepokojące symptomy należy skonsultować z pediatrą.

Jak sprawdzić, czy dziecko nie ma zapalenia opon mózgowych?

Rozpoznanie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dziecka opiera się na wynikach badania płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR). Pobiera się go poprzez nakłucie lędźwiowe, czyli wprowadzenie jałowej igły w przestrzeń między wyrostkami kolczystymi kręgów lędźwiowych, do przestrzeni podpajęczynówkowej.

Oprócz ogólnej analizy PMR, obejmującej liczbę białych krwinek, stężenie glukozy i białka, w pobranym materiale wykonuje się również:

• badanie na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o etiologii wirusowej, w tym w kierunku zakażenia: CMV, EBV, HSV1, HSV2, HHV6, HHV7 oraz wirusem ospy wietrznej i półpaśca (VZV, formalnie HHV3),
• testy wykrywające odkleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• badania w kierunku zakażenia bakteryjnego i grzybiczego,
• specjalistyczne badania mające na celu potwierdzenie/wykluczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w przebiegu gruźlicy, kiły i boreliozy.

Uzupełnienie diagnostyki stanowią analiza krwi, moczu oraz badania obrazowe – tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny głowy, a u noworodków również USG przezciemiączkowe. W przypadku podejrzenia u dziecka wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego leczenie wdraża się bez uprzedniego nakłucia lędźwiowego.

Dowiedz się też więcej na temat badania na kleszczowe zapalenie mózgu.

Czy zapalenie opon mózgowych jest niebezpieczne?

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to groźna choroba, wymagająca wdrożenia szybkiej diagnostyki i leczenia. Mimo podjęcia właściwej terapii śmiertelność może sięgać nawet 14,3%. Wśród osób wyleczonych niemal 20% doświadcza uciążliwych powikłań, związanych z przebytą chorobą.

Do najczęstszych skutków zapalenia opon mózgowych należą:

• utrata słuchu,
• zaburzenia poznawcze,
• zmiana zachowania,
• zaburzenia motoryczne (np. niedowład),
• padaczka,
• zaburzenia wzroku,
• wodogłowie,
• ubytki neurologiczne.

Leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wymaga współpracy wielu specjalistów, w tym neurologów, anestezjologów, specjalistów chorób zakaźnych, a w przypadku dzieci również pediatrów. Ogromne znaczenie w profilaktyce schorzenia mają szczepienia ochronne przeciwko takim patogenom, jak: H. influenzae typu B, S. pneumoniae, N. meningitidis, wirus odry oraz wirus ospy wietrznej i półpaśca. W przypadku wystąpienia bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (wywołanego przez H. influenzae typu B lub N. meningitidis) u członka rodziny wszyscy domownicy powinni otrzymać profilaktyczną antybiotykoterapię.