Zatrucia metalami ciężkimi – poznaj objawy

Zatrucia metalami ciężkimi mogą prowadzić do różnorodnych objawów, zależnych od rodzaju metalu, poziomu narażenia oraz indywidualnej reakcji organizmu. Poniżej przedstawiamy najczęstsze objawy związane z ekspozycją na wybrane metale ciężkie. Sprawdź też, jakie badania pozwalają zdiagnozować zatrucie metalami ciężkimi. 

Objawy zatrucia rtęcią

Zatrucie rtęcią może być ostre lub przewlekłe. Ostre zatrucie rtęcią występuje przy nagłym kontakcie z dużą ilością rtęci (np. wdychanie oparów, połknięcie soli rtęci). Objawy ostrego zatrucia rtęcią to: drżenie rąk, pobudzenie, ból głowy, zaburzenia koordynacji. Towarzyszą im dolegliwości ze strony układu oddechowego (kaszel, duszności, zapalenie oskrzeli lub płuc) i układu pokarmowego (nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka). Konsekwencją ostrego zatrucia rtęcią jest uszkodzenie nerek.

Długotrwałe narażenie na niewielkie dawki rtęci poprzez spożywanie skażonej żywności, pracę w przemyśle lub kontakt ze starymi plombami amalgamatowymi, prowadzi do przewlekłego zatrucia tym metalem. Towarzyszą mu m.in. zaburzenia neurologiczne (drżenie rąk, zaburzenia pamięci, depresja, drażliwość, bezsenność), zaburzenia czucia (mrowienie i drętwienie kończyn, osłabienie mięśni), wysypka, nadmierna potliwość. W wyniku przewlekłego zatrucia rtęcią rozwija się nadciśnienie, spada apetyt, pojawia się metaliczny posmak w ustach.

Zatrucie rtęcią u kobiet w ciąży może powodować uszkodzenie układu nerwowego płodu, opóźnienia rozwojowe, problemy z koncentracją i nauką u dzieci.

📌 Dowiedz się więcej na temat zatrucia rtęcią!

Dolegliwości towarzyszące zatruciu ołowiem

Ołów (Pb) jest toksycznym metalem ciężkim, który kumuluje się w organizmie i prowadzi do poważnych uszkodzeń układu nerwowego, krwionośnego oraz nerek. Zatrucie może być ostre (nagła ekspozycja na wysoką dawkę) lub przewlekłe (długotrwałe narażenie na małe ilości ołowiu). Ostre zatrucie występuje rzadko i jest najczęściej wynikiem jednorazowej wysokiej dawki ołowiu, np. przypadkowego połknięcia dużej ilości ołowiu lub intensywnej inhalacji pyłów w miejscu pracy. Objawy ostrego zatrucia ołowiem to: silne bóle brzucha (tzw. kolka ołowiowa), nudności, wymioty, biegunka, osłabienie i zmęczenie, drgawki, silne bóle głowy, oszołomienie, śpiączka (przy bardzo wysokim stężeniu).

📌 Panel pierwiastków As, Cd, Pb (arsen, kadm, ołów) we krwi.

Przewlekłe zatrucie wynika z długotrwałego, regularnego kontaktu z niewielkimi ilościami ołowiu, który gromadzi się w kościach, mózgu i nerkach. Objawy przewlekłego zatrucia ołowiem to: drażliwość, depresja, problemy z pamięcią, trudności w koncentracji, anemia (ołów hamuje produkcję hemoglobiny), bóle głowy, zawroty głowy, metaliczny posmak w ustach. W wyniku przewlekłego zatrucia ołowiem pojawiają się: problemy z układem pokarmowym (zaparcia, utrata apetytu, chudnięcie), bóle stawów i mięśni, problemy z nerkami i nadciśnienie. Charakterystyczny objaw to niebieskoszara linia na dziąsłach (tzw. linia Burtona).

Do czego prowadzi zatrucie kadmem?

Ostre zatrucie kadmem jest stosunkowo rzadkie i występuje zazwyczaj po jednorazowym kontakcie z tym metalem w dużej dawce, np. przy wdychaniu pyłów lub oparów kadmu w zakładzie przemysłowym (np. przy produkcji baterii, w przemyśle galwanizacyjnym, podczas spawania). Może wystąpić także po spożyciu skażonej żywności lub wody. Objawy ostrego zatrucia kadmem to: duszność, kaszel, ból w klatce piersiowej (ostre uszkodzenie płuc), zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, gorączka. Pacjent jest osłabiony, doświadcza bólów głowy, wydala zmniejszoną ilość moczu.

📌 Sprawdź, do czego może doprowadzić zatrucie alkoholowe.

Przewlekłe zatrucie kadmem występuje przy długotrwałym narażeniu na niskie dawki kadmu, które kumulują się w organizmie, zwłaszcza w nerkach i w wątrobie. Osoby pracujące w przemyśle lub narażone na zanieczyszczenia środowiskowe (np. na spaliny, zanieczyszczoną glebę) są szczególnie podatne na przewlekłe zatrucie. Konsekwencjami przewlekłego zatrucia kadmem są: uszkodzenie nerek (białkomocz, niewydolność nerek, bóle kości i stawów); osteoporoza, złamania kości; nadciśnienie tętnicze. Dochodzi do osłabienia układu odpornościowego, istnieje ryzyko przewlekłych chorób płuc – przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), rozedmy. Z uwagi na to, że kadm jest substancją rakotwórczą, przewlekłe zatrucie zwiększa ryzyko raka płuc, prostaty i nerek.

Jakie są objawy zatrucia arsenem?

Ostre zatrucie arsenem jest wynikiem jednorazowej wysokiej ekspozycji na arsen, np. poprzez spożycie skażonej wody, żywności, wdychanie oparów arsenu lub kontakt z toksycznymi substancjami zawierającymi arsen w miejscu pracy. Jest to szczególnie niebezpieczne, ponieważ szybko prowadzi do uszkodzeń organów wewnętrznych. Objawy ostrego zatrucia arsenem to: silne bóle brzucha, wymioty, biegunka (często krwawa), odwodnienie, spadek ciśnienia krwi, zaburzenia pracy serca (arytmie, tachykardia), drgawki, ostra niewydolność nerek i wątroby. Pojawiają się zmiany skórne, podrażnienia, zaczerwienienie skóry, zimne poty, bladość skóry, trudności w oddychaniu, duszność, obrzęk płuc.

📌 Zobacz e-Pakiet Pierwiastków – zanieczyszczenie środowiska (np. palacze papierosów, górnicy, hutnicy).

Przewlekłe zatrucie arsenem rozwija się w wyniku długotrwałego narażenia na małe ilości arsenu, które stopniowo gromadzą się w organizmie. Zatrucie przewlekłe jest częstsze, zwłaszcza w regionach, gdzie woda pitna lub gleba zawierają wysokie stężenie arsenu. Objawy przewlekłego zatrucia arsenem to: zmiany skórne (przebarwienia, nadmierne rogowacenie dłoni i stóp), wypadanie włosów, łamliwość paznokci, osłabienie, chroniczne zmęczenie, bóle mięśni i stawów. W wyniku przewlekłego zatrucia arsenem rozwijają się: neuropatia obwodowa (drętwienie, mrowienie w kończynach), problemy żołądkowo-jelitowe, nadciśnienie tętnicze, choroby serca. Przewlekłe zatrucie arsenem generuje zwiększone ryzyko nowotworów (raka skóry, płuc, pęcherza moczowego).

Objawy zatrucia chromem

Chrom jest metalem ciężkim, który występuje w dwóch głównych formach: chrom VI (sześciowartościowy) i chrom III (trójwartościowy). To chrom VI jest najbardziej toksyczny i może powodować poważne problemy zdrowotne, zarówno w przypadku ostrego, jak i przewlekłego zatrucia. Zatrucie chromem jest szczególnie niebezpieczne w przemyśle, zwłaszcza w procesach galwanizacyjnych, przy produkcji stali, farb czy w pracy z chromowymi pigmentami.

Ostre zatrucie chromem VI występuje zazwyczaj po nagłym, intensywnym, kontakcie z tym metalem, np. w wyniku wdychania pyłów lub oparów zawierających chrom, czy po kontakcie z roztworami chromowymi w miejscu pracy. Może także wystąpić po spożyciu zanieczyszczonej żywności lub wody. Objawy ostrego zatrucia chromem to: oparzenia, owrzodzenia („wrzody chromowe”) w przypadku bezpośredniego kontaktu ze skórą; silne bóle brzucha, wymioty, biegunka (często krwawa); zaburzenia pracy nerek i wątroby; podrażnienie dróg oddechowych (kaszel, duszność, zapalenie oskrzeli lub płuc); zawroty głowy; osłabienie; utrata przytomności.

📌 Przeczytaj, jak radzić sobie z zatruciem pokarmowym.

Przewlekłe zatrucie chromem rozwija się w wyniku długotrwałej ekspozycji na niskie stężenia chromu VI, które kumulują się w organizmie, prowadząc do uszkodzenia różnych narządów. Może wystąpić u osób pracujących w przemyśle, gdzie chrom jest powszechnie stosowany, lub u osób narażonych na długotrwały kontakt z zanieczyszczonym środowiskiem. Przewlekłe zatrucie chromem to czynnik ryzyka przewlekłych chorób płuc (astmy zawodowej, przewlekłego zapalenia oskrzeli, rozedmy) oraz zwiększonego ryzyka nowotworów: raka płuc, nosa, zatok przynosowych. Zatruciu towarzyszą zmiany skórne (owrzodzenia, kontaktowe zapalenie skóry, egzema), uszkodzenie nerek i wątroby, osłabienie układu odpornościowego.

Jak sprawdzić, czy organizm jest zatruty? Diagnostyka zatrucia metalami ciężkimi

Zatrucie metalami ciężkimi może być trudne do wykrycia, ponieważ objawy są niespecyficzne i rozwijają się stopniowo. Diagnostyka polega na badaniu poziomu metali w organizmie oraz na ocenie funkcji narządów, które mogą zostać uszkodzone. Rozpoznanie rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu i badania przedmiotowego.

Testy diagnostyczne obejmują oznaczanie stężenia metali w organizmie. Lekarz zleca badanie krwi, w którym ocenia aktualny poziom metalu w organizmie (np. ołowiu, rtęci, arsenu, kadmu). Badanie moczu jest szczególnie użyteczne w diagnostyce przewlekłego narażenia (np. na rtęć, arsen). Wykonać można też test prowokacyjny (chelatujący), który polega na podaniu substancji wiążącej metale (np. EDTA, DMSA) i analizy ich wydalania z moczem. Spektrometria metali we włosach i paznokciach pozwala ocenić długotrwałe narażenie na metale ciężkie, zwłaszcza na rtęć i arsen. Analiza kału może wykazać wydalanie niektórych metali, np. arsenu lub ołowiu. 

Lekarz zleca badania dodatkowe, aby ocenić funkcje narządów – morfologię krwi, badania wątroby i nerek (oznaczenie enzymów wątrobowych – ALT, AST – i kreatyniny), badania neurologiczne (ocenę przewodnictwa nerwowego w przypadku zaburzeń czucia i drżenia mięśni).

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela