Zawroty głowy - co mogą oznaczać? Co robić, gdy się pojawią?

Choć z problemem zawrotów głowy najczęściej zwracamy się do neurologa lub laryngologa, to objaw ten często wymaga diagnostyki wielospecjalistycznej. Może być spowodowany różnymi czynnikami, dlatego nigdy nie należy go bagatelizować. Regularnie nawracające, silne zawroty głowy wymagają diagnostyki i leczenia przyczyn, które je wywołują.

Czym są zawroty głowy?

Zawroty głowy to częsta dolegliwość, która może pojawić się bez względu na wiek i płeć, (choć częstotliwość ich występowania jest większa u osób starszych). Nie są jednostką chorobową, a subiektywnym objawem, polegającym na zaburzeniu orientacji przestrzennej (percepcji położenia) połączonym z uczuciem niepokoju i zachwianiem równowagi. Pacjenci często określają je jako kręcenie w głowie, kołysanie, wirowanie otoczenia czy brak stabilności. Pojedynczy epizod zwykle nie powoduje większego dyskomfortu, natomiast powracające incydenty utrudniają funkcjonowanie i wymagają pogłębionej diagnostyki.

Wyróżniamy:

• Zawroty głowy układowe (vertigo) – odczuwalne jest złudzenie ruchu otoczenia (najczęściej jest to iluzja ruchu wirowego), głowy lub całego ciała. Pacjenci skarżą się na nudności (czasami pojawiają się wymioty), oczopląs i są w stanie dokładnie opisać problem związany ze swoimi dolegliwościami.
• Zawroty głowy nieukładowe (dizziness) – pojawia się złudzenie niestabilności, niepewności chodu lub postawy. Pacjent nie umie precyzyjnie opisać problemu, odczuwa oszołomienie i dezorientację.

Zawroty głowy – przyczyny

Zawroty głowy związane są zwykle z zaburzeniami funkcjonowania układu równowagi (układu przedsionkowego), w skład, którego wchodzą: błędnik i jego unerwienie obwodowe oraz ośrodki w pniu mózgu, móżdżku, korze mózgu i jądrach podkorowych. Niebagatelną rolę w utrzymaniu ciała w równowadze odgrywają również receptory czucia głębokiego (znajdujące się w mięśniach, stawach, skórze i ścięgnach) oraz narząd wzroku. Do czynników mogących wywoływać zawroty głowy należą również między innymi zaburzenia gospodarki metabolicznej, układu krążenia czy stanu psychicznego pacjenta.

Przyczyny zawrotów głowy mogą być zupełnie niegroźne (niestrawność, przemęczenie, ciąża, brak świeżego powietrza, upał, przeziębienie, klimakterium itp.) lub wręcz przeciwnie – mogą świadczyć o rozwoju poważnych schorzeń.

Do głównych przyczyn zawrotów głowy zaliczamy np.:

• choroby ucha (w tym między innymi: woszczyna, choroba Ménière’a, stany zapalne ucha wewnętrznego, środkowego, nerwu przedsionkowego),
• urazy ucha, uszkodzenie okolic błędnika,
• choroby mózgu: schorzenia naczyniowe (np. udar mózgu), nowotwory,
• urazy mózgu,
• niepożądane działanie leków (np. przeciwdepresyjnych, nasennych, przeciwpadaczkowych, rozszerzających naczynia krwionośne), ekspozycja na środki chemiczne,
• choroby, takie jak np. migrena, padaczka, stwardnienie rozsiane, nadciśnienie lub niedociśnienie tętnicze, miażdżyca, zaburzenia rytmu serca, cukrzyca, schorzenia gruczołu tarczowego,
• zespoły lękowe, depresja,
• zaburzenie snu,
• zmiany zwyrodnieniowe w obrębie szyi,
• duże natężenie hałasu,
• starzenie się organizmu i związane z tym zaburzenia narządu wzroku, słuchu, układu przedsionkowego czy czucia głębokiego.

Zawroty głowy – co robić, gdy poczujemy kręcenie się w głowie?

W sytuacji, gdy pojawia się uczucie niestabilności, kręcenia się w głowie, najlepiej jak najszybciej przyjąć pozycję siedzącą lub leżącą, a jeśli to niemożliwe – przytrzymać się ściany w pozycji stojącej. W ten sposób można ograniczyć ryzyko upadku, który jest szczególnie niebezpieczny dla osób w podeszłym wieku. Dobrze jest również unikać gwałtownych ruchów, mogących nasilić dolegliwość. W przypadku przebywania w zamkniętym pomieszczeniu należy otworzyć okno. Podczas epizodu zawrotów głowy, pomóc mogą spokojne, głębokie oddechy oraz skupienie wzroku i uwagi na nieruchomym przedmiocie w otaczającej przestrzeni. Jeśli kręcenie się w głowie nie mija, trzeba poprosić o pomoc kogoś z otoczenia.

Zawroty głowy – zapobieganie

Zawroty głowy często są fizjologiczną odpowiedzią organizmu na szybkie pionizowanie ciała. Kręceniu się w głowie zwykle towarzyszą wówczas tzw. mroczki przed oczami oraz zaburzenia równowagi, które zazwyczaj mijają po krótkiej chwili. Aby zapobiec zawrotom głowy, których następstwem może być niebezpieczny upadek, należy wstawać powoli, a jeśli chcemy wstać z pozycji leżącej, najpierw należy na chwilę usiąść – w ten sposób błędnik ma więcej czasu na przystosowanie się do nowej pozycji ciała.

Na co dzień warto dbać również o odpowiednie nawodnienie organizmu, które może zmniejszyć szanse na pojawienie się nieprzyjemnych zawrotów głowy. Osłabienie wynikające z odwodnienia może sprzyjać zaburzeniom równowagi. Należy również unikać gorących kąpieli, przebywania w saunie oraz małych, dusznych pomieszczeniach. Warto zadbać o odpowiednie dotlenienie organizmu, wprowadzając do codziennego harmonogramu aktywność fizyczną na świeżym powietrzu.

Zawroty głowy – kiedy należy udać się do lekarza?

Jednorazowe, sporadyczne incydenty uczucia kręcenia się w głowie nie powinny budzić dużego niepokoju, gdyż (jak wcześniej wspomniano) mogą one wynikać z osłabienia organizmu czy sytuacji stresowych. W takim przypadku należy zadbać o prawidłową dietę, odpoczynek, aktywność fizyczną i dużą ilość snu. Jeśli to nie pomoże, trzeba zwrócić się do lekarza rodzinnego, neurologa lub laryngologa. Pilnego kontaktu ze specjalistą wymagają częste zawroty, zwłaszcza jeśli towarzyszą im silne bóle głowy, niedowłady, osłabienie czucia, nasilone nudności i wymioty, drętwienie jednej części ciała itp. Do lekarza należy się udać również w sytuacji, gdy zawroty głowy wystąpiły na skutek uderzenia/urazu.

Zawroty głowy – jakie badania należy wykonać?

Podczas wizyty lekarz zwykle pyta pacjenta o rodzaj odczuwanych dolegliwości – ma to na celu ustalenie ich charakteru: czy występuje złudzenie ruchu wirowego, czy poczucie niestabilności postawy i/lub chodu? Ważną dla specjalisty informacją jest częstotliwość i intensywność zawrotów głowy oraz czas trwania pojedynczego epizodu. Lekarza należy poinformować również o przewlekłych chorobach, zażywanych lekach, objawach współistniejących z zawrotami (nudności, bóle głowy, szumy uszne itp.) oraz okolicznościach, w których pojawiają się (pionizowanie ciała, zawroty głowy w pozycji leżącej, przy pochylaniu się itp.).

Po przeprowadzeniu wywiadu specjalista zwykle przystępuje do badania przedmiotowego pacjenta (w zależności od tego, jakiej specjalności jest lekarz, u którego odbywa się wizyta, są to badania laryngologiczne lub neurologiczne). Może skierować go również na dodatkowe, bardziej zaawansowane procedury diagnostyczne, takie jak np.:

• badania laboratoryjne, mające na celu zdiagnozowanie: niedokrwistości (np. morfologia krwi obwodowej, uzupełniona o badania oceniające gospodarkę żelazową), hipo – lub hiperglikemii (np. stężenie glukozy we krwi), niedobór elektrolitów (oznaczenie poziomu elektrolitów) lub zaburzeń pracy gruczołu tarczowego (e-pakiet tarczycowy rozszerzony),
• badania obrazowe (np. rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, elektrokardiografia, USG tętnic szyjnych),
• badania diagnostyczne narządu równowagi, takie jak np. posturografia, elektronystagmografia, wideonystagmografia, próby kaloryczne,
• badania okulistyczne.

Ich wynik decyduje o dalszym postępowaniu i wyborze odpowiedniej ścieżki leczenia.

Zawroty głowy – leczenie

Forma leczenia zawrotów głowy zależy od przyczyny, która je wywołuje. Oprócz zwalczania procesu chorobowego, którego następstwem są wspomniane dolegliwości, terapia polega również na postępowaniu objawowemu, doraźnemu (np. farmakoterapia mająca na celu złagodzenie odczuwanych przez pacjenta zawrotów głowy) jak i rehabilitacji następstw zaburzeń układu równowagi i poprawy jego funkcji – w tym przypadku dobre efekty przynosi kinezyterapia (gimnastyka lecznicza), wykonywana pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty.

Bibliografia:

1. Litwin Tomasz, Członkowska Anna, Zawroty głowy w praktyce neurologa – diagnostyka i leczenie, Polski Przegląd Neurologiczny 2008, tom 4, 2, 78–86.
2. Prusiński Antoni, Klasyfikacja, obraz kliniczny i leczenie zawrotów głowy, Polski Przegląd Neurologiczny 2011; 7 (1): 11–19.
3. Sienkiewicz-Jarosz Hanna, Rejdak Konrad, Zawroty głowy; przyczyny, epidemiologia, rodzaje i leczenie, Polski Przegląd Neurologiczny 2018; 14 (2): 67–74.
4. Olszewski Jurek, Nagłe zawroty głowy – przyczyny i postępowanie, https://publicum3-test.umed.lodz.pl, dostęp: 03.06.2023.
5. Prusiński Antonii, Zawroty głowy – wybrane aspekty praktyczne ze szczególnym uwzględnieniem przyczyn neurologicznych, online: https://www.termedia.pl/Zawroty-glowy-8211-wybrane-aspekty-praktyczne-ze-szczegolnym-uwzglednieniem-przyczyn-neurologicznych,8,2030,0,1.html, dostęp: 03.06.2023.
6. Zwolińska Grażyna, Zawroty głowy i zaburzenia równowagi: przyczyny, kiedy zgłosić się do lekarza? Jakie choroby mogą je powodować, online: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/152911,zawroty-glowy-i-zaburzenia-rownowagi, dostęp:03.06.2023.