Zespół kociego krzyku – czym się charakteryzuje?

Zespół kociego krzyku to rzadka, nieuleczalna choroba o podłożu genetycznym. Charakterystyczna nazwa schorzenia pochodzi od specyficznie brzmiącego płaczu dziecka, przypominającego miauczenie kota. U większości pacjentów cierpiących z powodu tego zespołu stwierdza się ubytek materiału genetycznego ramienia krótkiego chromosomu 5, który powstał de novo. O tym, czym dokładnie jest zespół kociego krzyku, jakie są przyczyny występowania i objawy tego schorzenia oraz jak można rozpoznać tę chorobę, przeczytasz poniżej.

Czym jest zespół kociego krzyku?

Zespół kociego krzyku, znany w literaturze jako zespół Cri du Chat lub zespół monosomii 5p, jest rzadką chorobą genetyczną występującą u 1:15000–1:50000 żywo urodzonych dzieci. W Polsce jest około 60 osób zmagających się z tym schorzeniem. Jako pierwszy zespół kociego krzyku w 1963 roku opisał francuski genetyk Jerome Léjeune. Objawy choroby obejmują opóźnienie rozwoju umysłowego, fizycznego oraz charakterystyczne rysy twarzy, określane jako zmiany dysmorficzne. Zespół kociego krzyku może być wykryty bardzo wcześnie jeszcze przed przyjściem chorego dziecka na świat. Wystarczy wykonać u przyszłej mamy SANCO Test Prenatalny.

Jakie są przyczyny zespołu kociego krzyku?

Przyczyną wystąpienia wszystkich charakterystycznych objawów zespołu kociego krzyku jest delecja, czyli utrata fragmentu ramienia krótkiego chromosomu 5. Obszar 5p15.3 określany jest jako region krytyczny dla tego zespołu. W nim mieszczą się bowiem geny kodujące niezbędne dla prawidłowego rozwoju mózgu białka.

W 85% przypadków zespół kociego krzyku powstaje w wyniku mutacji de novo. Oznacza to, że schorzenie nie jest dziedziczone od żadnego z rodziców. Zmiany takie pojawiają się spontanicznie i trudno jest jednoznacznie określić przyczynę ich powstania. W przypadku wszystkich zespołów mikrodelecyjnych, do których należy zespół kociego krzyku, do mutacji genetycznej może dojść już na etapie tworzenia się komórek rozrodczych, czyli przed zapłodnieniem. Wtedy to dochodzi do wypadnięcia fragmentu krótkiego ramienia jednego z chromosomów 5. pary.

W pozostałych 15% przypadków choroba kociego krzyku może być dziedziczna. Ma to miejsce wtedy, kiedy jeden z rodziców jest nosicielem translokacji zrównoważonej, czyli mutacji przebiegającej bez utraty materiału genetycznego. Taka osoba nie ma objawów choroby, ponieważ ilość DNA się nie zmieniła. Problem pojawia się na etapie tworzenia się gamet. Do komórki rozrodczej może bowiem wejść prawidłowy chromosom lub taki, który jest obarczony mutacją.

Jak objawia się zespół kociego krzyku?

Najbardziej charakterystycznym objawem obserwowanym wkrótce po urodzeniu dziecka jest płacz przypominający miauczenie kota. Wysoki ton dźwięku jest wynikiem nieprawidłowości w budowie krtani oraz zaburzenia układu nerwowego.

Oprócz tego u dziecka z zespołem kociego krzyku można zauważyć:

• małogłowie,
• nadmierną wiotkość,
• niską masę urodzeniową,
• trudności z oddychaniem,
• trudności z przybieraniem na wadze,
• słaby odruch ssania,
• ślinotok,
• zaparcia.

Do charakterystycznych cech dysmorficznych twarzy dziecka z zespołem kociego krzyku zaliczamy:

• okrągłą twarz z widoczną asymetrią,
• zmarszczkę nakątną oka,
• małą żuchwę,
• płaską i szeroką nasadę nosa,
• szpary powiekowe i kąciki ust skierowane ku dołowi,
• krótki grzbiet nosa,
• wydatne guzy czołowe,
• szeroko rozstawione oczy,
• nisko osadzone uszy,
• cofniętą bródkę.

Powyżej opisane symptomy i cechy wyglądu są widoczne u noworodków i małych dzieci. Mogą one znacząco się zmieniać w miarę upływu czasu.

Dorośli cierpiący z powodu zespołu kociego krzyku mają pociągłą twarz, często widoczne są u nich wady zgryzu i skolioza. Bardzo charakterystyczne dla tego zespołu u dorosłych są nieproporcjonalnie małe w porównaniu do reszty ciała dłonie i stopy, nadmierna sztywność mięśni, płaskostopie i koślawość kończyn.

Należy również pamiętać, że nasilenie objawów i przebieg choroby różni się w zależności od tego, jak duży fragment materiału genetycznego został utracony. Pacjenci z mniej rozległą delecją na ogół prezentują łagodniejsze objawy zespołu kociego krzyku.

W jaki sposób można zdiagnozować zespół kociego krzyku?

Zespół Cri du Chat widoczny jest już w badaniu ultrasonograficznym na etapie życia płodowego dziecka. Jeśli lekarz zauważy jakiekolwiek nieprawidłowości w obrazie USG, które mogłyby sugerować chorobę kociego krzyku u dziecka, to powinien zlecić dodatkowe badania. Są wśród nich zarówno inwazyjne, jak i nieinwazyjne badania prenatalne. SANCO Test prenatalny oraz czynnik RhD płodu należy do nieinwazyjnych genetycznych testów prenatalnych (ang. Noninvasive Prenatal Testing, NIPT), który z bardzo dużą skutecznością wykrywa najczęstsze zespoły wad genetycznych u dziecka. W trakcie trwania ciąży do krwioobiegu matki uwalniany jest materiał genetyczny dziecka (tzw. pozakomórkowy, płodowy DNA, cffDNA). Na podstawie analizy DNA płodu sprawdza się liczbę chromosomów oraz ich wybrane zaburzenia, a także można określić płeć genetyczną płodu. Równocześnie w badaniu określony jest czynnik RhD płodu. Istnieje także możliwość wykonania badania SANCO RhD Test, który określa tylko RhD dziecka.

Zespół kociego krzyku jest również diagnozowany wkrótce po urodzeniu na podstawie charakterystycznych objawów. Lekarz, który podejrzewa u dziecka to schorzenie, zleca wykonanie badań kariotypu, podczas którego sprawdza się, czy nie doszło do zmian chromosomowych. Ostateczną diagnozę można również postawić na podstawie badania FISH (ang. Fluorescent in situ hybridization), podczas którego wykorzystywane są znakowane fluorescencyjnie konkretne geny. Ich brak potwierdza podejrzenie zespołu kociego krzyku u dziecka.

Zespół kociego krzyku jest chorobą, której nie można całkowicie wyleczyć. Istnieje jednak wiele możliwości złagodzenia jej objawów. W terapii pacjentów z tym zespołem bardzo istotna jest rehabilitacja już od pierwszych dni życia dziecka.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. R. Śmigiel i in., Genetycznie uwarunkowane zaburzenia rozwoju u dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021, s. 498–499.
2. J. Bal, Genetyka medyczna i molekularna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019, s. 174–175.
3. L.B. Jorde i in., Genetyka medyczna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012, s. 131–132.