Zespół paznokieć-rzepka – co oznacza? Objawy

Zespół paznokieć-rzepka to choroba genetyczna, która wywołana jest mutacją w genie LMX1B. Cechą charakterystyczną obrazu klinicznego choroby jest brak lub nieprawidłowe wykształcenie rzepki oraz zniekształcenie paznokci. W poniższym artykule charakteryzujemy, jakie są przyczyny i objawy zespołu paznokieć-rzepka oraz odpowiadamy na pytania czy zespół paznokieć-rzepka jest powszechny i czy choroba ta ma związek z grupą krwi. 

Zespół paznokieć-rzepka: przyczyny

Zespół paznokieć-rzepka (ang. nail-patella syndrome) jest chorobą dziedziczoną autosomalnie dominująco. Oznacza to, że do ujawnienia choroby wystarczy posiadanie jednej kopii uszkodzonego genu, odziedziczonej od matki lub ojca. Ryzyko przekazania choroby potomstwu wynosi 50%. Nie ma dokładnych danych dotyczących częstości występowania tej choroby, ale szacuje się, że dotyka ona około jednej osoby na 50 000 żywych urodzeń. Przyczyną choroby jest mutacja w genie LMX1B. Gen ten znajduje się w dystalnej części długiego ramienia chromosomu 9 w locus 9q34.1, blisko genu warunkującego grupy krwi w układzie AB0. Oznacza to, że chorzy członkowie rodziny będą mieli tę samą grupę krwi, ale żadna grupa krwi nie będzie bardziej narażona na chorobę. Białko kodowane przez gen LMX1B jest odpowiedzialne za prawidłowy rozwój kończyn, kłębuszków nerwowych, neuronów dopaminergicznych i serotoninergicznych oraz przedniego odcinka oka.

Objawy zespołu paznokieć-rzepka

Zespół paznokieć-rzepka wykazuje charakterystyczny obraz kliniczny. U ponad 75% pacjentów występują deformacje rzepki, rzepka jest słabo wykształcona lub odnotowuje się jej całkowity brak. U ponad 95% pacjentów obserwuje się obecność deformacji paznokci palców rąk i nóg, a najcięższe objawy dotyczą szczególnie kciuka. Paznokcie mogą być nieprawidłowo wykształcone, rozdwojone lub mieć kształt trójkątnych półksiężyców. Płytka paznokciowa jest krótka i pojawiają się na niej liczne przebarwienia. W wielu przypadkach dochodzi do zapalenia łożyska lub wału paznokcia. Prawie we wszystkich przypadkach choroby zmiany paznokciowe obecne są tuż po urodzeniu, co może nakierować lekarza na diagnozę. Dodatkowo mogą występować nieprawidłowości układu kostnego, takie jak:

• zwapnienia kolców biodrowych,
• obustronna obecność tzw. rogów biodrowych,
• nieprawidłowości w budowie stawów łokciowych,
• stopa końsko-szpotawa,
• obniżona gęstość kości,
• ciężki niedobór witaminy D,
• deformacje kręgosłupa,
• cienkie szkliwo nazębne,
• hipoplazja łopatki.

Bardziej istotne klinicznie są objawy oczne: u około 10% pacjentów rozwija się jaskra, a około 5% chorych cierpi na nadciśnienie oczne. Innym często odnotowywanym objawem ocznym, który dotyczy ponad połowy pacjentów, jest tzw. objaw Listera, czyli hiperpigmentacja centralnej części tęczówki, przyjmująca kształt liścia koniczyny. 

Rokowanie chorych na zespół paznokieć-rzepka jest przede wszystkim zdeterminowane przez objawy nerkowe, które mogą przejawiać się jako łagodny białkomocz lub w skrajnych przypadkach schyłkowa niewydolność nerek. Zazwyczaj objawy nerkowe rozwijają się wiele lat, a ich nasilenie różni się między pacjentami. Zmiany w budowie morfologicznej nerek uwidaczniają się jako pogrubiona błona podstawna kłębuszków nerkowych i złogi włókienkowe. W większości badań histopatologicznych nie widać nieprawidłowości w obrębie kłębuszków nerkowych. Tylko w nielicznych przypadkach można zaobserwować stwardnienie kłębuszków nerkowych o różnym stopniu nasilenia. 

U wielu pacjentów ze zdiagnozowanym zespołem paznokieć-rzepka może dodatkowo wystąpić nadciśnienie, polineuropatia, nadmierna potliwość, wiotkość skóry, zespół jelita drażliwego, zespół niespokojnych nóg, parestezje (czucie opatrzne) dłoni i stóp, nużliwość mięśni szkieletowych i nadpobudliwość psychoruchowa. 

Zespół paznokieć-rzepka – diagnoza

Diagnoza zespołu paznokieć -rzepka opiera się przede wszystkim na analizie obrazu klinicznego choroby. Ostateczne potwierdzenie diagnozy w 95% przypadków można uzyskać wykonując badanie genetyczne sprawdzające obecność mutacji w genie LMX1B. Badanie molekularne jest szczególnie przydatne w przypadku niejasności symptomów chorobowych. Zespół paznokieć-rzepka charakteryzuje szerokie spektrum objawów klinicznych, dlatego należy wykonać diagnostykę różnicową tej choroby. Podobne objawy mogą występować w zespołach chorobowych takich jak: zespół biodorowo-rzepkowy, zespół Coffina-Sirisa, Meiera-Gorlina, zespole DOORS i zespół RAPADILINO. W przypadku zdefiniowanego wariantu mutacji wywołującej chorobę w danej rodzinie możliwe jest wykonanie badania genetycznego z materiału biologicznego pobranego od dziecka. Część objawów dotyczących układu kostnego może być widoczna u płodu podczas badania USG III trymestru, np. stopa końsko-szpotawa czy wyraźnie zaznaczone rogi biodrowe. Należy pamiętać, że około 90% pacjentów to przypadki, u których chorobę odnotowano również u jednego z rodziców.

Zespół paznokieć-rzepka jest chorobą nieuleczalną, a proces terapeutyczny skupia się przede wszystkim na łagodzeniu objawów choroby. Leczenie prowadzone jest przez multidyscyplinarny zespół lekarzy ze względu na różnorodność obrazu klinicznego choroby. Niektóre dolegliwości mogą wymagać leczenia chirurgicznego. Zazwyczaj pacjenci chorzy na zespół paznokieć-rzepka normalnie funkcjonują w społeczeństwie, a długość ich życia jest zależna przede wszystkim od nasilenia objawów nerkowych.