Zespół Policystycznych Jajników (PCOS) a dieta

Dieta w PCOS ma bardzo duże znaczenie z uwagi na nierzadkie przypadki współwystępowania tej choroby i insulinooporności. Przy zespole policystycznych jajników wskazane jest prowadzenie diety ubogoenergetycznej o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych, która będzie się opierała na produktach o niskim indeksem glikemicznym. Zespół policystycznych jajników uznany został za patologię XXI wieku. Szacuje się, że dotyka co najmniej 10–15% kobiet w wieku reprodukcyjnym. Leczenie PCOS opiera się głównie na farmakoterapii, ale i na zmianie stylu życia, w tym zwłaszcza na dietoterapii. Sprawdź, na czym powinna się opierać dieta w leczeniu zespołu policystycznych jajników.

Dieta w PCOS jako element leczenia

Zespół policystycznych jajników to jedna z najczęściej występujących endokrynopatii w populacji kobiet w wieku reprodukcyjnym. Uważa się go za główną przyczynę zaburzeń miesiączkowania i płodności. Inne objawy zespołu policystycznych jajników to m.in.: otyłość centralna, łojotok, rogowacenie ciemne, łysienie androgeniczne, trądzik, nasilony zespół napięcia przedmiesiączkowego. Za powstanie PCOS odpowiada szereg czynników, w tym genetycznych, środowiskowych i hormonalnych. W rozpoznaniu zespołu policystycznych jajników pomocne są badania obrazowe, w tym głównie ultrasonografia, oraz pakiet badań hormonalnych dla kobiet. Leczenie opiera się przede wszystkim na farmakoterapii i modyfikacji stylu życia.

Na postępowanie niefarmakologiczne składają się zwłaszcza: redukcja nadmiernej/utrzymanie prawidłowej masy ciała, podejmowanie regularnej aktywności fizycznej oraz odpowiednia dieta. W zależności od masy ciała i poziomu aktywności fizycznej pacjentki pokrycie zapotrzebowania energetycznego poszczególnymi składnikami odżywczymi prezentuje się następująco: podaż węglowodanów na poziomie 43–50%, białka – 20–30%, tłuszczów – około 35%. Wartość energetyczną jadłospisu ustala się indywidualnie na podstawie obliczonej podstawowej przemiany materii (PPM).

Dieta w zespole policystycznych jajników – dlaczego jest ważna?

Okazuje się, że obniżenie masy ciała o 5% wykazuje już korzystny wpływ na funkcjonowanie chorych z PCOS. Obserwuje się obniżenie poziomu testosteronu we krwi i wzrost poziomu SHBG. Efektem tego może być uregulowanie cykli miesiączkowych i pojawienie się spontanicznych owulacji, a tym samym poprawy płodności. Kolejnym efektem spadku masy ciała jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia upośledzonej tolerancji glukozy oraz cukrzycy typu 2. Nie pozostaje to obojętne dla ograniczenia zachorowania na schorzenia sercowo-naczyniowe. Spadek masy ciała o 15% w znaczący sposób poprawia profil hormonalny i w jeszcze większym stopniu nasila pozytywne efekty. Dodatkowym atutem jest poprawa wyglądu i sprawności fizycznej, co niewątpliwie ma przełożenie na kondycję psychiczną pacjentki.

Zespół policystycznych jajników a dieta – główne wytyczne

Specjaliści podkreślają rolę błonnika pokarmowego w diecie przy PCOS. To rodzaj węglowodanu, który reguluje przemianę materii i usprawnia przechodzenie treści pokarmowych przez przewód pokarmowy. Tym samym redukuje zaparcia. Polecane źródła błonnika to: produkty zbożowe, takie jak: pieczywo, płatki, otręby razowe i pełnoziarniste, owoce (w tym: jabłka, śliwki, gruszki), rośliny strączkowe, brokuły, orzechy. Dieta w leczeniu PCOS powinna być bogata w prebiotyki. Określa się w ten sposób składniki nieulegające trawieniu, pobudzające wzrost lub aktywność korzystnych dla organizmu bakterii obecnych w jelicie grubym. Wśród ich źródeł wymienia się zwłaszcza: banany, szparagi, cykorię, czosnek, cebulę, por, karczochy. Dieta dla PCOS cechuje się ograniczoną zawartością tłuszczu ogółem, nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Związki te nasilają rozwój chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy.

W jadłospisie przy PCOS powinny się znaleźć produkty o działaniu antyoksydacyjnym. Wykazują je zwłaszcza: witaminy A, E, C, składniki mineralne, jak cynk i selen oraz kwasy tłuszczowe omega-3. Do cennych źródeł witaminy A należą m.in.: jajka, mleko i inne produkty mleczarskie, dynia, jarmuż, szpinak, rzeżucha. Produkty bogate w witaminę E to m.in.: oliwa z oliwek, orzechy laskowe, zarodki nasion zbóż, pomidory, szpinak, brukselka, czarne porzeczki. Witaminy C dostarczą m.in.: pomarańcze, kiwi, brokuły, kalafior, papaja, truskawki, kiszonki. Cynk znajduje się w takich produktach spożywczych, jak m.in.: podroby, kasza gryczana, ryby, nasiona słonecznika. Z kolei selenu dostarczą: orzechy brazylijskie, ryby, grzyby, jaja. Dobrym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 są zwłaszcza: ryby, olej lniany, orzechy włoskie, olej rzepakowy.

W diecie przy PCOS nie powinno zabraknąć witamin z grupy B, a zwłaszcza: B9, czyli kwasu foliowego, B6, B8, B12. Najcenniejszymi źródłami witaminy B9 są: szpinak, sałata, brokuły, szparagi, kapusta, kalafior, brukselka, soczewica, burak. Najlepszym źródłem witaminy B12 są: podroby, ryby, nabiał. Witaminy B6 dostarczą: pełnoziarniste produkty zbożowe, drożdże, banany, jaja, a witaminy B8 – świeże warzywa i owoce, w tym zwłaszcza: cytrusy, groszek, fasola, produkty pełnoziarniste, kiełki pszenicy. Nie można zapomnieć o podaży witaminy D3, której niski poziom nasila insulinooporność i zaburzenia owulacji. Witamina D3 w dużej części pochodzi z syntezy skórnej – produkowana jest przy udziale słońca. W diecie jej dobrym źródłem są zwłaszcza: ryby morskie, jaja, wątroba, mleko, oleje roślinne.

Czego nie jeść przy PCOS? Produkty przeciwwskazane

Produktami przeciwwskazanymi w diecie przy PCOS są pokarmy o wysokim indeksie glikemicznym, które zawierają niewiele błonnika i powodują podniesienie poposiłkowego poziomu glukozy we krwi. Wymienia się wśród nich m.in.: ziemniaki purée i pieczone, ryż preparowany i pieczony, pieczywo pszenne, chleb chrupki, mąkę pszenną, proszek budyniowy, frytki. Z jadłospisu w zespole policystycznych jajników należy wykluczyć: fast foody, produkty o wysokim stopniu przetworzenia, soki owocowe, napoje gazowane i nektary dosładzane, alkohol. Chore powinny ograniczyć spożycie soli oraz tłuszczów typu trans, których głównym źródłem są tłuste sery, śmietana, masło i czerwone mięso. Zamiast soli można użyć: soku z cytryny, olejów roślinnych, ziół i przypraw. Dodatkowo niewskazane są: produkty z mąki wysoko przetworzonej, częste spożywanie białka zwierzęcego pochodzącego z czerwonego i białego mięsa, słodycze, wyroby cukiernicze, miód, cukier, słodziki, suszone i puszkowane owoce.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. M. Kostecka, Zespół policystycznych jajników – rola diety i suplementacji we wspomaganiu leczenia, „Kosmos” 2018, t. 67, nr 4, s. 858–860.
2. A. Dutkowska, A. Konieczna, J. Breska-Kruszewska i wsp., Zalecenia dotyczące postępowania niefarmakologicznego u kobiet z PCOS celem zmniejszenia masy ciała i poprawy zaburzeń metabolicznych, „Endokrynologia Polska” 2019, t. 70, nr 2, s. 201–203.
3. P. Gałczyńska, Dieta i jej suplementacja w zespole policystycznych jajników, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2021, t. 12, nr 1, s. 30–38.