ASO, ilościowo

Paciorkowiec beta-hemolizujący z grupy A, czyli Streptococcus pyogenes to patogen odpowiedzialny przede wszystkim za rozwój anginy. Choroba ta może jednak prowadzić do rozwoju innych jednostek chorobowych (często wtórnych do anginy) oraz wystąpienia szeregu poważnych powikłań zdrowotnych. Wczesne rozpoznania zakażenia wywoływanego przez paciorkowce jest kluczowe w skutecznym zapobieganiu tym niekorzystnym zjawiskom zdrowotnym. Dzięki wykonaniu badania ASO możliwe jest precyzyjne wykrycie paciorkowcowego czynnika etiologicznego wywołującego zakażenie u danego pacjenta oraz wdrożenie właściwego postępowania leczniczego. Na czym polega badanie ASO, kiedy należy wykonać badanie na paciorkowca z krwi, jakie objawy mogą wskazywać na zakażenie paciorkowcem ropnym oraz o czym mogą świadczyć podwyższone wartości ASO we krwi?

Badanie ASO to test ilościowy, który polega na pomiarze stężenia antystreptolizyny O w próbce krwi żylnej. Antystreptolizyna O (ASO) to swoiste przeciwciała skierowane przeciwko egzotoksynie O produkowanej przez bakterie z grupy paciorkowców beta-hemolizujących A. Przeciwciała te wytwarzane są przez wyspecjalizowane komórki układu odpornościowego człowieka na skutek kontaktu organizmu z toksynami bakteryjnymi. Przeciwciała pojawiają się we krwi już po ok. tygodniu od momentu zakażenia, a najwyższe ich poziomy występują pomiędzy 3, a 6 tygodniem od początku infekcji.

Zakażenie przez Streptococcus pyogenes (S. pyogenes) najczęściej objawia się jako ropne zapalnie gardła, czyli tzw. angina bakteryjna. Choroba ta może przebiegać ze zróżnicowanymi dolegliwościami, stąd też precyzyjne określenie czynnika etiologicznego jedynie na podstawie obrazu klinicznego w wielu przypadkach bywa dość utrudnione. Na skutek zakażenia paciorkowcem z tej grupy może dochodzić także do rozwoju innych chorób, które stanowią większe zagrożenie dla zdrowia pacjenta niż zapalenia gardła. Poza anginą, Streptococcus pyogenes odpowiedzialny jest za wywoływanie schorzeń takich jak m.in. róża oraz płonica (częściej nazywana szkarlatyną).

Jako powikłanie zakażenia omawianym patogenem może dochodzić również do rozwoju gorączki reumatycznej. Jest to ogólnoustrojowe schorzenie wywoływane przez zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego. Na skutek podobieństwa antygenów paciorkowca S. pyogenes oraz antygenów niektórych ludzkich komórek dochodzi do uruchomienia przeciwko nim procesów autoimmunizacyjnych, w konsekwencji  postępującej destrukcji określonych tkanek. Ryzyko rozwoju gorączki reumatycznej występuje przede wszystkim u pacjentów z nierozpoznaną oraz nieleczoną anginą paciorkowcową. Poza gorączką reumatyczną, na skutek zakażenia paciorkowcowego może dojść do ostrego zapalenia kłębuszków nerkowych oraz związanych z nim zaburzeń funkcji nerek.

Wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych, takich jak m.in. test ASO pozwala na precyzyjne określenie, czy u danej osoby doszło do zakażenia przez Streptococcus pyogenes. Stanowi to niezwykle istotny element diagnostyki, który w wielu przypadkach warunkuje dalsze postępowanie lecznicze.

Przeprowadzenie badania poziomu antystreptolizyny A we krwi może zostać zlecone w przebiegu diagnozowania choroby zakaźnej o nieznanym podłożu, która może być wywoływana przez paciorkowce beta-hemolizujące z grupy A. Należy mieć na uwadze, że do produkcji specyficznych przeciwciał przeciwko egzotoksynom paciorkowców dochodzi dopiero po pewnym czasie od początku infekcji. Z tego względu badanie to często zlecane jest dopiero w dość zaawansowanej fazie choroby lub w momencie, gdy pojawią się powikłania mogące wskazywać na przebyte zakażenie S. pyogenes. Dzięki mechanizmom funkcjonowania ludzkiego układu odpornościowego przeciwciała te utrzymują się we krwi nawet po ustąpieniu infekcji, przez co wykonanie badania ASO pozwala na wykrycie zakażenia przebytego w przeszłości. Pomimo faktu, że powikłania zakażenia paciorkowcowego, takie jak gorączka reumatyczna lub ostre zapalenie kłębuszków nerkowych, nie są bezpośrednio wywoływane przez bakterie z tej grupy, to wykrycie przebytej infekcji stanowi niezwykle istotny element w rozpoznaniu tych jednostek chorobowych oraz w wyborze metody leczenia.

Warto zaznaczyć, że podwyższony poziom ASO we krwi niekoniecznie wskazuje na aktywną infekcję lub też objawowe przebycie choroby. Do pojawienia się tych przeciwciał (w pewnej, dość niskiej ilości) może dochodzić na skutek bezobjawowego kontaktu z bakteriami S. pyogenes. W niektórych sytuacjach klinicznych, gdy rozpoznanie nie jest jasne może występować konieczność kilkukrotnego oznaczenia stężenia ASO we krwi, w celu obserwacji dynamiki zmian wartości tego parametru.

Przeprowadzenie badania ASO w przypadku choroby u dziecka jest szczególnie istotne, jako że dzieci są o wiele bardziej narażone na poważne powikłania zakażeń paciorkowcowych. Szczyt zapadalności na gorączkę reumatyczną przypada na grupę wiekową pomiędzy 6 a 15 rokiem życia. W przypadku ostrego, poinfekcyjnego, zapalenia kłębuszków nerkowych są to dzieci między 2, a 12 rokiem życia. Oba te schorzenia mogą w krótkim czasie prowadzić do gwałtownego pogorszenia się stanu klinicznego pacjenta, a także do rozwoju ciężkich, permanentnych komplikacji zdrowotnych. Odpowiednio wczesne wykonanie badania ASO umożliwia wykrycie paciorkowcowej etiologii danego schorzenia oraz wdrożenie postępowania, które zminimalizuje ryzyko ciężkich zaburzeń funkcjonowania organizmu.

Wykonanie badanie ASO zlecane jest w celu diagnozowania chorób wywoływanych przez Streptococcus pyogenes oraz ich możliwych powikłań. W przypadku anginy paciorkowcowej badanie ASO posiada ograniczone zastosowanie, ze względu na dość krótki czas trwania choroby. Może ono zostać przeprowadzone w celu diagnozowania przedłużającego się zakażenia. Objawy wskazujące na paciorkowcowy charakter anginy to m.in.:

• Nagły początek choroby,
• Silny ból gardła, szczególnie przy połykaniu,
• Gorączka,
• Rozpulchnione, czerwone migdałki z obecnością ropnego nalotu,
• Brak kaszlu,
• Brak kataru,
• Ból głowy,
• Powiększenie przednich szyjnych węzłów chłonnych.

• Wysypka skórna – drobnoplamista, zlokalizowana na twarzy, kończynach oraz tułowiu. Typowy jest brak zmian skórnych na obszarze pomiędzy nosem, a górną wargą – tzw. trójkąt Fiłatowa,
• Liniowe wybroczyny w zgięciach stawów – tzw. linie Pastii, wywoływane przez zwiększoną tendencję do uszkadzania ścian naczyń.

Jednym z bardziej niebezpiecznych powikłań zakażeń paciorkowcowych jest gorączka reumatyczna. W celu rozpoznania tego schorzenia często wykonywane jest badanie ASO. Choroba ta może dotyczyć wielu narządów oraz układów. Najczęstsze objawy gorączki reumatycznej to m.in.:

• Stan zapalny dużych stawów – ból, obrzęk, zwiększone ucieplenie okolicznych tkanek;
• Zapalenie tkanek serca – może występować zarówno zapalenie wsierdzia, zapalenie osierdzia, jak i zapalenie mięśnia sercowego. Powikłaniem tego stanu chorobowego mogą być zaburzenia rytmu serca, występowanie bloku przedsionkowo-komorowego lub przewlekły rozwój niedomykalności zastawek;
• Pląsawica Sydenhama – mimowolne skurcze mięśni, uogólnione osłabienie, zaburzenia neurologiczne;
• Zmiany skórne w postaci tzw. guzków podskórnych Meyneta lub rumienia brzeżnego.

Ostre, poinfekcyjne kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN), podobnie jak gorączka reumatyczna, ujawnia się najczęściej ok. 1 do 3 tygodni od początku anginy paciorkowcowej. Choroba ta wynika z uszkodzeń struktur nefronów przez odkładające się tam kompleksy immunologiczne, powstające podczas zakażenia paciorkowcowego. Typowe objawy ostrego KZN to:

• Uogólnione obrzęki,
• Nagły rozwój nadciśnienia tętniczego,
• Obecność krwinek czerwonych w moczu,
• Uogólnione pogorszenie samopoczucia,
• Zaburzenia snu,
• Nudności i wymioty.

W celu interpretacji wyników badania poziomu ASO we krwi należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym dla tego parametru, który umieszczany jest na dokumentacji wydawanej pacjentowi. Należy mieć na uwadze, że normy dla poziomu ASO we krwi różnią się, w zależności od wieku osoby badanej. Samo wykrycie podwyższonych stężeń ASO niekoniecznie wskazuje na paciorkowcową etiologię choroby. W każdym przypadku otrzymane dane należy zestawić ze stanem klinicznym pacjenta, jego historią choroby oraz ewolucją dolegliwości w czasie. W niektórych przypadkach konieczne może być przeprowadzenie dodatkowych badań lub też powtórzenie oznaczenia ASO za jakiś czas. Dalsze postępowanie po otrzymaniu wyników każdorazowo ustalane jest indywidualnie prze lekarza prowadzącego.