Badania krwi po antybiotyku - kiedy wykonać? Co zweryfikować po chorobie?

Dzięki ogromnemu postępowi medycznemu antybiotyki zrewolucjonizowały świat medycyny XX wieku i pomogły społeczności lekarskiej skutecznie radzić sobie z różnymi ostrymi i przewlekłymi schorzeniami. Pierwszy w historii antybiotyk został wynaleziony przez Alexandra Fleminga w 1929 roku po odkryciu substancji antybiotykowej – penicyliny. Należy podkreślić jednak, że antybiotyki to leki, które leczą tylko infekcje bakteryjne.

Antybiotyki – na co pomagają?

Naukowcy opracowali dotychczas około 100 antybiotyków o różnym spektrum działania.  Leki te występują w postaci kapsułek, tabletek, proszków do sporządzania płynnej zawiesiny, preparatów dożylnych, kremów i maści. Większość jest dostępna tylko na receptę, chociaż niektóre kremy i maści (o niższej zawartości substancji czynnej) przeznaczone do stosowania miejscowego, mogą być dostępne bez recepty. Każdy rodzaj antybiotyku może być mniej lub bardziej skuteczny w przypadku niektórych szczepów bakterii, dlatego ważne jest, aby dobrać odpowiedni, celowany antybiotyk, który będzie działał najlepiej w przypadku określonej infekcji.

Przykładowe choroby, w których zastosowanie antybiotyków jest niezbędne to:

• Zapalenie gardła – angina paciorkowcowa; wywoływana przez bakterie z grupy paciorkowców β-hemolizujących z grupy A, do których należy m.in. Streptococcus pyogenes.
• Przewlekłe infekcje zatok – najczęściej występujące bakterie to Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis.
• Ostre zapalenie ucha środkowego – wywoływane przez Pneumococcus, Streptococcus haemolyticus, Staphylococcus pyogenes, Haemophilus influenzae.
• Bakteryjne zapalenie spojówki – wywoływane jest najczęściej przez gronkowce (Staphylococcus) i paciorkowce (Streptococcus).
• Zapalenie płuc – najczęściej powodowane przez pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), ale też Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae czy nietypowe bakterie jak Mycoplasma pneumoniae czy Chlamydia pneumoniae.
• Zapalenie opon mózgowych wywołane przez bakterie: Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae typ B oraz Listeria monocytogenes.
• Infekcje układu moczowo-płciowego – wywołane najczęściej przez Escherichia coli (70% do 90% przypadków), w pozostałych przypadkach mogą to być Staphylococcus saprophyticus, Proteus mirabilis, Klebsiela spp, Enterococcus spp.
• Biegunki o podłożu bakteryjnym – spowodowane zakażeniem przewodu pokarmowego wywołanego przez bakterie, takie jak np. Salmonella enteritidis, Escherichia coli, Campylobacter jejuni, Shigella i Yersinia.
• Bakteryjne zapalenie skóry – najczęściej wywoływane przez bakterię gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) lub bakterię paciorkowca (Streptococcus).
• Gangrena (zgorzel) – martwica tkanek wywołana przez beztlenowe bakterie gnilne z rodzaju Clostridium.

Jak wynika z przedstawionych informacji zakażenia bakteryjne mogą dotknąć każdego układu człowieka, a przekrój bakterii chorobotwórczych atakujących nasz organizm jest szeroki, dlatego antybiotyki stanowią grupę lekarstw, które mimo efektów ubocznych, ratują nasze zdrowie, a nawet i życie.

Działania niepożądane antybiotyku

Antybiotyki są lekami dobrze tolerowanymi przez człowieka, niemniej jednak, niektóre antybiotyki mogą wywoływać działania niepożądane i powikłania. Wyróżniamy kilka działań ubocznych antybiotyków:

• toksyczność: nefrotoksyczność (na nerki), hepatotoksyczność (na wątrobę) czy działanie toksyczne na szpik kostny np. tetracykliny czy aminoglikozydy.
• reakcje uczuleniowe – wysypki skórne, obrzęki, gorączka oraz wstrząs anafilaktyczny.
• dysbioza jelitowa – razem z bakteriami chorobotwórczymi dochodzi do „zabijania” naturalnej flory bakteryjnej człowieka. Konsekwencjami tego zjawiska mogą być zaburzenia trawienia i oraz możliwość wystąpienia nadkażeń grzybiczych.
• oporność na antybiotyki – to cecha szczepów bakteryjnych, która umożliwia przetrwanie w obecności antybiotyku. Częsta oporność wśród bakterii wiąże się ze źle stosowaną antybiotykoterapią oraz nadużywaniem tych leków w przemyśle spożywczym.

Antybiotyk a badanie krwi

Profilaktyczne badania krwi to jeden ze sposobów monitorowania ogólnego samopoczucia fizycznego. Poddawanie się badaniom w rutynowych odstępach czasu może pozwolić zobaczyć, czy zachodzą niepożądane zmiany w naszym organizmie i umożliwić podejmowanie świadomych decyzji dotyczących twojego zdrowia. Dlatego również po antybiotykoterapii i ogólnie po chorobie warto robić badania krwi, aby sprawdzić czy nasz organizm poradził sobie z infekcją definitywnie i czy nie doszło do powikłań.

Badanie krwi po antybiotyku – kiedy?

Bardzo ważne jest to – kiedy zrobić badanie krwi po antybiotyku. Otóż należy odczekać co najmniej tydzień (najlepiej dwa) od zażycia ostatniej dawki leku. Wiąże się to z tym, że część leków (które są substancjami chemicznymi) mogą wpływać na przebieg badań laboratoryjnych i fałszować ich wyniki (zaniżać bądź zawyżać). Niektóre antybiotyki mają dłuższe okresy półtrwania i mimo to, że skończyliśmy kurs przyjmowania leków, to pozostają one w naszym organizmie do kilku następnych dni. Ponadto warto poczekać trochę dłużej, aby dać organizmowi więcej czasu na regenerację i dojście do równowagi.

Badania po antybiotyku, które warto wykonać:

• morfologia krwi – pozwala ocenić układ krwinkowy, a przede wszystkim odsetek białych krwinek, które odpowiedzialne są za zwalczanie infekcji;
• badanie ogólne moczu – ocena nerek po antybiotykoterpii oraz ocena ilości bakterii w moczu;
• CRP – stężenie powyżej 10 mg/l z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na istnienie w organizmie stanu zapalnego np. infekcji. Jeśli liczba ta wynosi ponad 40 możemy przypuszczać, że nadal trwa zakażenie bakteryjne w organizmie;
• próby wątrobowe – oznaczenie wielkości parametrów wątroby takich jak enzymy wątrobowe: ALT (aminotransferaza alaninowa) i AST (aminotransferaza asparginianowa) i enzymów związanych z nabłonkiem dróg żółciowych: ALP (fosfataza zasadowa) i GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza), jak również bilirubiny – pozwala na ocenę stanu wątroby to antybiotykoterapii, szczególnie po bardzo długich kursach leków;
• poziom witaminy D₃ – zawsze warto skontrolować i uzupełnić stan, gdy jest jej za mało, witamina ta bierze udział w wielu procesach w naszym organizmie, jak również jest niezbędna w budowaniu odporności.

Dodatkowe badania, które warto zrobić po antybiotyku:

• badanie mikrobiologiczne – wymazu z gardła, zatok, ucha w zależności, z jaką infekcją mieliśmy do czynienia czy posiew moczu. Badanie jest szczególnie ważne, gdy czujemy, że infekcja nie jest do końca wyleczona. Warto zrobić je z antybiogramem, aby w przypadku nawrotu infekcji włączyć antybiotyki, na które bakterie nie będą oporne;
• badanie mikroflory (mikrobioty) jelitowej – po długotrwałej antybiotykoterapii, może dojść do rezregulowania flory jelitowej, wtórnych nadkażeń (także grzybiczych) układu pokarmowego i wystąpienia objawów takich jak biegunka czy bóle brzucha. Bardzo ważne jest stosowanie probiotykoterapii w trakcie i po zakończeniu przyjmowania leków, aby wyrównać straty w mikrobiocie jelitowej;
• badanie ASO – po zakażeniach paciorkowcami – badanie polega na oznaczeniu obecności przeciwciał ASO – antystreptolizyny O.  Są to przeciwciała swoiste dla egzotoksyny O wytwarzanej w dużej ilości przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Staphylococcus pyogenes). Toksyna może prowadzić do rozwinięcia gorączki reumatycznej czy ostrego zapalenia kłębuszkowego nerek.

Antybiotyki mimo, to że są znakomitymi lekami należy brać z rozwagą i ściśle według wskazań lekarza. Należy pamiętać, że nie działają na infekcje wywołane przez grzyby, takie jak infekcje drożdżakowe i grzybica stóp lub wirusy. Niewłaściwe stosowanie antybiotyków może prowadzić do nawrotów choroby, wytworzenia oporności i wystąpienia niechcianych skutków niepożądanych.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Antybiotyki i bakterie: mechanizmy działania i strategie oporności. Skarżyńska M., Zając M., Wasyl D. Postepy Mikrobiologii/Advancements of Microbiology (2020). 59(1).
2. „Nowe” i” stare” antybiotyki-mechanizmy działania i strategie poszukiwania leków przeciwbakteryjnych. ” Kozińska A., Sitkiewicz I. Kosmos 66.1 (2017): 109-124.
3. Diagnostyka Laboratoryjna Tom I pod redakcją Andrzeja Szutowicza i Anny Raszei-Specht Gdańsk 2009, Gdański Uniwersytet Medyczny. 
4. https://www.gov.pl/web/psse-wrzesnia/antybiotyki3
5. https://www.nhs.uk/conditions/antibiotics/