Kwas foliowy

 Oznaczenie stężenia kwasu foliowego (folianu) wykonuje się w celu diagnostyki jego niedoborów oraz rozpoznania przyczyn i leczenia anemii (niedokrwistości) . Kwas foliowy i witamina B12 są istotne dla hematopoezy, a ich  deficyty w erytrocytach pozostają ze sobą w związku. W surowicy, niedoborowi  witaminy B12 zazwyczaj towarzyszy prawidłowe lub podniesione stężenie kwasu foliowego, natomiast w erytrocytach stężenie kwasu foliowego jest często również za niskie. Ponieważ poziom krążącego kwasu foliowego zależy od diety, nie jest miarodajnym wskaźnikiem tkankowych zapasów kwasu i dlatego równocześnie z pomiarem kwasu foliowego w surowicy lub osoczu należy wykonać pomiar w krwinkach czerwonych.

Wskazaniem do wykonania badania jest: niedokrwistość megaloblastyczna, długoterminowa terapia lekami przeciwpadaczkowymi, zwiększone ryzyko wystąpienia niedoboru (ciąża, laktacja, połóg, dializy, alkoholizm, przewlekłe choroby wątroby, choroby nowotworowe, łuszczyca). Niedobory kwasu foliowego, będące wynikiem braków żywieniowych, wiążą się często z przyzwyczajeniami dietetycznymi. Przykładowo, gotowanie powoduje utratę folianu ze względu na jego wrażliwość na temperaturę. Niewystarczające spożycie kwasu foliowego prowadzi do obniżenia jego stężenia najpierw w surowicy, a następnie w erytrocytach, skutkująć wzrostem stężenia homocysteiny i zmianami megaloblastycznymi w szpiku i innych tkankach. Niedobór w trakcie ciąży może doprowadzić do wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu, przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka czy opóźnionego rozwoju płodu.
Źródłem kwasu foliowego w diecie są: wątroba, szpinak, warzywa o ciemnozielonych liściach, rośliny strączkowe, sok pomarańczowy oraz suplementy diety. Dostępność witaminy z naturalnych źródeł jest różna i zależna od stopnia uwolnienia ze struktur komórkowych w trakcie trawienia. Wchłanianie suplementowanego kwasu foliowego dochodzi nawet do 100%.

Kwas foliowy występuje we krwi jako 5-metylotetrahydrofolian (5-MTHF) w połączeniu z albuminą (słabe wiązanie), lub w niewielkiej ilości, z białkiem wiążącym foliany (o dużym powinowactwie). Metabolizm 5-MTHF istotnie zależy od witaminy B12 –  w przypadku jej niedoboru nie jest on przekształcany do THF niezbędnego w wielu reakcjach chemicznych. Podstawową funkcją fizjologiczną kwasu foliowego jest jego udział w syntezie składników DNA i RNA, przemianach homocysteiny do metioniny i s-adenozylometioniny, wytwarzaniu neurotransmiterów, białek i lipidów błon komórkowych.

Przyczyny obniżenia stężenia: zburzenia składu bakterii jelitowych, ograniczone wchłanianie jelitowe (resekcja jelita, celiakia, sprue tropikalna), niewystarczająca podaż w diecie, alkoholizm, zwiększone zapotrzebowanie (ciąża, choroby wątroby, nowotwory), przyjmowane leki (antagoniści kwasu foliowego - metotreksat, inhibitory wchłaniania - fenytoina, inhibitory reduktazy dihydrofolianowej - trimetoprim), dializy.

Próbki z materiałem do badania (krew/surowica/osocze) chronić przed światłem.
Metotreksat może wpływać na wyniki oznaczenia; przeciwciała heterofilne, HAMA.

Kwas foliowy, czyli witamina B9 stanowi jedną z najważniejszych witamin, która warunkuje prawidłowe funkcjonowanie ludzkiego organizmu. Kwas foliowy jest szczególnie istotny podczas ciąży, jako że jego niedobory mogą prowadzić do występowania szeregu poważnych zaburzeń rozwojowych u płodu.

Witamina B9 bierze udział w licznych procesach biochemicznych stale zachodzących w organizmie człowieka. Kwas foliowy uczestniczy między innymi w obróbce materiału DNA oraz jego naprawach, warunkuje poprawne zachodzenie podziałów komórkowych oraz odpowiada za prawidłową produkcję erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, odpowiedzialnych za transport tlenu do poszczególnych tkanek i narządów. Witamina B9 jest także niezbędna do utrzymania zdrowia sercowo-naczyniowego, zapewniania płodności oraz prawidłowej pracy układu nerwowego poprzez udział w procesach syntezy neurotransmiterów, odpowiedzialnych za przekazywanie pobudzeń nerwowych pomiędzy poszczególnymi neuronami (komórkami nerwowymi). Odpowiednie stężenia kwasu foliowego korzystnie wpływają także na funkcjonowanie żołądka, jelit oraz wątroby. Warto wspomnieć także o istotnej roli kwasu foliowego w regulowaniu stężenia homocysteiny poprzez utrzymywanie jej właściwych wartości. Występowanie podwyższonych poziomów homocysteiny we krwi może wpływać na zwiększone ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Dodatkowo, niskie poziomy witaminy B9 mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka rozwoju licznych rodzajów nowotworów, takich jak m.in. rak piersi, jajników, prostaty oraz trzustki.

Wykonanie badania stężeń kwasu foliowego we krwi zalecane jest w przypadku występowania objawów, które mogą wskazywać na niedobory witaminy B9. Ze względu na istotną rolę kwasu foliowego w procesach krwiotwórczych przeprowadzanie tego testu diagnostycznego może być przydatne podczas rozpoznawania przyczyn anemii, czyli niedokrwistości. Dzięki wykryciu niedoborów kwasu foliowego możliwe jest szybkie wdrożenie właściwej suplementacji, która pozwoli na skuteczną redukcję nasilenia objawów związanych z niedokrwistością. Na niedobory kwasu foliowego szczególnie narażone są osoby, które stosują niezbilansowaną dietę, przewlekle zażywają określone leki (m.in. leki przeciwpadaczkowe lub też leki z grupy antykoncepcji hormonalnych) oraz osoby przewlekle nadużywające alkoholu.

Przeprowadzenie badania stężeń witaminy B9 w krwi zalecane jest także pacjentkom, które starają się o dziecko lub są już na wczesnych etapach ciąży. Niedobory kwasu foliowego w tym okresie mogą prowadzić do wystąpienia szeregu komplikacji zdrowotnych u płodu. Z tego powodu warto jak najwcześniej rozpocząć suplementację tego związku, przy czym dokładne ilości przyjmowanych preparatów powinny zostać skonsultowane z lekarzem.

Normy kwasu foliowego we krwi zależne są od wielu czynników – na przykład dla kobiet w ciąży minimalne stężenie kwasu foliowego będzie wyższe niż w przypadku innych osób. Dodatkowo warto pamiętać, że każde laboratorium może stosować inne zakresy wartości referencyjnych, które będą nieznacznie różnić się między sobą. Jest to związane m.in. z różnymi metodami przeprowadzania badań laboratoryjnych. W celu ustalenia, czy poziom kwasu foliowego we krwi mieści się w granicach normy należy odnieść się do wartości referencyjnych podanych na wydawanym pacjentowi wyniku. W przypadku otrzymania rezultatów niezgodnych z normą należy skonsultować się z lekarzem, który na podstawie otrzymanych danych oraz informacji o dodatkowych uwarunkowaniach zdrowotnych pacjenta będzie w stanie ocenić, czy u danej osoby występują niedobory lub też nadmiary kwasu foliowego, a także zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze.

Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do rozwoju szeregu objawów chorobowych, które dotyczą licznych narządów oraz układów w ludzkim organizmie. Stopień nasilenia tych dolegliwości jest zależny głównie od tego, jak znaczący niedobór witaminy B9 występuje u danego pacjenta oraz od dodatkowych uwarunkować chorobowych. Do objawów niedoboru kwasu foliowego zalicza się między innymi:

• Niedokrwistość makrocytowa (megaloblastyczna) – towarzyszą jej charakterystyczne objawy anemii, takie jak ogólne osłabienie, uczucie duszności, zwiększona męczliwość oraz bladość powłok skórnych;
• Zaburzenia nastroju o charakterze depresyjnym oraz lękowym;
• Zwiększona drażliwość, nerwowość;
• Problemy ze snem, bezsenność;
• Pogorszenie koncentracji;
• Zaburzenia pamięci;
• Przewlekłe biegunki;
• Rozwój stanów zapalnych w obrębie błon śluzowych jamy ustnej oraz języka;
• Bóle głowy;
• Uczucie kołatania serca;
• Zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy oraz jej powikłań, takich jak zawał mięśnia sercowego lub udar mózgu;
• Zaburzenia wzrastania (u dzieci).

W większości przypadków nadmierne stosowanie suplementów diety zawierających kwas foliowy nie prowadzi do rozwoju poważnych dolegliwości. W nielicznych przypadkach u osób ze zbyt wysoką podażą witaminy B9 może dochodzić do wystąpienia dolegliwości ze strony układu pokarmowego, rozwoju alergicznych reakcji skórnych lub też zaburzeń snu. Szczególną uwagę na odpowiednie dawkowanie preparatów zawierających kwas foliowy należy zwrócić w okresie ciąży, jako że nadmierna suplementacja witaminy B9 u kobiet ciężarnych może zwiększać ryzyko rozwoju astmy u dziecka. Z tego powodu wdrożenie stosowania tego typu suplementów diety (oraz innych preparatów) każdorazowo należy skonsultować z lekarzem odpowiedzialnym za prowadzenie ciąży.

Kwas foliowy jest substancją, która ulega rozpuszczeniu w wodzie, natomiast nie rozpuszcza się w tłuszczach. Ludzki organizm nie jest w stanie samodzielnie syntezować witaminy B9 – z tego powodu zapotrzebowanie na kwas foliowy musi być pokrywane poprzez spożywanie produktów zawierających ten związek chemiczny lub też stosowanie odpowiednich suplementów dietetycznych. Przykładowe produkty spożywcze, które zawierają znaczące ilości kwasu foliowego to między innymi:

• Szpinak,
• Jaja kurze (żółtka),
• Produkty sojowe,
• Orzechy,
• Nasiona słonecznika,
• Soczewica,
• Drożdże,
• Cykoria,
• Szparagi,
• Ryż,
• Pomarańcze,
• Buraki,
• Awokado,
• Sałata.

Badanie stężeń kwasu foliowego we krwi przeprowadzane jest  w próbce  krwi żylnej pacjenta. Pobranie krwi do badania nie wymaga specjalnych przygotowań. Nie występuje konieczność wykonania badania na czczo lub o określonej porze dnia. Warto pamiętać o spożywaniu większej ilości płynów przed pobraniem krwi, aby zwiększyć objętość krwi krążącej oraz ułatwić proces pobrania próbki.