Kwas moczowy

Pomiar stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi. Kwas moczowy jest końcowym metabolitem przemiany zasad purynowych. Jego stężenie zależy od tempa procesów syntezy i wydalania z organizmu. Nadmierny wzrost stężenia (hiperurykemia) może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Pierwotna hiperurykemia rozwija się w wyniku wrodzonych defektów metabolizmu, np. zespół Lescha-Nyhana  (ok. 1% przypadków)  lub zaburzeń sekrecji w kanalikach nerkowych (99% przypadków). Wtórna hiperurykemia  jest konsekwencją zwiększonej podaży niektórych związków w diecie, niedożywienia (wzrost syntezy kwasu moczowego w wyniku nasilonych procesów katabolicznych), zburzeń funkcji nerek, czy masywnego rozpadu komórek w wyniku chemioterapii nowotworów,  szczególnie chłoniaków nieziarniczych,  NHL (ang. non-Hodgkin lymphoma) -  tzw.  ostry zespół  rozpadu guza. Powikłaniami hiperurykemi może być dna moczanowa i uszkodzenie nerek. Patologicznie zmniejszone stężenie kwasu moczowego (hipourykemia) pojawia się w przebiegu zaburzeń metabolicznych np. w ksantynurii lub w wyniku zwiększenia wydzielania nerkowego, np. w zespole niewłaściwego uwalniania wazopresyny,  SIADH (ang. syndrome of inappropriate antidiuretic hormone hypersecretion) . Może być także spowodowane kombinacją obydwu tych stanów. Wskazaniem do oznaczeń stężenia kwasu moczowego są: diagnostyka i kontrola terapii dny moczanowej, diagnostyka chorób nerek, kontrola przebiegu i leczenia chorób rozrostowych oraz leczenia cyklosporyną.

Przyczyny wzrostu stężenia: atak dny moczanowej, zespół Lesha-Nyhana, zaburzenia funkcji nerek, choroby mieloproliferacyjne, nowotwory, czerwienica prawdziwa, chemioterapia nowotworów, terapia cyklosporyną po transplantacji, głodówka, zatrucia (prowadzące do uszkodzenia kanalików nerkowych, np. metalami ciężkimi), alkohol, diuretyki,  nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc,  leki (np. L-dopa, salicylany w dawce  ponad 3g na dobę).

Przyczyny obniżenia stężenia: ksantynuria, leczenie allopurinolem, choroby wątroby, SIADH, zespół Fanconiego,  AIDS, cukrzyca, nowotwory nerek, leki (np. salicylany w dawce ponad 3g na dobę).

Kwas moczowy to organiczna substancja chemiczna, która powstaje w wyniku licznych procesów przemiany materii, zachodzących stale w ludzkim organizmie. Oznaczenie stężenia kwasu moczowego we krwi to użyteczne narzędzie diagnostyczne, wykorzystywane tak podczas rozpoznania zaburzeń funkcji narządów uczestniczących w produkcji tej substancji, jak i organów odpowiedzialnych za jej wydalanie. Zbyt wysokie poziomy kwasu moczowego we krwi mogą prowadzi do szeregu dolegliwości chorobowych oraz związanych z nimi możliwych powikłań zdrowotnych. Czym jest kwas moczowy, na czym polega badanie kwasu moczowego, jakie objawy mogą wskazywać na zbyt wysokie poziomy kwasu moczowego i w jakie sposób obniżyć kwas moczowy we krwi?

Kwas moczowy to organiczny związek chemiczny, który jest pochodną związków purynowych. W żywych organizmach puryny stanowią jeden z podstawowych budulców zasad nukleotydowych, które tworzą materiał genetyczny, zarówno w postaci RNA jak i DNA. Kwas moczowy powstaje na skutek przemian tych związków w ludzkim organizmie. Do jego produkcji prowadzi rozkład puryn pochodzących zarówno z pożywienia, jak i z własnych komórek. Zasady purynowe występują w dużych ilościach w pokarmach bogatych w białko, takich jak m.in. różnego typu mięsa, nabiał lub też rośliny strączkowe (np. fasola, groch lub ciecierzyca).

Rozkład zasad purynowych oraz dalsze przetwarzanie tych substancji odbywa się w hepatocytach, czyli komórkach tworzących miąższ wątroby. Kwas moczowy jest końcowym produktem metabolizmu zasad purynowych. Oznacza to, że nie ulega on dalszym przemianom, a ze względu na jego potencjalnie toksyczne właściwości musi on zostać skutecznie wydalony z organizmu.

W warunkach zdrowia stężenia kwasu moczowego we krwi utrzymywane są na niskich poziomach. Narządem odpowiedzialnym za wydalanie tego związku z organizmu są nerki. Po wytworzeniu w wątrobie zostaje przetransportowany do tych narządów, gdzie ulega filtracji do moczu, z którym następnie usuwany jest z organizmu. W niewielkich ilościach kwas moczowy wydalany jest także wraz z kałem. W określonych chorobach może dochodzić do powstania zaburzeń eliminacji kwasu moczowego z organizmu, co prowadzi do znaczącego wzrostu jego poziomów we krwi.

Badanie kwasu moczowego to test laboratoryjny, który przeprowadzany jest w próbce krwi żylnej pacjenta. Przeprowadzenie oznaczenia jego stężenia  we krwi zalecane jest w diagnostyce i monitorowaniu  wielu chorób, które związane są z zaburzeniami wytwarzania lub eliminacji kwasu moczowego z organizmu.

Jedną z najczęściej występujących chorób, które cechują się hiperurykemią (nadmiarem kwasu moczowego we krwi) jest dna moczanowa (artretyzm), nazywana dawniej podagrą w klasycznej formie atakującej staw podstawy palucha. Schorzenie to zazwyczaj dotyczy mężczyzn powyżej 30 roku życia, u których dodatkowo współwystępuje otyłość oraz zespół metaboliczny. W przebiegu dny moczanowej dochodzi do odkładania się kryształków kwasu moczowego w obrębie tkanek miękkich otaczających stawy. To patologiczne zjawisko prowadzi do rozwoju lokalnego stanu zapalnego, który odpowiada za występowanie uciążliwych objawów. Pomiar poziomu kwasu moczowego we krwi może zostać wykorzystany zarówno podczas diagnozowania tej choroby, jak i w celu monitorowania skuteczności wdrożonego leczenia.

Oznaczenie stężenia kwasu moczowego we krwi może być także wykorzystywane do diagnozowania kamicy moczanowej. Kwas moczowy to jedna z substancji, której zbyt wysokie stężenia mogą prowadzić do powstawania kamieni nerkowych. Obecność tych patologicznych złogów w obrębie nerek może skutkować wystąpieniem kolki nerkowej. Jest to niezwykle bolesne zjawisko chorobowe, do rozwoju którego dochodzi na skutek przemieszczania się kamieni nerkowych w obrębie tego narządu. W celu skutecznego leczenia tej choroby oraz wdrożenia właściwej profilaktyki jej nawrotów niezwykle istotne jest określenie czynnika odpowiedzialnego za występowanie kamieni nerkowych.

Kolejnym zastosowaniem badania kwasu moczowego we krwi jest rutynowa kontrola stanu zdrowia pacjenta chorującego na określone rodzaje nowotworów, podczas leczenia z wykorzystaniem środków chemioterapeutycznych. Niektóre leki z tej grupy mogą prowadzić do nasilonego niszczenia komórek nowotworowych, co w konsekwencji może skutkować wzrostem stężenia wielu, niebezpiecznych substancji we krwi chorego. Ze względu na możliwe, niebezpieczne powikłania zespołu lizy guza nowotworowego  konieczne jest regularne badanie stanu zdrowia pacjenta pod kątem tego powikłania.

Przeprowadzenie badania kwasu moczowego we krwi zalecane jest osobom, które doświadczają objawów mogących wynikać z hiperurykemii. W przypadku dny moczanowej (podagry) najczęstsze dolegliwości obejmują:

• Zaczerwienienie skóry w okolicy zajętego stawu,
• Bolesność, szczególnie podczas ucisku,
• Lokalny obrzęk wokół stawu,
• Zwiększone ucieplenie okolicznej tkanki.

Dolegliwości obejmują wtedy zazwyczaj:

• Bardzo silny ból w okolicy lędźwiowej, który może promieniować do boku oraz do pachwiny,
• Dreszcze,
• Nudności,
• Wymioty,
• Ból w jamie brzusznej,
• Silne parcie na mocz,
• Obecność krwi w moczu,
• Zimne poty.

W celu interpretacji wyników badania stężeń kwasu moczowego we krwi należy odnieść uzyskane rezultaty do zakresu referencyjnego, który każdorazowo umieszczany jest na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Każde laboratorium może korzystać z nieznacznie różnych metod analitycznych, przez co normy kwasu moczowego także mogą różnić się w zależności od tego, w której placówce zostało wykonane badanie. Pełna interpretacja danych wymaga także zestawienia wyników z innymi testami laboratoryjnymi, objawami u pacjenta, jego historią choroby, a także przyjmowanymi lekami. Z tego powodu najlepiej skonsultować się z lekarzem, który poza omówieniem wyników będzie w stanie w sposób odpowiedzialny zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze.

W znaczącej większości przypadków granicznie poziom kwasu moczowego nie stanowi powodów do obaw. Świadczą najczęściej o prawidłowej czynności wydalniczej nerek, które sprawnie usuwają nadmierne ilości tej substancji z organizmu. W określonych przypadkach zbyt niskie stężenia kwasu moczowego, poniżej norm stosowanych przed dane laboratorium, mogą jednak wskazywać na problemy zdrowotne. Do nadmiernego obniżenia poziomu kwasu moczowego we krwi może dochodzić m.in. w przebiegu:

• Akromegalii,
• Zespołu nieprawidłowego wydzielania wazopresyny (SIADH),
• Określonych tubulopatii,
• Wrodzonego niedoboru oksydazy ksantynowej.

Wysokie wartości kwasu moczowego we krwi nazywane są hiperurykemią. Hiperurykemia może mieć wiele przyczyn oraz prowadzić do powstania licznych problemów zdrowotnych. Najczęściej zbyt wysokie stężenie kwasu moczowego występuje w przebiegu:

• Dny moczanowej (podagry),
• Zaburzeń pracy nerek o różnym stopniu nasilenia, wraz z ich niewydolnością,
• Zespołu metabolicznego,
• Zaburzeń pracy tarczycy (niedoczynność tarczycy),
• Stosowania leków z grupy diuretyków (m.in. w terapii nadciśnienia tętniczego),
• Powikłań leczenia niektórych nowotworów (zespół lizy guza),
• W przebiegu niektórych chorób onkologicznych,
• Alkoholizmu

Leczenie hiperurykemii zależne jest od wielu czynników, w tym m.in. stopnia nasilenia tej nieprawidłowości oraz dodatkowych obciążeń zdrowotnych pacjenta. W niektórych przypadkach wystarczające będzie leczenie za pomocą modyfikacji diety, która polegać będzie na ograniczeniu spożycia produktów bogatych w zasady purynowe, stanowiące prekursor do produkcji kwasu moczowego. W innych przypadkach konieczne może być włączenie leczenia farmakologicznego, z wykorzystaniem substancji odpowiadających za obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi.

Leczenie hiperurykemii każdorazowo powinno być konsultowane z lekarzem. W określonych przypadkach może być konieczne przeprowadzenie pogłębionej diagnostyki w celu wykrycia choroby podstawowej, która prowadzi do wystąpienia zbyt wysokich stężeń kwasu moczowego.