Mocznik

Oznaczenie stężenia mocznika w surowicy krwi istotne  głównie w diagnostyce pracy  nerek.  Mocznik jest końcowym produktem rozpadu białek, wytwarzanym  głównie w wątrobie. Stężenie mocznika w surowicy zależy od, często przeciwstawnych, mechanizmów oraz   nawyków żywieniowych. Najważniejsze czynniki wpływające na poziom mocznika w krwi, to: wydalanie i reasorbcja nerkowa mocznika, rozpad własnych (endogennych) białek organizmu i wątrobowa synteza białek oraz podaż białka w diecie (dieta wysoko lub nisko białkowa). U dzieci, ze względu na przeważające procesy anaboliczne, stężenie mocznika jest niższe niż u dorosłych.  Zwiększenie stężenia mocznika jest prawie zawsze związane z obniżeniem perfuzji nerkowej, skąpomoczem i bezmoczem, rzadziej z nasileniem katabolizmu białek np.: w przypadku  glikokorykoterapii, nadczynności tarczycy, chemioterapii nowotworów i w chorobach o ciężkim przebiegu. W ciężkich uszkodzeniach nerek z ograniczeniem filtracji dochodzi do znacznego zmniejszenia wydalania mocznika i w konsekwencji  znacznego wzrostu stężenia w surowicy. Ze względu na rozmaitość  czynników  decydujących o poziomie mocznika w krwi, stężenie mocznika nie jest jednak precyzyjnym  parametrem  oceny przesączania kłębuszkowego.  Wskazaniem do oznaczenia stężenia mocznika w krwi jest: różnicowanie przyczyn nadmiaru związków azotowych w krwi (azotemia przednerkowa i pozanerkowa),  ocena toksemii mocznicowej u chorych z terminalną niewydolnością  nerek oraz  ocena nasilenia katabolizmu białkowego u chorych dializowanych.  W diagnostyce różnicowania przyczyn azotemii znalazł zastosowanie wskaźnik mocznik/kreatynina.

Dieta, amoniak w metodzie z ureazą i dehydrogenazą glutaminianową, heparyna amonowa.

Podwyższone wartości: ostra i przewlekła niewydolność nerek, przednerkowa azotemia (krwotoki do przewodu pokarmowego, dieta wysokobiałkowa, leczenie sterydami, chemioterapia, wymioty, biegunka, gorączka, utrata płynu zewnątrzkomórkowego, choroby o ciężkim przebiegu, pozanerkowa azotemia (niedrożność dróg moczowych, nowotwory dróg moczowych).

Obniżone wartości: przewodnienie,  dieta ubogobiałkowa, niedożywienie, marskość wątroby, obniżony katabolizm, ostra martwica kanalików nerkowych (obniżenie reabsorbcji).

Mocznik to produkt końcowy przetwarzania białek w organizmie. Jego produkcja odbywa się przede wszystkim w wątrobie, a wydalany jest z przez nerki, wraz z moczem. Pomiar poziomu mocznika we krwi najczęściej zlecany jest w celu oceny funkcji nerek, choć test ten znajduje zastosowanie także podczas diagnozowania określonych chorób metabolicznych. Jakie objawy mogą wskazywać na nieprawidłowe stężenia mocznika, kiedy należy wykonać badanie oraz o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki?

Badanie mocznika polega na oznaczeniu stężeń tego związku w próbce krwi żylnej. Test ten dostarcza wielu istotnych informacji na temat funkcjonowania nerek, wątroby oraz występowania ewentualnych zaburzeń w obrębie metabolizmu białek.

Mocznik to prosty związek biochemiczny, który składa się z dwutlenku węgla oraz amoniaku. Produkcja mocznika zachodzi w wątrobie podczas tzw. cyklu mocznikowego (ornitynowego). Jest to ciąg reakcji chemicznych mających na celu przetworzenie toksycznego amoniaku do mniej szkodliwego mocznika. Cykl ten stanowi końcowy etap przemian białek oraz aminokwasów – zarówno pochodzących z pożywienia, jak i z własnych komórek organizmu. Mocznik z wątroby transportowany jest wraz z krwią do nerek, gdzie w procesie filtracji przenika do moczu, z którym wydalany jest z organizmu. Niewielka część mocznika (około 10%) wydalana jest przez skórę, wraz z potem.

Badanie stężenia mocznika we krwi najczęściej zlecane jest podczas diagnozowania różnego typu schorzeń nerek. W przypadku występowania tych chorób może dochodzić do zaburzeń procesu filtracji krwi oraz nadmiernej retencji mocznika w organizmie, co skutkuje wzrostem jego stężeń we krwi.

Choroby nerek to bardzo szeroka grupa schorzeń, które posiadają zróżnicowaną etiologię oraz przebieg kliniczny. W wielu przypadkach zaburzenia funkcji nerek mogą rozwijać się przez długi czas w sposób skąpoobjawowy lub też całkowicie pozbawiony objawów chorobowych. Z tego powodu istotne jest regularne kontrolowanie czynności nerek, m.in. poprzez oznaczanie stężeń kreatyniny we krwi. Dzięki regularnemu wykonywaniu badań profilaktycznych możliwe jest wczesne wykrycie licznych schorzeń oraz wdrożenie skutecznego leczenia, które zatrzyma postęp choroby i pozwoli uniknąć poważnych powikłań zdrowotnych. Przeprowadzanie podstawowego pakietu badań profilaktycznych zaleca się około raz do roku wszystkim osobom dorosłym.

Poza niewydolnością nerek do zaburzeń stężeń mocznika we krwi może dochodzić także w przebiegu innych chorób. Jedną z możliwych przyczyn nadmiaru mocznika we krwi jest zwiększony rozkład białek. Nasilony katabolizm może być obserwowany m.in. w przebiegu przewlekłego stosowania glikokortykosteroidów, podczas leczenia różnego typu nowotworów, nadczynności tarczycy oraz jako konsekwencja schorzeń o ciężkim przebiegu.

Badanie poziomów mocznika stosowane jest do oceny skuteczności dializoterapii, czyli leczenia nerkozastępczego. W przypadku skutecznych dializ stężenie mocznika będzie znacząco spadało po zakończeniu sesji leczenia.

Pomiar stężenia mocznika we krwi zalecany jest osobom, które doświadczają objawów wskazujących na zaburzenia czynności nerek oraz związane z nimi podwyższone poziomy mocznika. Dolegliwości chorobowe w przebiegu mocznicy mogą obejmować następujące objawy:

• Pogorszenie koncentracji,
• Nudności,
• Wymioty,
• Uogólnione zmęczenie,
• Nadmierna senność,
• Uczucie świądu skóry,
• Obrzęki, szczególnie w obrębie kończyn dolnych,
• Wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
• Parestezje w obrębie kończyn – uczucie mrowienia,

W wielu przypadkach lekarz może zadecydować o konieczności przeprowadzenia dodatkowych badań laboratoryjnych, jak np. jednoczasowy pomiar stężeń kreatyniny i mocznika we krwi w celu oznaczenia tzw. wskaźnika mocznik/kreatynina. Dzięki zestawieniu obydwu tych parametrów możliwe jest uzyskanie bardziej precyzyjnych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta oraz funkcjonowania nerek.

W celu weryfikacji otrzymanych wyników badania stężeń mocznika we krwi należy zestawić wykryte stężenie tego związku z wartościami referencyjnymipodane na wydawanym wyniku.

Kompleksowa interpretacja wyników badania wymaga uwzględnienia dodatkowych czynników, takich jak m.in. ogólny stan pacjenta, współwystępujące choroby, przyjmowane na stałe leki oraz wyniki innych testów laboratoryjnych. Na podstawie wszystkich tych danych lekarz będzie w stanie podjąć odpowiednie decyzje w zakresie dalszego postępowania diagnostyczno-leczniczego, które będą najlepiej odpowiadać potrzebom zdrowotnym danej osoby.

Najczęstszą przyczyną podwyższonych poziomów mocznika we krwi są zaburzenia pracy nerek. Ze względu na możliwe, poważne konsekwencje zdrowotne stan ten każdorazowo wymaga przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki w celu ustalenia jego przyczyn. Inne, możliwe przyczyny wzrostu stężeń tego mocznika we krwi obejmują m.in. nadmierne spożycie białka  w diecie, rozległe uszkodzenie tkanek (np. w wyniku urazu lub zabiegu chirurgicznego), krwawienie do przewodu pokarmowego lub znaczące odwodnienie. Nadmiar mocznika może być także efektem ubocznym długotrwałego stosowania określonych leków, takich jak np. kortykosteroidy.

Obniżone poziomy mocznika we krwi także mogą stanowić objaw poważnych schorzeń. Za niskie wartości tego związku mogą odpowiadać m.in. schorzenia wątroby, które upośledzają zdolność tego narządu do przetwarzania produktów metabolizmu białek. Niewydolność wątroby, podobnie jak niewydolność nerek, stanowi poważne, bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia. Z tego powodu wykrycie zbyt niskich stężeń mocznika we krwi także wymaga przeprowadzenia dokładnej, pogłębionej diagnostyki. Poza zaburzeniami czynności wątroby obniżenie poziomu mocznika może wynikać m.in. z nadmiernego nawodnienia w momencie pobrania krwi, niedożywienia lub stosowania diety ubogiej w białko.