Czynnik reumatoidalny (RF), ilościowo

Ilościowy pomiar w surowicy  RF jest stosowany w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) i innych chorób o podłożu autoimmunizacyjnym.  Czynniki reumatoidalne, RF (ang. rheumatoid factor /s/) to wytwarzane przez układ odpornościowy białka o strukturze immunoglobulin, które mogą atakować zdrowe tkanki własnego organizmu. Ściślej, czynniki reumatoidalne są autoprzeciwciałami  przeciwglobulinowymi, czyli przeciwciałami  rozpoznającymi antygeny na własnych przeciwciałach organizmu (anty-przeciwciała IgG). W 85% RF jest immunoglobuliną  klasy IgM,  rzadziej IgG, IgA, IgE i IgD (odpowiednio: IgM anty-IgG; IgG anty IgG; IgA anty-IgG etc).  RF występuje w 70-90% przypadków reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) i koreluje z aktywnością choroby, chociaż nie jest  swoisty dla tego schorzenia. Wynik ujemny jest jednym z warunków rozpoznania tzw. seronegatywnych  chorób stawów. Brak RF stanowi niekorzystny czynnik  rokowniczy w RZS. RF występuje również u 75-95 % chorych na zespół Sjogrena i 50-60% chorych na mieszaną kolagenozę – mieszaną chorobę tkanki łącznej (ang. mixed connective tissue disease, MCTD).  RF stwierdzany jest  u ludzi zdrowych,  przy czym częstość występowania rośnie z wiekiem. Do 60. roku życia RF występuje u 2-4% zdrowej populacji,  a po 70. roku  odsetek dochodzi do 25%.

Bardzo duże stężenie RF jest powoduje wyniki fałszywie ujemne  w wyniku tzw. efektu haka  (ang. (hook effect).

Badanie RF (czynnik reumatoidalny) najczęściej zlecane jest podczas diagnozowania RZS, czyli reumatoidalnego zapalenia stawów. Ilościowe oznaczenie stężenia tego specyficznego autoprzeciwciała (w połączeniu z innymi badaniami oraz obrazem klinicznym) pozawala zarówno na rozpoznanie RZS, jak i ocenę aktywności procesów chorobowych. Na czym polega badanie RF, kiedy należy przeprowadzić badanie czynnika reumatoidalnego, jakie objawy mogą wskazywać na rozwój RZS oraz w jaki sposób interpretować wyniki ilościowego badania RF?

Badanie krwi RF ilościowo’ to test diagnostyczny, który polega na pomiarze stężenia czynnika reumatoidalnego (z ang. rheumatoid factor) w próbce krwi żylnej. Czynnik reumatoidalny to autoprzeciwciało skierowane przeciwko fragmentom Fc immunoglobulin klasy IgG. Do produkcji RF dochodzi w przebiegu określonych chorób autoimmunologicznych. Cechą charakterystyczną tych schorzeń jest nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, który rozpoznaje określone elementy organizmu gospodarza jako obce i uruchamia przeciwko nim procesy immunologiczne.

Obecność czynnika reumatoidalnego najczęściej wykorzystywana jest do diagnozowania reumatoidalnego zapalenia stawów, czyli RZS. RF obecny jest we krwi ok. 80% do 85% pacjentów cierpiących na to schorzenie. Warto jednak zaznaczyć, że samo wykrycie RF nie wystarcza do rozpoznania RZS. Czynnik reumatoidalny może pojawiać się także w przebiegu innych chorób autoimmunologicznych oraz w schorzeniach o innej etiologii. Omawiane autoprzeciwciało może być obecne także we krwi osób zdrowych – szacuje się, że RF jest wykrywane nawet u ok. 10% zdrowej populacji ogólnej.

Przeprowadzenie ilościowego oznaczenia RF we krwi zalecane jest w toku diagnozowania reumatoidalnego zapalenia stawów. Rozpoznanie RZS może zostać postawione na podstawie specjalistycznych kryteriów klasyfikacyjnych, które obejmują m.in. markery serologiczne dla tego schorzenia. Do tych parametrów laboratoryjnych zalicza się RF oraz przeciwciała anty-CCP. Ze względu na pewną złożoność kryteriów diagnostycznych, przed przeprowadzeniem ilościowego badania RF warto skonsultować się z lekarzem, który będzie w stanie zaplanować optymalny pakiet badań laboratoryjnych.

Reumatoidalne zapalnie stawów, nazywane dawniej „artretyzmem” lub „gośćcem” to względnie częsta, przewlekła choroba tkanki łącznej, której główne objawy obejmują długotrwałe zapalenie stawów oraz postępującą destrukcję ich struktur. Do rozwoju RZS dochodzi najczęściej u osób pomiędzy 35, a 50 rokiem życia, przy czym kobiety chorują 3 razy częściej niż mężczyźni.

Dokładne przyczyny wystąpienia RZS nie są do końca poznane. Patomechanizm rozwoju schorzenia wynika z zaburzeń funkcjonowania układu odpornościowego, który rozpoznaje tkanki tworzące stawy jako obce i rozpoczyna proces immunologiczny prowadzący do pojawienia się stanu zapalnego w ich obrębie. Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju RZS zalicza się m.in.:

• Uwarunkowania genetyczne – wcześniejsze występowanie RZS w rodzinie pacjenta,
• Palenie tytoniu,
• Niedobory witaminy D,
• Narażenie na ditlenek krzemu.

Oznaczenie ilościowe czynnika reumatoidalnego (RF) we krwi zlecane jest w przypadku wystąpienia dolegliwości, które mogą wskazywać na wczesne fazy rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów. RZS najczęściej rozpoczyna się od symetrycznego (obustronnego) zapalenia stawów międzypaliczkowych bliższych lub śródręczno-paliczkowych. Typowe objawy to m.in.:

• Ból stawów,
• Zwiększona tkliwość na dotyk i ucisk,
• Obrzęk okolicznych tkanek,
• Zwiększone ucieplenie oraz zaczerwienie skóry pokrywającej staw,
• Sztywność w zajętych stawach – szczególnie sztywność poranna, która ustępuje wraz z wykonywaniem ruchów w stawie,
• Ograniczenie zakresu ruchomości.

Wraz z postępem choroby proces zapalny trwale uszkadza tkanki stawowe. Z czasem proces ten prowadzi do deformacji stawów oraz zaników okolicznych mięśni. W zaawansowanym RZS stawy mogą całkowicie stracić ruchomość, co stanowi przyczynę poważnego ograniczenia sprawności pacjenta i w sposób znaczący pogarsza jego komfort życia. Z tego względu niezwykle istotne jest wczesne postawienie rozpoznania reumatoidalnego zapalania stawów oraz wdrożenie właściwego leczenia, które pozwoli na ograniczenie nasilenia dolegliwości chorobowych oraz może spowolnić przebieg omawianego schorzenia.

W celu interpretacji wyników ilościowego oznaczenia RF we krwi należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem norm referencyjnych, które umieszczane są na wydawanej dokumentacji. Należy mieć na uwadze, że wynik badania każdorazowo należy zestawić z obrazem klinicznym prezentowanym przez pacjenta, historią progresji jego dolegliwości, wynikami dodatkowych badań laboratoryjnych oraz badań obrazowych. W przebiegu RZS najbardziej istotnym badaniem obrazowym jest RTG zajętych przez chorobę stawów. Dodatkowo, lekarz może zadecydować o przeprowadzeniu badania USG stawów, które pozwoli uwidocznić proces zapalny w obrębie tkanek miękkich.

Wzrost wartości czynnika reumatoidalnego we krwi najczęściej wskazuje na rozwój reumatoidalnego zapalenia stawów. Podwyższone stężenia RF mogą jednak pojawiać się także w przebiegu innych chorób, takich jak m.in.:

• Toczeń rumieniowaty układowy,
• Zespół Sjögrena,
• Zapalenie skórno-mięśniowe,
• Przewlekłe schorzenia wątroby,
• Choroby zapalne płuc,
• Kiła,
• Salmonelloza,
• Zapalenie wsierdzia,
• Twardzina układowa,
• Infekcje pasożytnicze,
• Krioglobulinemia,
• Określone zakażenia wirusowe.

Warto mieć na uwadze, że niskie miano czynnika reumatoidalnego lub też całkowity jego brak nie wyklucza rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów. W przypadku spełniania pozostałych kryteriów diagnostycznych, przy jednoczesnym braku markerów serologicznych RZS, mówi się o tzw. seronegatywnym reumatoidalnym zapaleniu stawów. Rozpoznanie stawiane jest wówczas na podstawie typowego obrazu klinicznego choroby oraz wyników badań obrazowych.