Witamina A

Znajomość poziomu witaminy A (retinolu) pozwala na decyzję o wdrożeniu i monitorowanie  suplementacji oraz  jest przydatna w diagnostyce zespołu złego wchłaniania, ślepoty zmierzchowej i kontroli leczenia pozajelitowego. Retinol należący do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, posiada właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne; jest istotnym składnikiem barwnika wzrokowego (czerwieni wzrokowej w pręcikach i czopkach siatkówki); stanowi czynnik wzrostu kości;  jest kofaktorem syntezy hormonów steroidowych. Niedobór witaminy A może być powodowany niewystarczającą podażą, przewlekłym zespołem złego wchłaniania lipidów, chorobami wątroby, pasożytami przewodu pokarmowego lub przewlekłym alkoholizmem. Spektakularnym objawem niedoboru jest tzw. kurza ślepota, czyli zaburzenie widzenia pręcikowego. Poza niedowidzeniem o zmierzchu, niedobór objawia się suchością spojówek, łamliwością włosów i paznokci, łuszczeniem skóry, spowolnieniem wzrostu u dzieci. Nadmiar witamin A, powodowany nadmierną lub długotrwałą suplementacją wywołuje: zmęczenie, drażliwość, suchość i świąd skóry, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, powiększenie wątroby i śledziony. Pomiar wykonywany jest metodą chromatografii cieczowej HPLC..

Witamina A to potoczne określenie na zbiór związków biochemicznych, które należą do grupy retinoidów. Z fizjologicznego punktu widzenia najważniejszy z nich jest retinol, dlatego nazwa tej substancji bywa czasami używana zamiennie z „witaminą A”. Witamina A pełni wiele istotnych funkcji, które niezbędne są do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Szczególnie ważny jest wpływ witaminy A na funkcjonowanie narządu wzroku. Poprzez przekształcenia chemiczne retinolu pod wpływem światła, na powierzchni siatkówki dochodzi do pobudzenia obecnych tam wyspecjalizowanych komórek nerwowych, co pozwala na odbiór bodźców wizualnych oraz gwarantuje prawidłowe widzenie. Z tego powodu niedobory witaminy A mogą prowadzić do rozwoju zaburzeń widzenia, w szczególności tzw. kurzej ślepoty, która związana jest ze znaczącym pogorszeniem jakości widzenia po zmroku.

Witamina A uczestniczy także w utrzymywaniu zdrowia włosów, paznokci oraz skóry, gdzie zapobiega m.in. powstawaniu przebarwień. Dodatkowo retinol warunkuje właściwe wzrastanie kości oraz wzmacnia ich strukturę. Poza tkanką kostną witamina A odpowiada także za regulację odtwarzania komórek naskórka oraz komórek nabłonkowych, w tym także błon śluzowych układu oddechowego oraz układu pokarmowego.

Odpowiednie stężenia witaminy A w organizmie przyczyniają się także do prawidłowego działania układu odpornościowego, dzięki czemu możliwa jest skuteczna ochrona organizmu przed infekcjami wywoływanymi przez wiele drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak bakterie lub wirusy. Niektóre badania medyczne wskazują na możliwe działanie przeciwnowotworowe witaminy A, kiedy dodatkowa suplementacja retinolu może korzystnie wpływać na obniżenie ryzyka rozwoju m.in. raka żołądka. Obecnie działanie przeciwnowotworowe witaminy A jest przedmiotem wielu intensywnych badań – niektóre z nich wskazują jednak na zwiększone ryzyko wystąpienia określonych nowotworów w przypadku suplementacji witaminy A.

Witamina A jest zaliczana do tzw. przeciwutleniaczy. Związki chemiczne z tej grupy neutralizują działanie tzw. wolnych rodników, w tym reaktywnych form tlenu  które mogą wywierać niekorzystny wpływ na ludzki organizm poprzez wywoływanie stresu oksydacyjnego. Występowanie tego zjawiska wiąże się ze zwiększonym rozwojem licznych chorób, takich jak np. cukrzyca lub miażdżyca. Warto zaznaczyć, że stosowanie przeciwutleniaczy w celu zapobiegania działaniu stresu oksydacyjnego na ludzki organizm jest nadal przedmiotem istotnych kontrowersji, a zasadność takiego działania nie została jednoznacznie potwierdzona w badaniach medycznych

Badanie stężenia witaminy A we krwi zalecane jest w przypadku, gdy występują objawy, które mogą wskazywać na niedobory retinolu. Najczęściej do ich rozwoju dochodzi w przypadku stosowania nieprawidłowej diety oraz u osób przewlekle nadużywających alkoholu. Niedobory witaminy A związane są wówczas z uszkodzeniami wątroby, która odgrywa istotną rolę w procesach magazynowania oraz przekształcania chemicznego retinolu. Warto pamiętać także, że w określonych przypadkach występuje zwiększone zapotrzebowanie na witaminę A, które także może prowadzić do rozwoju niedoborów. Szczególnie dotyczy to małych dzieci, kobiet w ciąży oraz kobiet karmiących piersią.

Oznaczenie stężeń witaminy A we krwi powinno zostać przeprowadzone także w przypadku występowania dolegliwości związanych z nadmiarem witaminy A w organizmie. Najczęściej do rozwoju tego zjawiska dochodzi w wyniku stosowania nadmiernych ilości suplementów diety, które zawierają witaminę A. Z tego powodu nie należy przekraczać zalecanego dziennego spożycia tego typu środków.

Dokładne normy witaminy A mogą różnić się pomiędzy poszczególnymi laboratoriami, które przeprowadzają oznaczenie stężeń tej substancji we krwi. Z tego powodu każdorazowo należy porównać otrzymany wynik z wartościami referencyjnymi, które znajdują się na wydawanym pacjentowi dokumencie. W przypadku uzyskania nieprawidłowych wartości stężeń retinolu we krwi należy skonsultować się z lekarzem, który na podstawie dodatkowych objawów oraz uwarunkowań zdrowotnych pacjenta będzie w stanie poprawnie zinterpretować otrzymane dane oraz zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze.

Niedobory witaminy A najczęściej występują na skutek stosowania nieprawidłowej diety, która nie zawiera wystarczających ilości witaminy A. Kolejnym źródłem tego schorzenia może być współwystępowanie innych jednostek chorobowych, takich jak np. niewydolność trzustki, określone choroby zapalne przewodu pokarmowego lub też uszkodzenia wątroby. Dodatkowo, nieprawidłowe wchłanianie witaminy A z przewodu pokarmowego może zachodzić w przebiegu niedoborów żelaza, co także może przyczynić się do rozwoju niedoborów omawianej witaminy.

Niedobór witaminy A może prowadzić do szeregu objawów. Najczęstsze dolegliwości w przebiegu niedoboru witaminy A to m.in.:

• Kurza ślepota (ślepota zmierzchowa) – znaczące pogorszenie jakości widzenia przy słabym oświetleniu,
• Nadmierne przesuszanie rogówki oraz spojówki oka,
• Zwiększona łamliwość włosów,
• Nadmierne wypadanie włosów,
• Przesuszanie skóry,
• Rozwój wysypek oraz krost trądzikowych na skórze,
• Kruchość paznokci,
• Zwiększone ryzyko rozwoju infekcji wirusowych oraz bakteryjnych,
• Przewlekłe biegunki.

Nadmiar witaminy A jest szkodliwy dla zdrowia oraz może prowadzić do szeregu dolegliwości. Najczęściej jest on skutkiem nieprawidłowego stosowania suplementów diety oraz innych specjalistycznych preparatów, które zawierają witaminę A. Zbyt wysokie stężenia witaminy A mogą prowadzić do rozwoju następujących dolegliwości:

• Ogólne osłabienie,
• Zwiększona nerwowość,
• Nudności i wymioty,
• Pogorszenie kondycji skóry oraz włosów,
• Nadwrażliwość na światło (światłowstręt),
• Zaburzenia pracy układu nerwowego,
• Bóle głowy,
• Uszkodzenia wątroby,
• Zażółcenie błon śluzowych oraz powłok skórnych,
• Zmniejszona gęstość kości,
• Zwiększone ryzyko krwawień,
• Zaburzenia pracy nerek.

Nadmiar witaminy A jest szkodliwy dla zdrowia oraz może prowadzić do szeregu dolegliwości. Najczęściej jest on skutkiem nieprawidłowego stosowania suplementów diety oraz innych specjalistycznych preparatów, które zawierają witaminę A. Zbyt wysokie stężenia witaminy A mogą prowadzić do rozwoju następujących dolegliwości:

• Ogólne osłabienie,
• Zwiększona nerwowość,
• Nudności i wymioty,
• Pogorszenie kondycji skóry oraz włosów,
• Nadwrażliwość na światło (światłowstręt),
• Zaburzenia pracy układu nerwowego,
• Bóle głowy,
• Uszkodzenia wątroby,
• Zażółcenie błon śluzowych oraz powłok skórnych,
• Zmniejszona gęstość kości,
• Zwiększone ryzyko krwawień,
• Zaburzenia pracy nerek.

Badanie stężeń witaminy A przeprowadzane jest w próbce krwi żylnej pacjenta. Test nie wymaga od pacjenta szczególnego przygotowania. Nie występuje konieczność stawienia się na badanie na czczo lub też o określonej porze dnia. Warto pamiętać o właściwym nawodnieniu organizmu przed pobraniem krwi, jako że warunkuje ono lepsze wypełnienie łożyska naczyniowego co ułatwia przeprowadzenie pobrania krwi.