Hiperwitaminoza - jak się objawia?

Redakcja Diagnostyki

30 sierpnia 2022

Przeczytasz w 10 minut

Udostępnij

Spis treści:

Hiperwitaminoza – co to jest?
Przyczyny oraz objawy hiperwitaminozy
Jakie są najczęstsze hiperwitaminozy?
Hiperwitaminoza witaminy D
Hiperwitaminoza witaminy A
Hiperwitaminoza witaminy B12
Hiperwitaminoza witaminy C
Źródła

Odpowiednie stężenia witamin w organizmie są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Ludzki organizm nie jest w stanie syntezować wystarczających ilości większej części witamin samodzielnie – z tego powodu muszą być one dostarczane wraz z dietą. Obecnie często mówi się o niedoborach poszczególnych witamin oraz o związanych z nimi dolegliwościach chorobowych. Warto jednak pamiętać, że nadmiar tych substancji także może być niebezpieczny dla zdrowia. Na czym polega hiperwitaminoza, jakie są najczęstsze typy hiperwitaminozy oraz jakie objawy mogą towarzyszyć przedawkowaniu poszczególnych witamin?

Hiperwitaminoza – co to jest?

Hiperwitaminoza to zbiór dolegliwości chorobowych, które wynikają ze zbyt wysokich stężeń poszczególnych witamin w organizmie. O wiele częstszym i lepiej znanym zjawiskiem jest hipowitaminoza oraz awitaminoza, czyli nasilony niedobór witamin oraz związane z nim objawy chorobowe.

Witaminy to określenie na organiczne związki chemiczne, które odgrywają niezwykle istotne role w procesach biochemicznych ludzkiego organizmu. Ich obecność jest niezbędna do właściwego funkcjonowania wielu narządów oraz tkanek. Większość witamin musi być dostarczana do organizmu wraz z pożywieniem, jako że ludzki organizm nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć tych substancji w wystarczających ilościach. Do rozwoju niedoborów dochodzi więc najczęściej w wyniku nieprawidłowych nawyków dietetycznych lub też uogólnionego niedożywienia.

Obecnie większość populacji posiada swobodny dostęp do zróżnicowanych produktów żywieniowych. Dzięki temu prawidłowa, zbilansowana, dieta w znaczącej większości przypadków całkowicie wystarczy aby skutecznie zapobiegać wystąpieniu niedoborów poszczególnych witamin oraz rozwojowi awitaminozy.

Stosowanie suplementów dietetycznych zawierających duże ilości minerałów oraz witamin powinno być ograniczone do przypadków, gdy występowanie niedoborów zostało wcześniej potwierdzone. Profilaktyczne przyjmowanie tego typu preparatów może okazać się szkodliwe dla zdrowia oraz prowadzić do rozwoju szeregu dolegliwości chorobowych, które wynikają z potencjalnej toksyczności zbyt dużych stężeń witamin we krwi.

Przyczyny oraz objawy hiperwitaminozy

W większości przypadków za rozwój hiperwitaminozy odpowiada niewłaściwa, nadmierna suplementacja z wykorzystaniem preparatów zawierających daną witaminę. Ludzki organizm posiada dość dobrze rozwinięte umiejętności regulowania poziomów poszczególnych witamin. W przypadku witamin rozpuszczalnych w wodzie, nadmiar tych substancji zazwyczaj jest dość sprawnie usuwany wraz z moczem. Większość hiperwitaminoz dotyczy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, jako że usuwanie nadmiarowych ilości tych związków nie jest tak proste.

Ze względu na ryzyko rozwoju hiperwitaminozy, przed rozpoczęciem suplementacji z wykorzystaniem preparatów witaminowych należy wykonać badania laboratoryjne polegające na pomiarach stężeń poszczególnych witamin we krwi. Wykonanie tego rodzaju testów pozwoli potwierdzić lub wykluczyć niedobory określonego związku, które mogłyby wymagać dodatkowego uzupełniania za pomocą specjalistycznych preparatów. Po rozpoczęciu suplementacji należy regularnie kontrolować poziom danej witaminy, aby dostosować ilość stosowanych leków lub suplementów diety do zmieniających się jej stężeń we krwi. W celu optymalnego zaplanowania całego procesu najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Objawy hiperwitaminozy zależne są od tego, która z witamin występuje w organizmie w zbyt dużych stężeniach. Niektóre witaminy są niezdolne do wywołania objawów hiperwitaminozy, jako że ich nadmierne ilości są w sposób skuteczny szybko usuwane z organizmu. W innych przypadkach główne dolegliwości przy zbyt dużej suplementacji będą dotyczyły przewodu pokarmowego, obejmując m.in.:

Bóle brzucha,
Nudności,
Wymioty,
Biegunki,
Pogorszenie apetytu.

Warto mieć jednak na uwadze, że niektóre witaminy charakteryzują się względnie wysoką toksycznością, a ich nadmiar może skutkować powstaniem poważnych objawów, które związane są z ryzykiem rozwoju ciężkich powikłań zdrowotnych.

Jakie są najczęstsze hiperwitaminozy?

Hiperwitaminozy najczęściej dotyczą witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, przede wszystkim witaminy A oraz D. W porównaniu z witaminami rozpuszczalnymi w wodzie usunięcie nadmiernych ilości tych substancji jest stosunkowo trudne, . Ze względu na częste występowanie w różnego typu suplementach diety warto uważać także na przyjmowanie zbyt dużych ilości witaminy B12 oraz witaminy C.

Hiperwitaminoza witaminy D

W warunkach fizjologicznych witamina D uczestniczy przede wszystkim w procesach związanych z przebudową tkanki kostnej oraz warunkuje właściwe funkcjonowanie układu odpornościowego. Produkcja witaminy D odbywa się w skórze, pod wpływem działania promieni słonecznych. Z tego powodu niedobory witaminy D występują względnie często w polskiej populacji w okresie jesienno-zimowym, kiedy ekspozycja na światło słoneczne jest dość niska.

Właściwa suplementacja witaminy D została dokładnie przebadana oraz powinna być przeprowadzana zgodnie z najnowszymi zaleceniami naukowymi. Odpowiednie dawkowanie zależne jest od wielu czynników, m.in. wieku, dodatkowych obciążeń zdrowotnych (takich jak np. osteoporoza) oraz stopnia nasilenia niedoboru. Stosowanie zbyt dużych dawek tej witaminy może prowadzić do rozwoju szeregu dolegliwości związanych z hiperwitaminozą witaminy D, takich jak:

Odwodnienie,
Biegunki,
Zatwardzenia,
Nudności,
Wymioty,
Uogólnione zmęczenie,
Pogorszenie siły mięśniowej,
Uszkodzenia nerek,
Rozwój kamicy nerkowej
Nadciśnienie tętnicze,
Bóle kostne,
Ból brzucha,
Pogorszenie koncentracji oraz pamięci,
Zaburzenia emocjonalne.

Do rozwoju objawów dochodzi zazwyczaj dopiero po kilku miesiącach nadmiernej suplementacji witaminy D. W celu uniknięcia tego zjawiska należy regularnie kontrolować poziomy tego związku we krwi podczas leczenia z wykorzystaniem specjalistycznych suplementów lub leków, a w razie potrzeby zmniejszać stosowaną dawkę lub też całkowicie przerwać terapię.

Hiperwitaminoza witaminy A

Witamina A uczestniczy w prawidłowym funkcjonowaniu narządu wzroku. Dzięki tej substancji możliwe jest właściwe odbieranie bodźców świetlnych oraz przekształcanie ich na impulsy nerwowe, które następnie odpowiadają za powstawanie obrazu w mózgu. Dodatkowo uczestniczy ona we wzmacnianiu tkanki kostnej oraz utrzymywaniu właściwej kondycji skóry i błon śluzowych. Niedobory witaminy A mogą prowadzić do rozwoju tzw. kurzej ślepoty, która objawia się znaczącym pogorszeniem jakości widzenia po zmierzchu.

Hiperwitaminoza A jest szczególnie niebezpieczna. W skrajnych postaciach, przy znaczących nadmiarach tej substancji w organizmie może ona prowadzić nawet do wystąpienia niewydolności poszczególnych narządów oraz innych zaburzeń, które stanowią bezpośrednie zagrożenie życia. Objawy hiperwitaminozy A mogą obejmować m.in.:

Zawroty głowy,
Zaburzenia świadomości,
Zaburzenia widzenia,
Bóle głowy,
Nudności,
Wymioty,
Nadmierne wypadanie włosów,
Nadwrażliwość skóry na światło,
Nadmierne łuszczenie się oraz pękanie skóry,
Zwiększoną senność w ciągu dnia,
Żółte zabarwienie skóry,
Spadek masy ciała,
Pogorszenie się kondycji tkanki kostnej,
Powstawanie złamań niskoenergetycznych,
Obrzęki kończyn,
Toksyczne uszkodzenie miąższu wątroby,
Wzrost ciśnienia śródczaszkowego.

Występowanie opisanych powyżej dolegliwości wymaga pilnej konsultacji lekarskiej oraz szybkiego wdrożenia właściwego postępowania medycznego, które koniecznie musi obejmować przerwanie jakiejkolwiek suplementacji z wykorzystaniem witaminy A.

Hiperwitaminoza witaminy B12

Kobalamina, czyli witamina B12 warunkuje prawidłową produkcję erytrocytów (krwinek czerwonych). Dzięki niej możliwe jest także prawidłowe funkcjonowanie komórek nerwowych, zarówno tworzących nerwy obwodowe, jak i ośrodkowy układ nerwowy.

Hiperwitaminoza witaminy B12 jest zjawiskiem dość rzadkim. Jest to witamina rozpuszczalna w wodzie, w związku z czym jej nadmiar jest skutecznie usuwany z organizmu wraz z moczem. Nadmierna suplementacja tej substancji może prowadzić jednak do wystąpienia problemów skórnych, zmian alergicznych, trądziku różowatego czy nawet reakcji anafilaktycznej. Niektóre badania wskazują także na możliwość rozwoju innych objawów typowych dla uczulenia lub zaburzeń pracy poszczególnych narządów, jednak na ten moment nie ma dokładnych danych, które pozwalałyby na precyzyjne określenie dawek suplementów oraz objawów związanych z toksycznością witaminy B12.

Hiperwitaminoza witaminy C

Witamina C, podobnie jak witamina B12 jest związkiem biochemicznym rozpuszczalnym w wodzie. Jedną z najważniejszych funkcji witaminy C jest uczestnictwo w procesie syntezy kolagenu, niezwykle istotnego dla prawidłowej budowy skóry, ścięgien oraz naczyń krwionośnych. Jej niedobory prowadzą do rozwoju szkorbutu.

Hiperwitaminoza witaminy C może pojawić się przy przyjmowaniu dawek znacząco przekraczających zalecane dzienne spożycie. Objawy tego zaburzenia obejmują:

Bóle brzucha,
Nudności,
Wymioty,
Biegunkę,
Zwiększone ryzyko rozwoju kamicy nerkowej,
Ból głowy,
Ogólne osłabienie,
Drżenia mięśni.

W dzisiejszych czasach niedobory witaminy C są zjawiskiem niezwykle rzadkim – z tego powodu wskazania do dodatkowej suplementacji tego związku są bardzo ograniczone. Przyjęło się dość popularne przekonanie, że suplementacja witaminy C pomaga zwalczać potoczne infekcje górnych dróg oddechowych, czyli przeziębienie. Obecnie dostępne dane poddają to działanie w wątpliwość, a stosowanie witaminy C w przeziębieniu zazwyczaj nie jest rekomendowane przez lekarzy.