Badania genetyczne przed ciążą - jakie warto wykonać?

Ciąża to jeden z najważniejszych okresów w życiu każdej kobiety. Wiąże się on z dużym obciążeniem fizycznym dla organizmu. Przygotowania do ciąży należy rozpocząć już na kilka miesięcy przed planowanym poczęciem. W artykule opisujemy jakie badania można wykonać przed staraniami o dziecko oraz w jakich przypadkach należy zgłosić się na badanie genetyczne.

Przygotowanie do ciąży

Przed zajściem w ciążę każda kobieta powinna udać się na kontrolną wizytę do ginekologa. W trakcie konsultacji lekarskiej zostanie wykonana cytologia, USG narządu rodnego oraz USG piersi. W trakcie wizyty przedkoncepcyjnej lekarz zbiera wywiad z pacjentką dotyczący występowania chorób genetycznych i przewlekłych w rodzinie, regularności cykli miesiączkowych, zażywanych leków, przebytych zabiegów operacyjnych oraz wcześniejszych problemów z płodnością. W określonych przypadkach zalecane jest również wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych (morfologia, glukoza, badanie ogólne moczu, parametry wątrobowe i nerkowe) oraz wybranych badań hormonalnych (np. TSH) aby ocenić stan ogólny organizmu pacjentki. Istotną kwestią jest sprawdzenie statusu odporności na „dziecięce choroby zakaźne” – przede wszystkim ospę i różyczkę, które w ciąży mogłyby spowodować uszkodzenie płodu. Zaleca się również oznaczenie statusu przeciwciał charakterystycznych dla innych chorób zakaźnych w tym toksoplazmozy i cytomegalii. Można rozważyć również sprawdzenie czy kobieta nie jest zarażona wirusem HIV, krętkiem kiły (WR), wirusem żółtaczki typu B lub C, ponieważ zakażenie to mogłoby zostać przeniesione na dziecko. Wizyta ginekologiczna ma na celu określenie stanu zdrowia kobiety i ocenienie czy istnieją czynniki, które mogłyby utrudniać zajście w ciążę lub spowodować komplikacje podczas jej trwania. Każda kobieta planująca ciążę powinna minimum 4 tygodnie wcześniej suplementować kwas foliowy (witamina z grupy B) aby zapobiec wystąpieniu wad cewy nerwowej u potomstwa. Zażywanie kwasu foliowego należy kontynuować w I trymestrze. W przypadku występujących niedoborów witaminy D3, należy rozpocząć jej suplementację. Przed planowaną ciążą można rozważyć również wykonanie szczepień przeciwko chorobom wirusowym takim jak różyczka, świnka, ospa, grypa czy WZW B.  

Istotnym przygotowaniem do macierzyństwa jest wizyta u stomatologa, ponieważ objawy próchnicy i ubytków nazębnych mogą nasilać się w czasie ciąży. Nieleczone problemy stomatologiczne występujące u ciężarnej mogą przyczynić się do wystąpienia komplikacji w czasie ciąży oraz przedwczesnego porodu. Podczas przygotowań ważne jest zadbanie o zbilansowaną dietę, unikanie stresów, aktywność fizyczna oraz rezygnacja ze stosowania używek.

Jakie choroby genetyczne mogą wystąpić u dzieci?

Choroby genetyczne są skutkiem nieprawidłowości występujących w materiale genetycznym człowieka. Część z chorób genetycznych może zostać odziedziczona po rodzicach, jednak niektóre powstają na skutek nowej, spontanicznej mutacji genów (de novo). Ryzyko wystąpienia dziedzicznej choroby genetycznej zależy od sposobu dziedziczenia. Podstawowe typy dziedziczenia to:

• dziedziczenie autosomalne recesywne – rodzice zazwyczaj są bezobjawowymi nosicielami choroby, a ryzyko wystąpienia mutacji u dziecka wzrasta gdy rodzice są spokrewnieni. Jeżeli oboje rodziców jest nosicielami choroby, to ryzyko jej wystąpienia u potomstwa wynosi 25%, w przypadku wystąpienia mutacji tylko u jednego rodzica, u dziecka nie powinna wystąpić choroba np. mukowiscydoza, fenyloketonuria
• dziedziczenie autosomalne dominujące – choroba zostaje odziedziczona po jednym z rodziców lub powstaje w wyniku mutacji de novo. W przypadku chorego jednego rodzica, dziecko ma 50% szans na odziedziczenie mutacji, np. zespół Marfana
• dziedziczenie sprzężone z chromosomem X recesywne – zazwyczaj chorują synowie. Ojciec nie może przekazać choroby synowi. W przypadku nosicielstwa choroby przez matkę, każdy syn ponosi 50% szans odziedziczenia mutacji a każda córka 50% ryzyko bycia nosicielką, np. hemofilia
• dziedziczenie sprzężone z chromosomem X dominujące – zazwyczaj choroba ujawnia się u córek, ale cięższy przebieg obserwowany jest u synów. Każde dziecko chorej matki ma 50% szans wystąpienia choroby. Córki chorego ojca zawsze są chore, np. zespół Retta
• dziedziczenie mitochondrialne – choroby dziedziczone są wyłącznie po matce, np. dziedziczna neuropatia wzrokowa Lebera

Badania genetyczne przed ciążą

Badania genetyczne polegają na określeniu występowania mutacji, polimorfizmów genów, zaburzenia struktury i liczby chromosomów w DNA pacjenta. Badanie pozwala nie tylko zdiagnozować chorobę ale również określić ryzyko jej występowania u potomstwa.

Badania genetyczne wykonywane przed ciążą powinny obejmować analizę DNA matki i ojca. Tylko w ten sposób możliwe jest wiarygodne określenie ryzyka występowania dziedzicznych chorób genetycznych u potomstwa. Testy genetyczne wykonywane przed ciążą obejmują głównie analizę nosicielstwa mutacji, które związane są z chorobami dziedziczonymi autosomalnie recesywnie lub sprzężonych z chromosomem X. W przypadku trudności z zajściem w ciążę lub jej utrzymaniem badanie może obejmować również analizę mutacji genów związanych z niepłodnością i poronieniem. Zaleca się aby badania genetyczne przed rozpoczęciem prokreacji wykonały przede wszystkim osoby które mają obciążony wywiad rodzinny (u krewnych występowały wady wrodzone lub choroby genetyczne), mają problem z zajściem lub utrzymaniem ciąży lub osoby spokrewnione starające się o dziecko (nawet jeśli pokrewieństwo jest odległe). Badanie genetyczne może być celowane w określoną chorobę (badanie mutacji konkretnych genów, np. odpowiedzialnych za występowanie mukowiscydozy, fenyloketonurii) lub może obejmować badanie kilkuset genów (badanie całoeksomowe) w kierunku różnych zaburzeń genetycznych tak jak test Parento. 

Parento Maksimum i Parento Optimum – badanie dla kobiet i mężczyzn

Test Parento to nowoczesne badanie genetyczne oparte na metodzie sekwencjonowania nowej generacji NGS (ang. Next Generation Sequencing) oraz na klasycznych metodach diagnostyki genetycznej. Umożliwia oszacowanie prawdopodobieństwa urodzenia dziecka z chorobą genetyczną. Aby uzyskać pełną diagnostykę genetyczną, test Parento należy wykonać u obojga rodziców. W  zależności od wybranego pakietu testu możliwe jest zbadanie nawet 1700 genów i wykluczenie ryzyka wystąpienia nawet 1300 chorób genetycznych u potomstwa, takich jak rdzeniowy zanik mięśni, mukowiscydoza, mukopolisacharydoza, zespół łamliwego chromosomu X czy fenyloketonuria. Badanie jest rekomendowane każdej parze świadomie planującej ciążę i odpowiedzialne rodzicielstwo. Wykrycie nieprawidłowości w badaniu genetycznym rodziców pozwala na wdrożenie wczesnej diagnostyki, wybór odpowiedniej metody prokreacyjnej lub w przypadku decyzji o urodzeniu dziecka z wadą genetyczną – podjęcie wczesnej interwencji umożliwiającej łagodzenie lub leczenie skutków choroby u potomstwa. Materiałem biologicznym wykorzystywanym do badania jest próbka krwi żylnej z której izolowane jest DNA. Czas oczekiwania na badanie wynosi od 4 do 12 tygodni. Badanie to zalecane jest szczególnie osobom u których w rodzinie wystąpiły przypadki chorób uwarunkowanych genetycznie lub chorób o nieznanej etiologii.

Sprawdź badania:

PARENTO MAKSIMUM – KOBIETA

PARENTO MAKSUMUM – MĘŻCZYZNA

PARENTO OPTIMUM – KOBIETA

PARENTO OPTIMUM – MĘŻCZYZNA

Badania genetyczne genu CFTR i regionu AZF chromosomy Y

Nieudane, długotrwałe próby starania się o dziecko, mogą być wynikiem zaburzeń płodności u rodziców. W przypadku określania przyczyn niepłodności męskiej warto wykonać badanie genetyczne określające występowanie mutacji w genie CFTR  oraz analizę regionu AZF chromosomu Y.

Mutacje w genie CFTR (ang. Cystic fibrosis transmembrane conductance regulator) mogą wywoływać niepłodność u mężczyzn objawiającą się brakiem plemników w ejakulacie (azoospermia), nieprawidłowym wykształceniem się lub całkowitym brakiem nasieniowodu, zaawansowaną oligozoospermią czyli obniżoną liczbą plemników w nasieniu lub zatrzymaniem dojrzewania plemników. W regionie AZF chromosomu Y występują geny kodujące białka zaangażowane w produkcję plemników. Mutacja lub brak jednego z tych genów może powodować zmniejszenie liczebności plemników lub ich całkowity brak.

Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii zaleca wykonanie tych badań oraz kariotypu w przypadku diagnozowania niepłodności u mężczyzn. Badania te są szczególnie zalecane mężczyznom ze stwierdzoną azoospermią lub oligozoospermią, niedrożnością lub brakiem nasieniowodów, w przypadku występowania mukowiscydozy w rodzinie lub podczas przygotowań do biopsji jądra lub metod wspomaganego rozrodu.

Bibliografia:

1. J. H. Bradley, D. R. Johnson, B. R. Pober Genetyka medyczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2009.
2. Kamiński P, Baszyński J, Jerzak I, Kavanagh BP, Nowacka-Chiari E, Polanin M, Szymański M, Woźniak A, Kozera W. External and Genetic Conditions Determining Male Infertility. Int J Mol Sci. 2020 Jul 24;21(15):5274. doi: 10.3390/ijms21155274
3. G. Drewa, T. Ferenc, Genetyka medyczna, Podręcznik dla studentów. Wydawnictwo: URBAN & PARTNER, Wrocław 2011.
4. L.B. Jorde i in., Genetyka medyczna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.