Bolesne miesiączki - przyczyny, diagnostyka i domowe sposoby na ulgę

Bolesne miesiączkowanie (łac. Dysmenorhoea) jest szeroko rozpowszechnionym zjawiskiem, polegającym na bolesnych odczuciach towarzyszącym skurczom macicy podczas krwawienia miesiączkowego. Częstość rozpowszechnienia bolesnych miesiączek w populacji ogólnej szacuje się na 45% do nawet 90%, z czego 50% ból dotyka sporadycznie, a z dużą częstością dotyczy do 14% kobiet. Czym może być spowodowane bolesne miesiączkowanie i jakie są sposoby na wyeliminowanie problemu?

Bardzo bolesne miesiączki

Ze względu na nasilone dolegliwości bólowe podczas miesiączek znaczna część kobiet rezygnuje z podejmowania aktywności fizycznej, a u części kobiet i dziewcząt ból doprowadza do nieobecności w szkole lub pracy i pogorszenia jakości życia. Nadmiernie nasilone, dotykające kobietę po raz pierwszy dolegliwości bólowe związane z krwawieniem miesięcznym mogą być objawem schorzenia narządu rodnego i należy o nich zawsze opowiedzieć swojemu ginekologowi podczas wizyty.

Bolesne miesiączki – przyczyny

Ze względu na przyczynę występowania dolegliwości bólowych bolesne miesiączkowanie dzieli się na dwie kategorie: 

• Bolesne miesiączkowanie pierwotne– dotyczące 90% kobiet, zwłaszcza młodszych, w przypadku, którego dolegliwości bólowe nie są związane z występowaniem patologii w obrębie układu rozrodczego. Pierwotna bolesna miesiączka pojawia się najczęściej u 14-15 letnich dziewcząt, w okresie od 1-3 lat po wystąpieniu pierwszej miesiączki, kiedy cykle miesiączkowe stają się owulacyjne.
• Bolesne miesiączkowanie wtórne– dotyczące około 10%, dotyka kobiety u których obecne są patologiczne zmiany w obrębie miednicy mniejszej wywołujące dolegliwości, zazwyczaj się pojawia po 3 latach od rozpoczęcia miesiączkowania. Do takich patologicznych zmian zaliczamy kobiety z endometriozą zewnętrzną lub wewnętrzną, mięśniakami, polipami endometrialnymi, stanami zapalnymi miednicy. Jako jedną z przyczyn dolegliwości bólowych wtórnych podaje się również obecność wkładki wewnątrzmacicznej. W dolegliwościach bólowych w postaci wtórnej bolesnego miesiączkowania, dolegliwości mogą pojawić się również już w pierwszych cyklach miesiączkowych, co może sugerować ich pierwotny charakter. Charakterystyczne dla tej postaci jest jednak późniejsze wystąpienie dolegliwości-zazwyczaj po 25. roku życia.

Wraz z bolesnym wtórnym miesiączkowaniem mogą współistnieć: niepłodność, przebyte lub aktywne stany zapalne w obrębie miednicy mniejszej, wykazanie nieprawidłowości w badaniu ginekologicznym, nadmierne krwawienia miesiączkowe sugerujące obecność endometriozy wewnętrznej, dyspareunia, czyli ból podczas stosunku seksualnego oraz niewielka skuteczność lub brak skuteczności po zastosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i/ lub antykoncepcji hormonalnej.

Bolesne miesiączkowanie u dziewcząt i kobiet posiada również trzystopniową klasyfikację uwzględniającą stopień nasilenia objawów, wyróżnia się:

• Bolesne miesiączkowanie lekkiego stopnia, gdy dolegliwości bólowe występują pierwszego dnia miesiączki, nie towarzyszą im objawy dodatkowe i nie powodują one ograniczenia w wykonywaniu codziennych czynności.
• Bolesne miesiączkowanie o umiarkowanym nasileniu, gdy dolegliwości bólowe utrzymują się od dwóch do trzech dni podczas krwawienia miesiączkowego, towarzyszą im inne objawy układowe np. nudności, biegunkę, ból głowy, zmęczenie i stanowią pewnie ograniczenie codziennych czynności, ale w niewielkim stopniu np. brak podejmowania aktywności fizycznej, pojedyncza nieobecność w szkole.
• Bolesne miesiączkowanie o dużym nasileniu, gdy nasilenie dolegliwości jest znaczne, pojawiają się one już przed pierwszym dniem krwawienia miesiączkowego i utrzymują nawet do siedmiu dni, wraz z towarzyszącymi licznymi objawami dodatkowymi, co prowadzi do istotnego ograniczenia życia codziennego, obniżenia jakości życia i częstych nieobecności w pracy jak i w szkole.

Czynniki ryzyka wystąpienia bolesnego miesiączkowania

Dolegliwości bólowe podczas pierwotnego bolesnego miesiączkowania wynikają z podwyższonego poziomu prostaglandyn i leukotrienów, czyli produkowanych w organizmie substancji, które są czynnikami zapalnymi powodującymi skurcz mięśni gładkich macicy i jej naczyń krwionośnych, co w konsekwencji prowadzi do niedokrwienia mięśnia macicy i odczucia bólu w podbrzuszu. W dolegliwościach bólowych sugerowany jest również udział hormonu wazopresyny, która zmniejsza przepływ krwi przez mięsień macicy i zwiększa aktywność błony mięśniowej macicy, co z kolei prowadzi do zwiększonych odczuć bólowych.

Wśród czynników ryzyka, które istotnie zwiększają częstość wystąpienia bolesnego miesiączkowania wymienia się:

• wiek poniżej 30 roku życia,
• utratę masy ciała (BMI poniżej 20),
• palenie wyrobów tytoniowych (aktualnie lub w przeszłości),
• wczesną pierwszą miesiączkę (poniżej 12 roku życia),
• dłuższe cykle menstruacyjne,
• długie i obfite krwawienia miesiączkowe,
• brak potomstwa,
• spożywanie alkoholu oraz
• małą aktywność fizyczną.

Silne bóle miesiączkowe – diagnostyka

Rozpoznanie bolesnego miesiączkowania lekarz ustala na podstawie wywiadu zebranego z pacjentką oraz po wykonaniu badania fizykalnego i ginekologicznego uzupełnionych o badanie obrazowe narządów miednicy mniejszej (np. USG). Podstawą do postawienia rozpoznania są informacje od pacjentki zebrane w wywiadzie, odnośnie do uciążliwego bólu podczas krwawień miesięcznych, pojawiającego się w pierwszych dniach cyklu. Pacjentki często dodają, że bólowi towarzyszą: nudności, wymioty, ogólne osłabienie, biegunka, ból okolicy lędźwiowej, zaburzenia snu i obniżenie jakości życia. Lekarz ginekolog musi wykluczyć wszelkie inne choroby mogące być przyczyną dolegliwości bólowych, dlatego istotne dla niego będą informacje na temat wcześniejszych miesiączek, występowania bólu pomiędzy miesiączkami, lokalizacji bólu, regularności cykli itp.

Bolesne miesiączkowanie – jak sobie z nim radzić?

Jako leki pierwszego rzutu w przypadku pierwotnego bolesnego miesiączkowania zaleca się wybrane niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Mechanizm działania NLPZ w przypadku bolesnych miesiączek polega na zmniejszaniu wytwarzania i stężenia zapalnych prostaglandyn, co w konsekwencji zmniejsza dolegliwości bólowe. Niesteroidowe leki przeciwzapalne od których zaczyna się leczenie są w większości dostępne bez recepty (np. ibuprofen), jednak w przypadku nasilonych dolegliwości bólowych lekarz może przepisać silniejsze NLPZ dostępne na receptę. Kolejny etap leczenia dolegliwości bólowych podczas miesiączek to dołączenie innych leków przeciwbólowych np. metamizolu oraz rozkurczowych np. drotaweryny. Należy pamiętać by nie łączyć kilku leków z grupy NLPZ ze sobą oraz stosować je przed wystąpieniem nasilonych dolegliwości bólowych w odpowiednich dawkach oraz odstępach czasowych. Nieprzestrzeganie dawkowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych nasila ich działania niepożądane – między innymi szkodliwy wpływ na błonę śluzową żołądka. Wśród kobiet nietolerujących leczenia NLPZ bądź z przeciwwskazaniami do ich stosowania, którym zależy również na działaniu antykoncepcyjnym proponuje się leczenie za pomocą antykoncepcji hormonalnej. Ze względu na hamowanie owulacji i produkcji progesteronu przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej krwawienia i dolegliwości bólowe są również mniej nasilone.

Bolesne miesiączki – domowe sposoby

Domowe sposoby na bóle miesiączkowe i niefarmakologiczne metody radzenia sobie z bólem miesiączkowym to:

• delikatna aktywność fizyczną,
• masaże,
• zastosowanie miejscowej elektrostymulacji (TENS) oraz
• stosowanie ciepłych okładów z użyciem termoforu na podbrzusze oraz plecy.

Leczenie wtórnego bolesnego miesiączkowania

W przypadku wtórnego bolesnego miesiączkowania dobór leczenia zależny jest od przyczyny (endometrioza, stan zapalny miednicy mniejszej, wady wrodzone, torbiele) oraz od dominujących objawów. Po potwierdzeniu rozpoznania schorzenia dotyczącego narządu rodnego wywołujących dolegliwości bólowe lekarz ginekolog dobiera odpowiednie leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne.

Czy z bolesnych miesiączek można się całkowicie wyleczyć?

Często zdarza się, że wraz z wiekiem pierwotne bolesne miesiączkowanie ustępuje. Jednym z czynników zmniejszających dolegliwości bólowe podczas miesiączek jest przebycie porodu, co może być spowodowane zwiększoną tolerancją mięśnia macicy na skurcze i mniejszymi dolegliwościami bólowymi podczas miesiączek.

Autor: Lek. med. Katarzyna Lizak

Bibliografia:

1. Ginekologia i Położnictwo tom 2, G. Bręborowicz 2022.
2. Dysmenorrhea. Kathryn A. McKenna, American Family Physician 2021.
3. Dysmenorrhea — problem kliniczny i terapeutyczny. Agata Karowicz-Bilińska, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2020.
4. Bolesne miesiączkowanie. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/263497,bolesne-miesiaczkowanie