Cholesterol HDL za niski – objawy, przyczyny, dieta

Kiedyś uważano, że cholesterol jest szkodliwym składnikiem naszej diety i należy ograniczać jego spożycie. Dzisiaj wiadomo, że na całkowity cholesterol składają się różne frakcje o różnym znaczeniu dla organizmu. Cholesterol HDL, zwany też „dobrym” cholesterolem, ma korzystne działanie dla układu krążenia i chroni nas przed chorobami cywilizacyjnymi. Jak można podnieść poziom dobrego cholesterolu? Co zrobić, gdy jest go za mało?

Profil lipidowy – co to jest? 

Odpowiednia ilość tłuszczów w organizmie jest ważna dla zdrowia, ponieważ są one źródłem energii dla procesów metabolicznych, budują błony komórkowe oraz biorą udział w gospodarce hormonalnej. Nadmiar tłuszczów jednak sprzyja rozwojowi otyłości i miażdżycy oraz wielu chorób cywilizacyjnych. 

Badaniem, które pozwala określić stężenie w organizmie poszczególnych frakcji lipidowych, jest tzw. profil lipidowy (lipidogram). Jest to jedno z podstawowych badań krwi, które każdy powinien wykonać profilaktycznie raz w roku. 

Lipidogram pozwala określić stężenie we krwi następujących parametrów: 

• cholesterol całkowity,
• cholesterol LDL,
• cholesterol HDL,
• cholesterol nie-HDL,
• trójglicerydy.

Na wyniku badania powinny być umieszczone informacje o stężeniach poszczególnych frakcji, jakie są zalecane przez lekarzy. Rekomendacje te są różne w zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego, na które wpływ mają m.in. ciśnienie tętnicze, palenie papierosów, masa ciała oraz aktywność fizyczna. 

Parametry lipidogramu, na które warto zwrócić szczególną uwagę, to:

• cholesterol LDL (lipoproteiny o małej gęstości, low density lipoproteins) – jest najważniejszym parametrem profilu lipidowego, ponieważ istnienie silny związek między jego stężeniem a ryzykiem rozwoju miażdżycy i choroby wieńcowej serca. Potocznie określa się go jako „zły” cholesterol. U osób zdrowych zalecane stężenie LDL to mniej niż 3 mmol/l (<115 mg/dl). 

• cholesterol HDL (lipoproteiny o dużej gęstości, high density lipoproteins) – to frakcja, której stężenie powinno być utrzymywane na odpowiednio wysokim poziomie, ponieważ pełni funkcje ochronne, zapobiegając rozwojowi miażdżycy. Określany jest potocznie jako „dobry” cholesterol. U osób zdrowych rekomendowany poziom HDL powinien być wyższy niż 1,2 mmol/l (>45 mg/dl) u kobiet, a u mężczyzn wyższy niż 1,0 mmol/l (40 mg/dl).

Za niski cholesterol HDL – przyczyny

Najczęstszymi zaburzeniami profilu lipidowego są zbyt wysokie stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji LDL lub trójglicerydów. Może się jednak zdarzyć, że problemem okaże się zbyt niski poziom tej „dobrej” frakcji. 

Dla przypomnienia: lekarze zalecają, aby poziom cholesterolu HDL był wyższy niż 1,2 mmol/l (45 mg/dl) u kobiet i powyżej 1,0 mmol/l (40 mg/dl) u mężczyzn.

Przyczyny zmniejszonego HDL:

• dyslipidemia aterogenna – dosyć częste zaburzenie w profilu lipidowym, w którym obniżone jest stężenie HDL i dodatkowo podniesione poziomy trójglicerydów i cholesterolu LDL – jest to układ szczególnie niekorzystny, który znacznie zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy, bardzo często towarzyszy zespołowi metabolicznemu, insulinooporności i cukrzycy typu II;
• niektóre przyjmowane leki, m.in. beta-blokery, benzodiazepiny i androgeny;
• rzadkie choroby genetyczne: rodzinna hipoalfalipoproteinemia (niedobór apoAI), choroba tangierska (niedobór wewnątrzkomórkowego białka przenoszącego estry cholesterolu, ABC1), rodzinny niedobór LCAT, choroba rybich oczu (częściowy niedobór LCAT);
• przewlekłe choroby, którym towarzyszy ogólna hipolipidemia (zbyt niski poziom cholesterolu całkowitego, a więc również frakcji HDL): nadczynność tarczycy, choroby wątroby, przewlekłe stany zapalne, nowotwory układu krwiotwórczego, niedożywienie, upośledzone wchłanianie jelitowe.

Za niski cholesterol HDL – objawy i skutki

Zbyt niski cholesterol nie wywołuje żadnych specyficznych objawów, choć u niektórych osób mogą występować stany depresyjne, bezsenność lub zaburzenia neurologiczne.

Bardziej odczuwalne są skutki zbyt niskiego poziomu cholesterolu HDL – rozwój miażdżycy i nadciśnienia tętniczego oraz choroby wieńcowej serca, co może doprowadzić do śmierci. 

Cholesterol HDL a miażdżyca

Cholesterol HDL to niejednorodna grupa lipoprotein o dużej gęstości cząsteczkowej (ang. high-density lipoproteins). W odróżnieniu od pozostałych frakcji lipidowych rola HDL jest dla organizmu niezwykle korzystna – stąd właśnie zwyczajowa nazwa – dobry cholesterol.   

Jak działa dobry cholesterol HDL? Lipoproteiny to kompleksy białkowe wiążące i transportujące cząstki cholesterolu we krwi. HDL obniża poziom cholesterolu w tkankach, a więc i w naczyniach krwionośnych, transportując go do wątroby. Dzięki temu zapobiega tworzeniu się blaszek miażdżycowych. Ponadto przywraca prawidłowe funkcjonowanie śródbłonka naczyniowego, działa antyoksydacyjnie i antykoagulacyjnie oraz zapobiega apoptozie, czyli śmierci komórek. Wykazano nawet jego działanie przeciwnowotworowe.

Cholesterol HDL pełni funkcje ochronne wobec układu krążenia, dzięki czemu zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy. Pod wpływem niekorzystnych czynników takich jak stany zapalne lub stres oksydacyjny cząstki HDL przekształcają się w formy wykazujące szkodliwe działanie dla organizmu. Z tego powodu to nie podniesienie poziomu HDL jest celem profilaktyki i leczenia pacjentów. Parametrem używanym do szacowania ryzyka sercowo-naczyniowego jest stężenie cholesterolu LDL, ponieważ lepiej odzwierciedla on zagrożenie zdrowotne.  

HDL pozostaje jednak ważnym parametrem uzupełniającym obraz profilu lipidowego. Warto kontrolować poziom dobrego cholesterolu i zadbać o to, by był odpowiednio wysoki.

Cholesterol HDL za niski – jak podwyższyć?

Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju miażdżycy i innych chorób układu krążenia należy utrzymywać w równowadze profil lipidowy. Odpowiednio niskie stężenie LDL i wysokie poziomu HDL można uzyskać wprowadzając w codzienną rutynę zdrowe nawyki. Na podstawie danych naukowych lekarze zalecają:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała – szczególnie osoby otyłe powinny zadbać o zmniejszenie kaloryczności posiłków
• regularną aktywność fizyczną – badania naukowe wykazały, że regularne ćwiczenia aerobowe powodują zwiększenie stężenia HDL we krwi
• unikanie palenia papierosów
• unikanie spożycia alkoholu
• przestrzeganie zasad zdrowego żywienia.

Dieta na dobry cholesterol wcale nie musi całkowicie wykluczać spożycia tłuszczów. Trzeba je jednak odpowiednio wybierać. Odżywianie powinno być zgodne z ogólnymi zasadami zdrowego żywienia. 

Oto, co zalecają dietetycy i lekarze przy zaburzeniach lipidowych:

• jedz mniej tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu (tłustego mięsa, masła i jajek, tłustego nabiału);
• jedz mniej cukrów prostych (słodyczy i gotowych produktów cukierniczych, miodu i owoców);
• unikaj przetworzonych produktów zawierających tłuszcze -trans oraz ukryty cukier (wędlin, gotowych sosów i dań);
• wybieraj korzystne dla zdrowia tłuszcze roślinne: oliwę z oliwek, oleje roślinne, awokado, orzechy, rośliny strączkowe;
• włącz do jadłospisu ryby morskie: łososia, dorsza, mintaja;
• zastąp białe pieczywo i makarony produktami pełnoziarnistymi i kaszami;
• jedz dużo warzyw, aby dostarczać błonnika pokarmowego;
• sięgnij po produkty wzbogacone w kwasy tłuszczowe EPA i DHA, np. specjalne oznaczone margaryny lub jogurty.

W przypadku poważnych zaburzeń lipidowych konieczne jest zastosowanie leków regulujących poziomy cholesterolu – statyn lub fibratów. Substancje te działają przede wszystkim na obniżenie cholesterolu LDL i trójglicerydów, ale powodują też w pewnym stopniu podniesienie stężenia cholesterolu HDL. Jeśli niski cholesterol po statynach nadal się utrzymuje mimo stosowania odpowiedniej diety, warto sprawdzić, czy przyczyna nie leży gdzie indziej, np. w przewlekłych chorobach lub uwarunkowaniach genetycznych. 

Podsumowanie – FAQ

1. Jaka dieta na niski cholesterol całkowity pomoże?

Niski cholesterol całkowity oznacza, że brakuje zarówno „złego”, jak i tego dobrego cholesterolu HDL. Aby podnieść poziom cholesterolu, powinno się wprowadzić do diety tłuszcze roślinne takie jak oliwa z oliwek, margaryny do smarowania wzbogacone w kwasy EPA i DHA, tłuste ryby morskie (np. łosoś) oraz orzechy i zielone warzywa liściaste. 

2. Jakie są przyczyny niskiego cholesterolu?

Wiele przypadków niskiego cholesterolu wynika z wrodzonych wad metabolizmu – takie przypadki można leczyć farmakologicznie. Inną przyczyną są przewlekłe choroby wspomniane w powyższym artykule, takie jak cukrzyca czy choroby wątroby oraz niektóre stosowane leki. Niedobór cholesterolu może wynikać również z niedożywienia lub zaburzeń wchłaniania. Każdy przypadek nieprawidłowości w wynikach badań profilu lipidowego powinien być skonsultowany z lekarzem,

3. Jak niski HDL wpływa na samopoczucie? 

Zbyt niski poziom cholesterolu HDL może powodować zaburzenia snu oraz obniżenie nastroju, doprowadzając nawet do stanów depresyjnych. Objawy te trudno od razu powiązać z poziomem cholesterolu, dlatego warto regularnie wykonywać badania profilaktyczne, aby zapobiegać skutkom zaburzeń lipidowych.  

Mgr Marta Filipowska