Czym jest zespół MELAS? Objawy, przyczyny, diagnozowanie

Zespół MELAS (mitochondrial encephalomyopathy, lactic acidosis, and stroke-like episodes) to skomplikowana i rzadka choroba genetyczna, która wywodzi się z defektów w mitochondriach – organellach odpowiedzialnych za produkcję energii w komórkach. Schorzenie to dotyka głównie młodych ludzi, a jego objawy mogą być bardzo zróżnicowane. W artykule przyjrzymy się bliżej przyczynom, objawom oraz metodom diagnostycznym zespołu MELAS.

Czym jest zespół MELAS?

Zespół MELAS jest klasyfikowany jako zespół encefalomiopatii, kwasicy mleczanowej i epizodów udaropodobnych. Oznacza to, że pacjenci z tym schorzeniem doświadczają problemów neurologicznych, metabolicznych oraz epizodów przypominających udar mózgu. Choroba jest wynikiem mutacji w DNA mitochondrialnym, które prowadzi do niewłaściwego funkcjonowania mitochondriów i w efekcie do niedoboru energii w komórkach. W większości przypadków ta choroba mitochondrialna daje o sobie znać w dzieciństwie, choć zdarzają się również przypadki, w których pierwsze objawy pojawiają się dopiero w dorosłości.

Przyczyny zespołu MELAS

Zespół MELAS jest spowodowany mutacjami w mitochondrialnym DNA (mtDNA). Najczęściej występującą mutacją jest mutacja punktowa w genie MTT1, która odpowiada za około 90% przypadków. Mutacje te prowadzą do uszkodzenia funkcji mitochondriów, co z kolei powoduje niedobory energii w komórkach.

Oprócz genu MTT1 inne geny, które mogą być związane z zespołem MELAS, to: MTTQ, MTTH, MTTK oraz MTTS1. Mutacje w tych genach wpływają na zdolność mitochondriów do produkcji energii, co ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania komórek.

Zespół MELAS jest dziedziczony w sposób mitochondrialny, co oznacza, że choroba jest przekazywana tylko przez matkę. Ojcowie nie przekazują mitochondrialnego DNA swoim dzieciom. Mimo to zarówno chłopcy, jak i dziewczynki mogą być dotknięci tą chorobą. Dziedziczenie mitochondrialne sprawia, że nasilenie objawów może się znacznie różnić wśród członków rodziny, nawet jeśli wszyscy mają tę samą mutację.

Objawy zespołu MELAS

Objawy zespołu MELAS mogą być bardzo zróżnicowane i obejmują wiele układów narządów. Wczesne symptomy są subtelne i często ignorowane przez pacjentów.

Pierwsze objawy zespołu MELAS mogą obejmować:

• Osłabienie mięśni: pacjenci doświadczają zmęczenia oraz osłabienia mięśni, co prowadzi do trudności w wykonywaniu codziennych czynności.
• Bóle głowy: nawracające migrenowe bóle głowy są jednym z pierwszych objawów choroby.
• Niedobory wzrostu: dzieci z zespołem MELAS mają problemy z prawidłowym wzrostem.

W miarę postępu choroby pacjenci doświadczają poważniejszych objawów neurologicznych, takich jak:

• Epizody przypominające udar: nagłe deficyty neurologiczne, które mogą wystąpić przed 40. rokiem życia, często związane z uszkodzeniem mózgu.
• Napady padaczkowe: często występujące u pacjentów z zespołem MELAS, mogą być trudne do kontrolowania.
• Otępienie: z czasem pacjenci doświadczają pogłębiającego się otępienia oraz problemów z pamięcią.

Kwasica mleczanowa jest kolejnym charakterystycznym objawem zespołu MELAS. Może prowadzić do nudności i wymiotów (pacjenci doświadczają problemów żołądkowych, które są wynikiem nagromadzenia kwasu mlekowego) i bólów brzucha, które często wiążą się z problemami metabolicznymi. U niektórych pacjentów występują też problemy z oddychaniem.

Diagnostyka zespołu MELAS

Rozpoznanie zespołu MELAS jest złożonym procesem, który wymaga współpracy wielu specjalistów. 

Ocena kliniczna

Pierwszym krokiem w diagnostyce jest dokładna ocena kliniczna. Lekarze szukają charakterystycznych objawów. Ważne jest również zbadanie historii medycznej pacjenta oraz jego rodziny.

Badania laboratoryjne

Aby potwierdzić diagnozę, wykonuje się szereg badań laboratoryjnych, w tym:

• Badania krwi: podwyższone poziomy kwasu mlekowego mogą wskazywać na dysfunkcję mitochondriów.
• Gazometria krwi: wskazuje na kwasicę metaboliczną z podwyższoną luką anionową.
• Oznaczenie enzymów mięśniowych: wzrost aktywności kinazy kreatynowej (CK) może być obserwowany w miopatii.
• Analiza metabolitów mitochondrialnych: zaburzenia oksydacyjnej fosforylacji.
• Biopsja mięśni: badanie histologiczne tkanki mięśniowej może ujawnić postrzępione czerwone włókna, które są charakterystyczne dla chorób mitochondrialnych.

Badania genetyczne

Ostateczne rozpoznanie zespołu MELAS opiera się na wykryciu specyficznych mutacji w mtDNA. Testy genetyczne mogą być kosztowne, ale pozwalają na szybsze postawienie diagnozy i eliminację konieczności przeprowadzania innych bolesnych badań.

📌 Mitochondrialna choroba MELAS – badanie trzech mutacji:A3243G,T3271C,A3251G.

Badania obrazowe

Rezonans magnetyczny (MRI) mózgu uwidacznia zmiany naczyniopodobne, które nie odpowiadają typowemu ukrwieniu w obrębie tętnic mózgowych. Występuje wzmożony sygnał w T2 w korze mózgowej i podkorowej, a w zaawansowanych stadiach pojawiają się obszary atrofii mózgu. Tomografia komputerowa (CT) mózgu może uwidocznić obszary hipodensyjne, związane z epizodami udaropodobnymi. Spektroskopia rezonansu magnetycznego (MRS) umożliwia ocenę metabolizmu mózgu.

Życie z zespołem MELAS

Zespół MELAS jest poważnym schorzeniem, które wpływa na jakość życia. Wymaga to wielodyscyplinarnego podejścia do zarządzania chorobą. Kluczowe okazuje się wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół oraz specjalistów. Choć zmiana stylu życia nie jest w stanie zapobiec zespołowi MELAS, może pomóc w opanowaniu objawów i poprawie ogólnego stanu zdrowia. Zaleca się zrównoważoną dietę, bogatą w przeciwutleniacze i składniki odżywcze, wspierające funkcjonowanie mitochondriów, oraz regularne ćwiczenia, które pomagają utrzymać siłę mięśni oraz ogólne dobre samopoczucie. Edukacja pacjentów oraz ich rodzin na temat zespołu MELAS jest kluczowa dla skutecznego zarządzania chorobą. Świadomość objawów, metod diagnostycznych oraz dostępnych terapii może znacząco wpłynąć na jakość życia pacjentów.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska