Choroba Bowena – po co robić badania wirusologiczne?

Choroba Bowena, czyli jeden z rodzajów raka przedinwazyjnego skóry, charakteryzuje się dobrze odgraniczonymi, płasko-wyniosłymi zmianami skórnymi, które nie ustępują samoistnie. Nieleczone, mogą prowadzić do progresji zmian i pojawienia się inwazyjnego raka kolczystokomórkowego. Dowiedz się, jakie czynniki wpływają na zwiększenie ryzyka wystąpienia choroby Bowena oraz na czym polega diagnostyka i leczenie choroby.

Choroba Bowena – co to jest? Objawy schorzenia

Pierwszego opisu zmian skórnych, będących objawem przedinwazyjnego kolczystokomórkowego raka skóry (carcinoma in situ), dokonał w 1912 roku John Templeton Bowen. Choroba Bowena występuje najczęściej u osób po 60 roku życia. Rzadko diagnozowana jest u pacjentów młodych (poniżej 30 roku życia). Zmiany dotyczą najczęściej skóry okolicy głowy i szyi, rzadziej kończyn dolnych, górnych oraz tułowia. Mogą mieć różną morfologię. Ogniska występują w większości przypadków pojedynczo, a ich wygląd zależy m.in. od umiejscowienia i stopnia keratynizacji zmian. W przypadku obecności mnogich zmian (u 10–20% chorych) należy wykonać dodatkowe badania w kierunku zaburzeń odporności. Choroba Bowena może wystąpić również w obrębie błon śluzowych, w okolicy odbytu, prącia czy warg sromowych.

Kiedy należy podejrzewać obecność choroby Bowena? Przedinwazyjny kolczystokomórkowy rak skóry najczęściej jest powiększającą się powoli, dobrze odgraniczoną, rumieniową zmianą, zwykle o łuszczącej powierzchni. Małe zmiany rzadko wywołują dolegliwości, natomiast duże ogniska (>2 cm) carcinoma in situ bywają źródłem uporczywego świądu. Hiperkeratotyczna powierzchnia zmian ma skłonność do pękania. Rzadko (u mniej niż 2%) chorych obserwuje się nadmierną pigmentację ogniska choroby Bowena.

Czym jest erytroplazja Queyrata?

Ogniska przedinwazyjnego raka kolczystokomórkowego znajdujące się w obrębie żołędzi prącia lub (rzadziej) warg sromowych określa się mianem erytroplazji Queyrata, zwykle przyjmującej wygląd czerwonej, dobrze odgraniczonej zmiany o gładkiej, aksamitnej powierzchni. Choroba jest spotykana przeważnie u nieobrzezanych mężczyzn, a prawdopodobnymi czynnikami ryzyka wystąpienia erytroplazji Queyrata są m.in. nieprawidłowa higiena oraz nadmierne pocenie się. Szacuje się, iż progresja do inwazyjnego raka kolczystokomórkowego dotyczy co trzeciego chorego.

Czynniki ryzyka wystąpienia choroby Bowena

Uważa się, iż etiologia choroby Bowena jest złożona, a do czynników ryzyka wystąpienia schorzenia należą:
● rasa kaukaska,
● wiek >60 lat,
● jasna karnacja,
● wrażliwość na światło słoneczne,
● nadmierna ekspozycja na światło słoneczne,
● stosowanie leków immunosupresyjnych (np. azatiopryny, cyklosporyny, glikokortykosteroidów),
● narażenie na promieniowanie jonizujące,
● zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV typu 16, 18, 31, 33, 35, 54, 58, 61, 62, i 73).

W jednym z badań naukowych obserwowano przypadki występowania choroby Bowena u osób spokrewnionych, dlatego nie wyklucza się również czynników genetycznych w patogenezie schorzenia.

Diagnostyka choroby Bowena – na czym polega?

Pojawienie się jakichkolwiek niepokojących zmian w obrębie skóry, błon śluzowych czy w okolicy narządów płciowych należy w pierwszej kolejności zgłosić lekarzowi pierwszego kontaktu, który po badaniu podmiotowym i przedmiotowym podejmie decyzję co do konieczności wykonania dodatkowych badań lub skierowania pacjenta do innego specjalisty (najczęściej dermatologa).

Podejrzenie choroby Bowena lub erytroplazji Queyrata jest zwykle wysnuwane na podstawie typowego wyglądu zmian, wymaga jednak potwierdzenia innymi badaniami. Złotym standardem w rozpoznawaniu choroby Bowena jest badanie histopatologiczne materiału pobranego ze zmiany. Dermatoskopia może być wykonywana u chorych, ale nie ma opracowanych kryteriów rozpoznania raka przedinwazyjnego kolczystokomórkowego w tym rodzaju badania.

Badania wirusologiczne u pacjentów z chorobą Bowena – czy wykonywać?

Badania w kierunku zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) oraz określenie ich typu można wykonać m.in. metodami diagnostyki molekularnej pozwalającymi na wykrywanie określonych fragmentów DNA (w tym przypadku materiału genetycznego wirusa) w badanym materiale. Aktualnie wynik badania w kierunku zakażenia HPV nie ma przełożenia na postępowanie terapeutyczne u chorych z chorobą Bowena, jednakże warto je wykonywać w celu zrozumienia etiologii schorzenia, co w przyszłości może pozwolić na opracowanie nowych metod leczenia.

Metody leczenia choroby Bowena

Istnieje kilka metod leczenia pacjentów z chorobą Bowena. Są to: chemioterapia miejscowa (stosuje się imiquimod lub fluorouracyl), terapia fotodynamiczna, radioterapia, laseroterapia oraz zabiegi operacyjne. Wybór metody leczenia zależy od umiejscowienia i wielkości ogniska raka przedinwazyjnego, wieku pacjenta, a nawet preferencji chorego. W przypadku niewielkich zmian, powiększających się powoli, u osób w starszym wieku postępowanie często ogranicza się do obserwacji pacjenta.

Choroba Bowena – jakie jest rokowanie?

Rokowanie w przypadku osób z chorobą Bowena jest zwykle bardzo dobre. Nawrót schorzenia po leczeniu zdarza się rzadko (u ok. 6% pacjentów w ciągu 5 lat od leczenia) i częściej dotyczy osób z zaburzeniami odporności. O progresji zmian do inwazyjnego raka kolczystokomórkowego mogą świadczyć pojawiające się w obrębie ogniska raka owrzodzenia czy krwawienie. Szacuje się iż złośliwa transformacja dotyczy 3% pacjentów z pozagenitalną chorobą Bowena oraz 10% chorych z erytroplazją Queyrata.

Bibliografia:

1. V. Palaniappan, K. Karthikeyan, Bowen’s Disease, „Indian Dermatology Online Journal” 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8917478/, dostęp online: listopad 2022.
2. J. Antonio i in., Erythroplasia of Queyrat treated with topical 5-fluorouracil, „Anais Brasileiros de Dermatologia” 2016, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5324989/, dostęp online: listopad 2022.
3. C. Derancourt i in., Oncogenic human papillomaviruses in extra-genital Bowen disease revealed by in situ hybridization, „Annals de Dermatologie et de venereologie” 2001, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11460032/, dostęp online: listopad 2022.