Choroba Norriego – przyczyny, objawy i przebieg

Choroba Norriego to rzadko występujące zaburzenie genetyczne charakteryzujące się nieprawidłowym rozwojem i budową siatkówki oka oraz wrodzoną ślepotą. Bardzo często u pacjentów stwierdza się również niepełnosprawność intelektualną, niedosłuch i opóźnienie rozwoju. Choroba Norriego dziedziczona jest w sposób recesywny sprzężony z chromosomem X. Wywołana jest mutacją w genie NDP. W poniższym artykule charakteryzujemy przyczyny i objawy choroby Norriego oraz opisujemy, jak wygląda proces diagnostyczny i terapeutyczny.

Co to jest choroba Norriego?

Choroba Norriego to zaburzenie neurorozwojowe powodujące nieprawidłowe unaczynienie siatkówki oka. Konsekwencją tego schorzenia jest występowanie ślepoty i postępującej głuchoty. Choroba Norriego po raz pierwszy została opisana w 1927 roku przez Gordona Norrie. Dziedziczona jest w sposób recesywny sprzężony z chromosomem X. Aby symptomy choroby ujawniły się u kobiet, niezbędne jest uszkodzenie obu kopii danego genu położonych na każdym z dwóch chromosomów X, w przypadku mężczyzn wystarczy obecność tylko jednej kopii uszkodzonego genu, aby ujawniły się objawy choroby. Chorują zazwyczaj mężczyźni, a kobiety są nosicielkami. Obecnie opisano około 500 przypadków choroby Norriego, dokładne dane epidemiologiczne nie są w pełni znane.

Przyczyny choroby Norriego

Choroba Norriego wywołana jest mutacjami genu NDP, zlokalizowanego na chromosomie X. Gen ten koduje białko – glikoproteinę Norrin, które uczestniczy w szlaku sygnałowym kluczowym dla prawidłowego rozwoju naczyń krwionośnych siatkówki. Już podczas życia płodowego komórki glejowe Müllera znajdujące się w siatkówce oka wydzielają białko Norrin, które jest niezbędne do ich migracji, proliferacji i przeżycia. Jeśli dojdzie do mutacji genu NDP, glikoproteina nie jest wydzielana i komórki nie są w stanie prawidłowo funkcjonować – dochodzi do licznych stanów zapalnych i odwarstwienia siatkówki. 

Objawy choroby Norriego

Klasyczny obraz kliniczny choroby Norriego obejmuje wrodzoną, obustronną ślepotę wynikającą z upośledzonego rozwoju naczyń siatkówki, w szczególności braku rozgałęzień najbardziej dystalnych naczyń oraz objawy pozagałkowe. Postępująca martwica komórek oka i stan zapalny powodują powstanie w okolicach soczewki oka gęstych włóknisto-naczyniowych mas, prowadząc do odwarstwienia siatkówki i ślepoty. Odklejenie siatkówki obserwowane jest zazwyczaj w ciągu pierwszych kilku tygodni lub miesięcy po urodzeniu. Patologiczne zmiany dotykające narząd wzroku są zazwyczaj obustronne i symetryczne.

We wczesnym dzieciństwie lub w niektórych przypadkach już w okresie niemowlęcym rozwija się oczopląs, zaćma, keratopatia i zrost tęczówki. Ciśnienie śródgałkowe jest podwyższone, pojawia się zmętnienie rogówki a oczodoły zapadają się. Zmiany chorobowe dotykają również ciało szkliste oka i obejmują przetrwałą hiperplastyczną retinopatię ciała szklistego, retinopatię wysiękową ciała szklistego, retinopatię wcześniaków i chorobę Coatsa. 

U części pacjentów obserwuje się również narastającą utratę słuchu. Słuch jest zwykle prawidłowy u niemowląt, ale zaczyna się stopniowo pogarszać od około 12. roku życia. Zaburzenia odbierania bodźców słuchowych zaczynają się dość charakterystycznie, ponieważ obejmują jeden obszar częstotliwości, zanim rozprzestrzenią się na inne. U pacjentów z chorobą Norriego mogą występować również zaburzenia funkcji poznawczych, inne objawy neurologiczne (drgawki, psychoza), upośledzenie intelektualne i choroba naczyń obwodowych, obejmująca owrzodzenie nóg, żylaki i zaburzenia erekcji. U około 10% pacjentów odnotowuje się niski wzrost i małe rozmiary gałek ocznych. U kobiet będących nosicielami choroby bardzo rzadko stwierdza się zaburzenia budowy i funkcjonowania siatkówki oraz niedosłuch. 

Choroba Norriego – rozpoznanie

Diagnoza choroby Norriego opiera się na połączeniu klinicznych objawów ocznych i molekularnych testów genetycznych, badających obecność mutacji w genie NDP. Obecnie nie stosuje się żadnych testów biochemicznych ani funkcjonalnych jako wyznaczników choroby. Do tej pory nie ma dostępnych metod leczenia klinicznego, zapobiegających jakiejkolwiek formie genetycznej utraty wzroku lub słuchu. Obecnie prowadzone badania sugerują, że choroba Norriego jest dobrym kandydatem do terapii genowej ze względu na niewielki rozmiar genu, którego dotyczy mutacja wywołująca objawy.

Podczas diagnostyki choroby Norriego należy wykluczyć jednostki chorobowe o podobnym obrazie klinicznym, np. siatkówczaka, rodzinną witreoretinopatię wysiękową, retinopatię wcześniaczą oraz przetrwałe, pierwotne, hiperplastyczne ciało szkliste. W przypadku rodzin z obciążonym wywiadem rodzinnym, w których występowały przypadki choroby Norriego możliwe jest wykonanie diagnostyki prenatalnej, jeżeli znany jest rodzaj mutacji genowej wywołującej chorobę.

W literaturze opisano również przypadki podejrzenia choroby Norriego na podstawie zaburzonego obrazu USG płodu w trzecim trymestrze. Podczas badania ultrasonograficznego w trzecim trymestrze można niekiedy zidentyfikować obustronne hiperechogeniczne zmętnienia wewnątrzgałkowe za soczewkami, które są nieregularne i zlokalizowane w ciele szklistym. Dalsza diagnostyka prenatalna wymaga zastosowania bardziej czułych metod obrazowych (np. rezonans magnetyczny) i badań genetycznych.