Choroba Wilsona - jakie daje objawy? Jakie badania wykonać?

Choroba Wilsona to zaburzenie genetyczne, które jest dziedziczone autosomalnie recesywnie i dotyczy zaburzeń w transporcie miedzi w organizmie. Zaburzenie to wymaga leczenia, które polega na stosowaniu leków ograniczających wchłanianie miedzi w przewodzie pokarmowym i nasilających jej usuwanie z moczem. Daje szereg objawów, zwłaszcza ze strony wątroby i mózgu, czyli miejsc, w których dochodzi do najbardziej intensywnego magazynowania miedzi.

Co to jest choroba Wilsona?

Choroba Wilsona to rzadko występująca, uwarunkowana genetycznie choroba, w której dochodzi do zaburzeń w transporcie miedzi w komórkach wątrobowych, czyli hepatocytach. Nieprawidłowości te są konsekwencją mutacji genu ATP7B, który koduje enzym (ATP-azę typu P) odpowiedzialny za transport miedzi w organizmie. Do tej pory opisano ponad 300 mutacji w genie ATP7B. W efekcie ma miejsce wzmożone odkładanie się miedzi w organizmie. Częstość występowania choroby Wilsona w populacji szacuje się na 30/100 000 osób. Głównym czynnikiem wpływającym na wzrost zapadalności na to schorzenie jest tworzenie małżeństw w obrębie rodzin (tzw. efekt założyciela). Choroba występuje w równym stopniu u obu płci.

Przebieg choroby Wilsona

Przebieg choroby Wilsona można przedstawić następująco:

• etap I — gromadzenie miedzi w komórkach wątrobowych, chorzy zazwyczaj nie wykazują objawów;
• etap II — dalsze gromadzenie miedzi w komórkach wątrobowych, dochodzi do przewyższenia ich wydolności detoksykacyjnej, a w efekcie do ich rozpadu i przechodzenia miedzi do przestrzeni międzykomórkowej;
• etap III — uwalnianie miedzi z komórek wątrobowych, przechodzenie pierwiastka do krwi, który drogą naczyń krwionośnych dociera do innych tkanek – przeważnie gromadzi się w mózgu, nerkach i oczach, co prowadzi do zaburzenia ich funkcjonowania.

Choroba Wilsona – objawy

Pierwsze objawy choroby Wilsona pojawiają się przeważnie między drugą a trzecią dekadą życia. Początkowo obserwowane są zaburzenia wątrobowe. Mogą one przybrać formę m.in.:

• przewlekłego aktywnego zapalenia wątroby,
• samowygasającego ostrego zapalenia wątroby,
• piorunującego zapalenia wątroby (zwykle z ciężką anemią, marskością wątroby, nadciśnieniem wrotnym),
• bezobjawowego powiększenia wątroby (zwykle z powiększeniem śledziony).

W chorobie Wilsona dochodzi do uszkodzenia struktur mózgu, co przejawia się w różnorodny sposób, m.in.: ślinotokiem, zaburzeniem połykania, drżeniem pozycyjnym kończyn, drżeniem głowy, zaburzeniem dowolnych ruchów gałek ocznych, zaburzeniem napięcia mięśniowego, bradykinezją – spowolnieniem ruchowym, ruchami mimowolnymi (dystonią, atetozą, pląsawicą), drżeniem spoczynkowym kończyn oraz dyzartrią – zaburzeniami mowy lub zaburzeniami płynności chodu.

W przebiegu choroby Wilsona nierzadko pojawiają się objawy psychiatryczne, najczęściej zaburzenia afektu (depresja, mania, nadmierna drażliwość, labilność emocjonalna) oraz zaburzenia osobowości i zachowania (problemy w nauce i/lub pracy, agresja).

Charakterystycznym objawem choroby Wilsona jest widoczny w rogówce oka pierścień Kaysera-Fleischera – złociste lub złocisto-brązowe przebarwienie rogówki (widoczne zwłaszcza w oczach niebieskich). Pozostałe objawy, które mogą się rozwinąć w wyniku kumulowania się miedzi w organizmie, to:

• związane z aparatem ruchu – zmiany kostno-stawowe, większe ryzyko osteoporozy,
• nefrologiczne – uszkodzenie kanalików nerkowych, które powoduje zaburzenia pracy nerek,
• ginekologiczne – zaburzenia miesiączkowania, ginekomastia, zaburzenia płodności,
• dermatologiczne – hiperpigmentacja przednich powierzchni kończyn dolnych,
• kardiologiczne – kardiomiopatia, zaburzenia rytmu serca,
• inne, np. zapalenie trzustki, niedoczynność przytarczyc.

Choroba Wilsona – jakie badania?

Różnorodność objawów towarzyszących chorobie Wilsona sprawia, że postawienie diagnozy stanowi spore wyzwanie. Późne lub mylne rozpoznanie wpływa na efektywność leczenia – źle dobrana terapia lub jej niepodjęcie prowadzi nieuchronnie do śmierci. W sytuacji odpowiednio wcześnie wykrytej choroby, wdrożenia adekwatnego leczenia i przestrzegania zaleceń lekarskich pacjenci zmagający się z chorobą Wilsona są w stanie osiągnąć przeżycie porównywalne z populacją ogólną. Warto wspomnieć, że w ocenie stopnia nasilenia objawów przydatna jest specjalna skala – Unified Wilson’s Disease Rating Scale (UWDRS).

Wstępna diagnostyka choroby Wilsona opiera się na ocenie metabolizmu miedzi. Dokonuje się oznaczenia poziomu ceruloplazminy i miedzi w surowicy krwi. Wartości ceruloplazminy i poziom miedzi całkowity w surowicy krwi u osób chorych jest obniżony. U niewielkiej części pacjentów (około 5%) stężenie ceruloplazminy w surowicy jest prawidłowe. Przeprowadza się badanie wydalania miedzi w dobowej zbiórce moczu, które jest zwykle podwyższone.

W przypadku gdy dotychczasowa diagnostyka choroby Wilsona nie pozwala na jednoznaczne rozpoznanie, wykonuje się test z zastosowaniem miedzi radioaktywnej. Choremu podaje się dożylnie izotop miedzi, a następnie dokonuje pomiarów radioaktywności surowicy krwi po 2, 24 i 48 godzinach. U zdrowych osób radioaktywność wzrasta w późniejszych pomiarach. Jeśli u osób z podejrzeniem choroby Wilsona nie doszło do wzrostu radioaktywności surowicy, to ostateczne rozpoznanie zapewnia badanie mutacji w obrębie genu ATP7B.

U chorych zwykle obserwuje się pierścień Kaysera-Fleischera w rogówkach. Zleca się wówczas badanie okulistyczne w lampie szczelinowej. W rozpoznaniu choroby Wilsona pomocne są również badania obrazowe mózgu – tomografia komputerowa, a przede wszystkim rezonans magnetyczny, USG narządów jamy brzusznej, biopsja wątroby oraz testy wątrobowe, które sprawdzają stężenie enzymów wątrobowych.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia:

1. T. Litwin, A. Członkowska, Choroba Wilsona – czynniki wpływające na obraz kliniczny, „Neurologia i Neurochirurgia Polska” 2013, t. 47, nr 2, s. 161–169.
2. K. Poniewierski, K. Dzieżyc, A. Turek i wsp., Neuropsychiatryczny obraz choroby Wilsona – opis przypadku, „Neuropsychiatria i Neuropsychologia” 2018, t. 13, nr 1, s. 31–42.
3. B. Tarnacka, A. Członkowska, Choroba Wilsona, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2008, t. 4, nr 3, s. 125–128.