Czym jest Trisomia 16?

Trisomia chromosomu 16. to jedna z najczęściej występujących aberracji chromosomowych u płodu w trakcie ciąży. W większości przypadków trisomia chromosomu 16. prowadzi do obumarcia zarodka i poronienia we wczesnym etapie ciąży. Szacuje się, że choroba ta jest przyczyną około 10–15% wszystkich poronień w pierwszym trymestrze. W poniższym artykule opisujemy, co to jest trisomia 16 i na czym polega, wyjaśniamy, jak długo może żyć osoba z trisomią 16 oraz jakie są objawy i przyczyny tej choroby.

Trisomia 16 – co to jest i jakie ma znaczenie dla rozwoju ciąży?

Aberracje chromosomowe, czyli zmiany w liczbie lub strukturze chromosomów są jedną z najczęstszych przyczyn nieprawidłowego rozwoju zarodkowego i płodowego u człowieka. Skutkiem aberracji chromosomowych jest nieprawidłowy przebieg ciąży, poronienia samoistne lub ciężkie wady rozwojowe płodu. Jednymi z najczęściej obserwowanych aberracji liczbowych są trisomie, czyli obecność dodatkowego chromosomu w komórkach organizmu. Część z tych nieprawidłowości ma charakter letalny i prowadzi do obumarcia zarodka lub płodu na wczesnym etapie ciąży. Jednym z przykładów takiej aberracji jest trisomia chromosomu 16.

Pełna trisomia 16 (kiedy wszystkie komórki organizmu posiadają dodatkowy chromosom 16) jest wadą letalną i kończy się samoistnym poronieniem najczęściej w pierwszym trymestrze ciąży. Szacuje się, że trisomia 16 występuje nawet w 0,5-1% wszystkich rozpoznań ciąż i stanowi przyczynę ok. 10-15% poronień we wczesnym etapie ciąży. 

Prawidłowy kariotyp człowieka zawiera 46 chromosomów (23 pary), z czego jedna para to chromosomy płciowe. W trisomii 16 w komórce organizmu człowieka obecne są trzy kopie chromosomu 16 zamiast dwóch. Podstawową przyczyną trisomii 16 jest błąd w podziale mejotycznym komórki rozrodczej, prowadzący do nieprawidłowego rozdziału chromosomów. W konsekwencji tego zjawiska powstaje gameta z dodatkowym chromosomem 16. Do czynników sprzyjających wystąpieniu takich błędów w materiale genetycznym zalicza się: 

• wiek matki powyżej 35 lat, co wiąże się ze starzeniem oocytów i zwiększonym ryzykiem błędów w mejozie,
• czynniki środowiskowe i toksyczne, takie jak dym tytoniowy, promieniowanie jonizujące czy niektóre leki cytotoksyczne,

Większość przypadków trisomii 16 ma charakter de novo, czyli pojawia się po raz pierwszy u danego zarodka i nie jest dziedziczna w kolejnych pokoleniach.

Rodzaje Trisomii 16 – pełna i mozaikowa

Pełna trisomia chromosomu 16 to forma, w której wszystkie komórki zarodka zawierają trzy kopie chromosomu 16. Taki obraz genetyczny komórek jest letalny i uniemożliwia dalszy, prawidłowy rozwój zarodka. Większość przypadków trisomii 16 kończy się poronieniem w pierwszym trymestrze ciąży. Kobiety, u których stwierdzono taką przyczynę poronienia, zazwyczaj nie mają zwiększonego ryzyka powtórzenia tej wady w kolejnych ciążach.

Mozaikowa trisomia 16 – w tej postaci aberracji chromosomowej dodatkowy chromosom 16 występuje tylko w części komórek. U jednych pacjentów może dotyczyć jedynie tkanek łożyska, u innych również komórek płodu. W zależności od proporcji między komórkami prawidłowymi i nieprawidłowymi, objawy opisanej wady mogą mieć różne nasilenie. 

W pełnej trisomii 16 rozwój zarodka ulega zahamowaniu we wczesnych tygodniach ciąży. W badaniach histopatologicznych poronionych tkanek często obserwuje się nieprawidłową budowę łożyska, dysproporcję pomiędzy rozwojem zarodka a tkanką trofoblastu oraz liczne ogniska martwicy.

W przypadku mozaikowej trisomii 16, w której tylko część komórek organizmu zawiera dodatkowy chromosom, możliwe jest utrzymanie ciąży i urodzenie dziecka. Obraz kliniczny jest jednak bardzo zróżnicowany. Do najczęściej opisywanych objawów należą:

• niskorosłość i niedobór masy urodzeniowej,
• asymetria ciała, 
• wady serca, 
• wady nerek i układu moczowego,
• wady kończyn, twarzoczaszki i szkieletu,
• opóźnienie rozwoju psychoruchowego, 
• mozaikowa nieprawidłowość łożyska, mogąca powodować zaburzenia przepływu łożyskowego i nadciśnienie ciążowe.

Diagnoza Trisomii 16 – jak wykrywa się wadę?

Trisomia 16, najczęściej wykrywana jest podczas badań prenatalnych pierwszego trymestru. W procesie diagnostycznym istotną rolę odgrywają:

• Nieinwazyjne testy prenatalne (NIPT) – polegają na analizie wolnokrążącego DNA płodowego (cfDNA) we krwi matki. Przykładem takiego testu jest SANCO – badanie genetyczne oparte na metodzie sekwencjonowania nowej generacji. Test SANCO można wykonać po ukończonym 10 tyg. ciąży. Materiałem biologicznym niezbędnym do wykonania badania jest próbka krwi żylnej matki z której izolowane jest wolne płodowe DNA. Należy pamiętać, że NIPT mogą określić jedynie ryzyko wystąpienia trisomii 16 u płodu a uzyskanie wyniku pozytywnego w teście NIFT, musi zostać potwierdzone metodą inwazyjną. NIPT są bezpieczne zarówno dla matki jak i dziecka. 
• Biopsja kosmówki (CVS)
• Amniopunkcja i kordocenteza

Po narodzinach dziecka, trisomia 16 może zostać wykryta m.in. na podstawie analizy kariotypu dziecka.

Rokowanie i perspektywy dla pacjentów

W przypadku pełnej trisomii 16, ciąża kończy się najczęściej samoistnym poronieniem. W postaci mozaikowej rokowanie jest znacznie lepsze. Kobiety z takim rozpoznaniem powinny pozostawać pod opieką ośrodka zajmującego się ciążami wysokiego ryzyka, a przebieg ciąży należy monitorować częstymi badaniami ultrasonograficznym. Noworodki z mozaikową trisomią 16 mogą mieć zróżnicowany obraz kliniczny.