Dieta w ciąży - dobre produkty, propozycja jadłospisu

Właściwe odżywianie kobiety w ciąży jest warunkiem prawidłowego przebiegu ciąży oraz rozwoju dziecka. Ważne jest, aby prócz kontroli jakości i ilości posiłków, stosować odpowiednią suplementację zalecanych przez lekarza witamin i minerałów. Prawidłowa dieta dla ciężarnej jest istotna już od początku ciąży, kiedy to rozwój płodu jest najbardziej dynamiczny. Stosowanie odpowiedniego żywienia w ciąży pozwala zmniejszyć ryzyko powikłań, takich jak poronienie, poród przedwczesny, zaśniad groniasty, niska waga urodzeniowa, makrosomia płodu, a także komplikacji wynikających z braku dostarczenia płodowi odpowiednich minerałów i witamin np. kwasu foliowego (wady cewy nerwowej), jodu (kretynizm), wapnia, żelaza oraz witaminy D.

Dieta dla kobiet w ciąży

W okresie ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na składniki odżywcze, witaminy i minerały, stąd ważne jest, aby dieta kobiety w ciąży była urozmaicona. Należy ograniczyć używki (kawa, alkohol, nikotyna) oraz niektóre produkty spożywcze (wysokoprzetworzone, niespasteryzowane, z pleśnią, surowe mięso i ryby, produkty dosładzane, smażone). W diecie dla kobiety w ciąży, w zależności od trymestru oraz wskaźnika BMI, zapotrzebowanie na kalorie i składniki odżywcze różni się.

Średni dodatkowy wydatek energetyczny kobiety ciężarnej wg WHO to ok 300 kcal/dobę, a oczekiwana łączna wartość kaloryczna wszystkich posiłków spożywanych w trakcie dnia to ok 2775 kcal. W diecie w ciąży ważne jest zwiększenie ilości białka nawet o 33%. Jego źródło mogą stanowić: mięso, ryby, rośliny strączkowe, produkty zbożowe. Dzienne zapotrzebowanie na kalorie powinno być do 60% pokrywane przez węglowodany, pochodzące z nieprzetworzonych produktów zbożowych (dziki ryż, pieczywo i makarony pełnoziarniste, kasze), owoców i warzyw.

Zdrowe dla kobiety ciężarnej tłuszcze zawierają oleje roślinne oraz ryby morskie. Witaminy i minerały powinny pochodzić głównie ze spożywanego mięsa, warzyw, owoców, produktów zbożowych i nabiału.

W diecie kobiety w ciąży istotne jest uzupełnianie płynów. Woda jest niezbędna do produkcji płynu owodniowego oraz prawidłowego rozwoju funkcji tkanek płodu, zwłaszcza komórek Ośrodkowego układu nerwowego. Ważny składnik diety dla ciężarnej to też wielonienasycone kwasy tłuszczowe: EPA (eikozapentaenowy) i DHA (dekozaheksaenowy). Powinny stanowić 4,5% dziennego zapotrzebowania, ponieważ wspomagają prawidłowy rozwój mózgu płodu, siatkówki, syntezę surfaktantu, zwiększają mineralizację kości i wspierają odporność. Ważna jest regularność posiłków. Zaleca się, by dieta kobiety ciężarnej zawierała około 5 posiłków dziennie w odstępach 2-4 godzinnych. Między posiłkami wskazane jest spożywanie wody, soków bez cukru oraz herbaty.

Dieta w ciąży – I, II, III trymestr

W I trymestrze ciąży zapotrzebowanie energetyczne jest porównywalne z okresem sprzed ciąży, pod warunkiem, że kobieta przed zajściem w ciążę nie miała niedowagi. Jadłospis w I trymestrze ciąży musi być uzupełniony w witaminy, minerały oraz wzbogacony białkowo i tłuszczowo. Jest to związane z największym zapotrzebowaniem płodu na składniki, zapewniające mu prawidłowy wzrost i rozwój.

Średnie zapotrzebowanie energetyczne utrzymuje się na poziomie 2300 kcal. Zaleca się spożywanie nawet 6-8 niewielkich objętościowo posiłków dziennie (5 posiłków głównych), eliminując z diety dla ciężarnej potrawy smażone, pikantne, intensywnie doprawione oraz kawę.

W II trymestrze zapotrzebowanie energetyczne nieco się zwiększa, więc racje pokarmowe powinny zostać zwiększone średnio o 360 kcal/dobę, w tym spożycie tłuszczów nawet o 8-14 g/dobę. Średnia wartość kaloryczna posiłków w ciągu dnia powinna wynosić 2660 kcal.

W III trymestrze wzrost wartości kalorycznej posiłków powinien być rzędu 475 kcal/dobę, w tym tłuszczów o 11–18 g/dobę.

Na każdym etapie dieta kobiety w ciąży powinna być odpowiednio zbilansowana pod względem składników odżywczych, mineralnych i witamin. Należy też ograniczyć spożywanie dużej ilości tłuszczów oraz cukrów i nie zapominać o prawidłowym nawodnieniu.

Dieta w ciąży – jadłospis

Dieta kobiety w ciąży powinna być lekkostrawna, pozbawiona składników szkodliwych dla matki i płodu. Jadłospis dla kobiety ciężarnej powinien być tak skonstruowany, aby zawierał wszystkie niezbędne składniki w dopasowanych ilościach. Rodzaj diety dobierany jest indywidualnie i zależy od wskaźnika BMI, aktywności fizycznej okresu ciąży, chorób współistniejących. Przykładowy jadłospis przedstawia poniższa tabela.

Trymestr ciąży	Śniadanie	II śniadanie	Obiad	Podwieczorek	Kolacja
I trymestr	3 kromki chleba razowego 2 plastry szynki wołowej/ drobiowej 2 plastry sera białego półtłustego Liść sałaty kilka plasterków pomidora łyżka dżemu z czarnych porzeczek szklanka soku pomarańczowego/ marchwiowego bez cukru	2 łyżki płatków zbożowych z jogurtem naturalnym (150 ml) zarodki pszenne 2 łyżki malin	Zupa pomidorowa z ryżem i natką pietruszki Gulasz warzywny z soczewicą, kaszą gryczana Sałata, papryka czerwona, pomidor, natka pietruszki, 2 łyżki oliwy z oliwek	Sałatka owocowa Pół pomarańczy, jabłko, pół gruszki, morela, rodzynki, orzechy włoskie	Sałatka warzywna (1/2 mieszanki sałat, 2 pomidory, 1/2 cebuli, 100g grillowanego łososia, 2 łyżki oliwy, ząbek czosnku, szczypta soli, przyprawy) 1-2 kromki pieczywa pszenno- żytniego z oliwą
II trymestr	Płatki owsiane z ziarnami dyni, słonecznika lub suszonymi owocami, duży jogurt naturalny, łyżka miodu, 3-4 łyżki owoców (np. borówki)	2 kromki pieczywa razowego/orkiszowego z masłem 2 plastry szynki wołowej/ drobiowej, 2 liście sałaty, kilka plasterków ogórka małosolnego, 1/4 papryki czerwonej, natka pietruszki	Talerz zupy ogórkowej Duszona cielęcina 130g, kasza jęczmienna 5-6 łyżek, kapusta kiszona (150g), blanszowany brokuł (150g), z oliwą z oliwek	Jabłko, gruszka lub 2 brzoskwinie, szklanka maślanki albo kefiru	Duszone warzywa (seler, pietruszka, marchewka, papryka, brokuły, cebula) 2-3 łyżki kaszy jaglanej, sos pomidorowy Sałatka z białej kapusty (150 g)
III trymestr	Omlet pełnoziarnisty z owocami (np. maliny) lub ze szpinakiem i twarogiem; duży jogurt naturalny, maślanka/ sok marchwiowy bez cukru	2 kromki pieczywa razowego, 2 plasterki łososia z koperkiem i pieprzem ziołowym	Talerz zupy jarzynowej Polędwiczka wołowa duszona z cebulą, pieczarkami lub duszonymi warzywami ziemniaki (150g) z wody z koperkiem i odrobiną masła Sałatka z białej kapusty(150g) Szklanka soku z czarnej porzeczki	2 zbożowe ciasteczka duże jabłko lub gruszka lub domowy kisiel z suszoną żurawiną	300 ml jogurtu naturalnego/ maślanki Szklanka malin lub jagód 2 łyżki płatków zbożowych łyżeczka miodu

Dieta cukrzycowa w ciąży

Wprowadzenie diety cukrzycowej jest bardzo ważne w momencie rozpoznania u kobiety cukrzycy ciążowej. Szacuje się, że cukrzyca ciążowa może dotyczyć nawet ponad 10% wszystkich ciężarnych. Dietę dla kobiety z cukrzycą ciążową powinien ustalić lekarz lub dietetyk. Najważniejsze jest wprowadzenie stałych posiłków (zalecane 5-6 posiłków dziennie, co 2-3h), o stałych porach, że stałą ilością węglowodanów, co pozwoli na osiągnięcie normoglikemii.

Dieta cukrzycowa powinna zawierać 40–50% węglowodanów (ok. 180 g/dobę), 20–30% tłuszczów (w tym <10% nasyconych) i 30% białka (1,3 g/kg mc./dobę). Węglowodany powinny mieć niski indeks glikemiczny, dlatego zaleca się spożywanie surowych warzyw i owoców, pieczywa nieprzetworzonego (graham, razowe), makaronów razowych, kasz, dzikiego ryżu. Z diety cukrzycowej należy wyeliminować: cukry proste, miód, słodziki i słodycze. Jako źródło wartościowych tłuszczów można potraktować ryby. Ważna jest stała kontrola glikemii, a także obecności ketonów w moczu przez pacjentkę z cukrzycą ciążową.

Podsumowując, nie ma diety uniwersalnej dla wszystkich ciężarnych. Dieta dla kobiety w ciąży powinna być lekkostrawna, ograniczająca ilość potraw smażonych, pieczonych, silnie przyprawionych. Ważne jest odpowiednie zbilansowanie posiłków, aby były one bogate zarówno w składniki odżywcze, jak i witaminy i minerały. Na każdym etapie ciąży dieta powinna być dobierana odpowiednio wedle zapotrzebowania energetycznego oraz wymagań specjalnych (np. dieta cukrzycowa).

Mgr Jolanta Pawłowska

Bibliografia:

1. Ocena wiedzy młodych kobiet na temat wybranych aspektów prawidłowego żywienia w okresie ciąży. Urszula Borkowska, Lucyna Ostrowska Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2019, Tom 25, Nr 4, 245–250.
2. Standards of Polish Society of Gynecologists and Obstetricians in management of women with diabetes. Ewa Wender-Ożegowska, Dorota Bomba-Opoń, Jacek Brązert, Zbigniew Celewicz, Krzysztof Czajkowski, Paweł Gutaj, Aneta Malinowska-Polubiec, Agnieszka Zawiejska, Mirosław Wielgoś; Ginekologia Polska 2018, vol. 89, no. 6, 341–350.
3. Gestational diabetes mellitus — diagnosis and treatment. Katarzyna Cypryk Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016 tom 1, nr 2, strony 41–44.
4. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Agnieszka Wendołowicz, Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska; Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 3, 341–345.
5. Analiza wybranych aspektów sposobu odżywiania kobiet ciężarnych. Barbara Sokołowska, Monika Wiśniewska, Andrzej Borzęcki; Family Medicine & Primary Care Review 2014; 16, 3: 291–292.
6. Normy żywienia dla populacji polskiej. Nowelizacja. Instytut Żywności i żywienia, 2012. M.Jarosz. Przykładowe jadłospisy dla poszczególnych trymestrów ciąży.
7. Położnictwo i ginekologia, Tom I. G.H. Bręborowicz; Wyd. Lekarskie PZWL. W-wa 2007; s. 67-76.
8. Cukrzyca rozpoznana podczas ciąży. Jacek Sieradzki, Ewa Płaczkiewicz-Jankowska https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.2.2.
9. https://szpitalgoleniow.pl/wp-content/uploads/2020/03/Zalecenia-%C5%BCywieniowe-dla-kobiet-w-ci%C4%85%C5%BCy.pdf
10. https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/79-dp-05c-dieta-dla-pacjentki-z-cukrzyca-ciazowa-z-przykladowym-jadlospisem-dla-diety-1800-kcal/file