Anemia w ciąży − przyczyny, diagnostyka i leczenie

Niedokrwistość (anemia) jest stosunkowo częstym zjawiskiem u kobiet w ciąży. Zazwyczaj jest spowodowana naturalnymi zmianami zachodzącymi w organizmie kobiety, ale nie wolno jej bagatelizować. Nieleczona anemia w ciąży może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych zarówno u matki, jak i u dziecka. Jak rozpoznać anemię w ciąży i jak ją leczyć?

Co to jest anemia?

Anemia rozpoznawana jest, gdy w organizmie jest zbyt mało hemoglobiny – białka znajdującego się w krwinkach czerwonych, odpowiedzialnego za dostarczanie tlenu do wszystkich narządów. Przyczyną niedokrwistości może być zbyt mała ilość erytrocytów, ale też zbyt mała ilość hemoglobiny w krwinkach lub jej nieprawidłowa budowa. Niski poziom hemoglobiny prowadzi do niedotlenienia tkanek i narządów, objawiającego się różnorodnymi dolegliwościami.  

W organizmie ciężarnej kobiety naturalną zmianą  jest zwiększenie objętości krążącej krwi tak, by odpowiednio zaopatrzyć w tlen i substancje odżywcze zarówno matkę, jak i dziecko. Objętość osocza (płynnej frakcji krwi) zwiększa się szybciej niż liczba krwinek czerwonych – nawet o 40–60%. Skutkuje to spadkiem średniego stężenia hemoglobiny w objętości krwi. Jest to zjawisko tzw. fizjologicznej niedokrwistości ciężarnych i nie stanowi powodu do niepokoju.

Anemia w ciąży – przyczyny

Niedokrwistość w ciąży wymagająca leczenia to stan, kiedy poziom hemoglobiny w organizmie kobiety spada poniżej 11 g/dl lub poniżej 10 g/dl w okresie połogu. Wymaga to ustalenia przyczyny niedokrwistości i wdrożenia odpowiedniego leczenia w celu zapobieżenia powikłaniom ciąży.

Niedokrwistość stwierdza się u prawie 30 procent ciężarnych kobiet w Europie. Najczęstszą przyczyną anemii w ciąży jest niedobór żelaza (60-80 procent przypadków). Jest ono składnikiem hemoglobiny odpowiedzialnym za wiązanie przenoszonego przez krew tlenu. Inną przyczyną niedokrwistości są niedobory kwasu foliowego i witaminy B12. Są one niezbędne do prawidłowego procesu tworzenia krwinek czerwonych (erytropoezy).

Niedostateczna ilość żelaza oraz witamin w organizmie może wynikać z:

• większego zapotrzebowania w czasie ciąży
• niewielkich rezerw jeszcze sprzed ciąży
• nudności i wymiotów utrudniających prawidłowe odżywianie
• niewłaściwej diety

Anemia w ciąży − objawy

Objawy anemii mogą przypominać typowe dolegliwości ciążowe, przez co często są bagatelizowane i przypisywane fizjologicznym zmianom ciążowym. Nasilenie symptomów zależy od stopnia niedotlenienia organizmu.

Do objawów anemii w ciąży należą:

• uczucie osłabienia i ciągłego zmęczenia
• mniejsza tolerancja wysiłku, duszności i kołatanie serca
• bóle głowy
• problemy z koncentracją, drażliwość
• bladość skóry
• osłabienie i wypadanie włosów, łamliwość paznokci
• większa podatność na infekcje

Anemia w ciąży – diagnostyka

Aby jak najwcześniej rozpoznać niedokrwistość w ciąży i zapobiec jej powikłaniom wszystkim kobietom ciężarnym, a nawet już na etapie planowania ciąży, zaleca się wykonywanie regularnych badań.

Podstawowym badaniem, które pozwala wykryć anemię jest morfologia krwi. Wynik morfologii zawiera wiele składowych, wśród których najważniejsze w diagnostyce anemii to ilość czerwonych krwinek (RBC) oraz średnie stężenie hemoglobiny we krwi (HGB). Stężenie hemoglobiny poniżej 11 g/dl w okresie ciąży uznawane jest za kryterium rozpoznania niedokrwistości u ciężarnych.

Inne parametry morfologii wnoszące dodatkowe informacje w diagnostyce niedokrwistości to: hematokryt (HCT), wielkość krwinek czerwonych (MCV) oraz wskaźniki zawartości hemoglobiny w krwince (MCH i MCHC).

W zależności od wyników morfologii lekarz może zlecić badania uzupełniające, takie jak oznaczenie poziomu żelaza, ferrytyny (białka magazynującego żelazo), kwasu foliowego i witaminy B12.

Anemia w ciąży – leczenie

Leczenie anemii ciężarnych zawsze powinno uwzględniać jej przyczynę. Profilaktycznie kobietom planującym ciążę oraz ciężarnym zaleca się suplementację preparatami zawierającymi żelazo i witaminy.

W przypadku potwierdzenia niedokrwistości z niedoboru żelaza, lekarz przepisuje preparaty zawierające większą dawkę tego pierwiastka. Przy znacznych niedoborach (HGB <9 g/dl) lub złej tolerancji preparatów doustnych żelazo można podawać dożylnie, a w skrajnych przypadkach (HGB <7 g/dl) stosuje się przetoczenie koncentratu krwinek czerwonych.

W przypadku niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 i folianów również zalecane są preparaty zawierające brakujące składniki.

Leczenie anemii powinno być monitorowane poprzez regularne badania krwi, ponieważ zbyt wysokie dawki suplementów mogą być równie szkodliwe, co ich niedobór.  Nadmiar żelaza  przykładowo może prowadzić do rozwinięcia  insulinooporności lub cukrzycy ciążowej, a nawet do stanu przedrzucawkowego.

Anemia w ciąży – dieta

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży jest na tyle wysokie, że trudno je uzupełnić samą dietą, jednak warto starać się, aby żelazo i witaminy w jak największej części pochodziły z pożywienia. Odpowiednio zbilansowany jadłospis powinien być pierwszym krokiem do zapewnienia przyszłej mamie właściwego poziomu wszystkich niezbędnych składników pokarmowych.

Warto zadbać o to, by spożywać jak najwięcej produktów bogatych w żelazo takich jak: ciemne pieczywo, sardynki, żółtka jaj, podroby, wołowina, cielęcina, kasze i rośliny strączkowe. Wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym wspomagają produkty bogate w witaminę C, czyli owoce cytrusowe, porzeczki, warzywa (m.in. papryka i ziemniaki), natka pietruszki, sok z czarnego bzu i aceroli. Ograniczyć należy napoje takie jak cola, kawa i czarna herbata, które ograniczają przyswajanie żelaza.

Głównym źródłem witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego – mięso, podroby, ryby oraz jaja. Produkty bogate w kwas foliowy to zielone warzywa liściaste (szpinak, sałata, brokuły), rośliny strączkowe, owoce (pomarańcze, banany, awokado), pełnoziarniste produkty zbożowe oraz orzechy.

Podsumowanie

Jakie są najczęstsze przyczyny anemii w ciąży?

Lekka niedokrwistość w ciąży jest stanem naturalnym, wynikającym ze zwiększenia objętości krwi w organizmie kobiety. Przyczyną poważniejszej anemii jest najczęściej niedobór żelaza, a rzadziej – niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego.

Czy anemia w ciąży jest groźna dla dziecka?

Anemia w ciąży niesie ze sobą ryzyko częstszych infekcji oraz takich powikłań jak zaburzenia rozwoju układu nerwowego płodu, poronienia w pierwszych miesiącach ciąży lub poród przedwczesny. Niska masa urodzeniowa spowodowana niedotlenieniem płodu może mieć wpływ na zdrowie dziecka jeszcze długo po narodzinach.

Jakie badania wykrywają anemię u ciężarnych?

Podstawowym badaniem wykrywającym anemię jest morfologia krwi. Anemię diagnozuje się na podstawie stężenia hemoglobiny (HGB) – kluczowego parametru w badaniu morfologii krwi.  W celu określenia dokładnej przyczyny oznacza się dodatkowo poziom żelaza, ferrytyny, witaminy B12 i kwasu foliowego.

Czy dieta może pomóc w leczeniu anemii ciążowej?

Sama dieta zazwyczaj nie wystarcza do wyleczenia anemii ciążowej – konieczna jest suplementacja zalecona przez lekarza.  Dieta kobiety ciężarnej powinna jednak zawierać jak najwięcej produktów bogatych w żelazo oraz witaminy z grupy B. Są to: wołowina, ryby, podroby, warzywa strączkowe, pieczywo pełnoziarniste, kasze, owoce i warzywa.

Aktualizacja – 7.07.2025 r.